|
Qadın və Sufizm
Bəşəriyyətin şüurlu dövründən başlayaraq həm qadın, həm də kişi Varlığın Qaynağıyla yenidən birləşən yolla gedib. Dünyanın mahiyyətindən doğan ikilik nəticəsində kişi və qadın formalarında olmağımıza baxmayaraq, nəticə etibarı ilə Yeganə Varlıq qarşısında qadın və kişi fərqi qəti şəkildə yoxdu. Sufi ənənəsi daxilində bu həqiqətin etirafı qadınları bu yolla mənəvi kamillik məqamına ruhlandırdı. Halbuki, Qərb dünyasında bu mühüm məqsədə nail olmaq an mümkün olmayıb.
Klassik anlamda başa düşülməsi Məhəmməd Peyğəmbərin dövründən başlayan sufizmin inkişafında qadınlar mühüm rol oynamışdır. Məhəmməd ruhun və cismin bir tamlıq təşkil etdiyini bildirən ilahi ayəni gətirdi və gündəlik həyatın mahiyyətində qadınların da kişilər kimi eyni dərəcədə mövqeyini təsdiqlədi. Mədəni təzahürlərinin əsl saf məqsədlərlə əhatələnməsinə baxmayaraq, Quranın sözləri qadın və kişi bərabərliyini ifadə edir. Bütlərə ibadət etdikləri dövrlərdə ərəb qəbilələri tamamilə barbar vəziyətdə idi. Hətta onlar kişi nəsli naminə körpə qızlarını diri-diri torpağa basdırmaqdan belə çəkinmirdilər. Lakin İbrahim ənənəsinin bu yeni əks-sədası Varlığın Birliyinin tanınmasını və təsdiqini yenidən bərpa etməyə təşəbbüs göstərdi və təbiətin zərifliyi, harmoniyası üçün qadına şərəf və hörmət aşıladı.
Məhəmmədin sevimli xanımı Xədicə bu yeni inqilabın ilk illərində mühüm rol oynadı. Belə ki, o, Məhəmmədi şübhələrdən, çaşqınlıqdan qorudu, onu ruhlandırdı və himayə etdi. Son dərəcə çətin və məşəqqətli anlarda onu tək qoymadı və bu yeni inancın nurunu daşımaqda əlindən gələni əsirgəmədi. İlk dəfə İslamı mistikcəsinə dərindən dərk edib ifadə edən Məhəmmədin və Xədicənin qızı Fatimə olmuşdur. Doğrudan da, o ilk mistik müsəlman kimi tanınır. Fatimənin Əli ibn Əbu Taliblə nigahı bu yeni mistik təzahürləri dünyaya səpdi və onların vəhdət toxumları çiçək açmağa başladı.
İslamın mistik tərəfinin inkişafında Rabia əl-Ələviyyənin (717-801) rolu danılmazdır. O, ilk dəfə Allahla ruhani münasibətini sözlə ifadə etmişdir. Rabia sufizm həqiqətlərini heç kəsin başa düşə bilmədiyi bir dillə anladan ilk bəşərdir. Həyatının erkən çağlarında çoxlu çətinliklər və məşəqqətlər ilə üzləşməsinə baxmayaraq, Rabianın istinad nöqtəsi nə cəhənnəm qorxusu, nə də cənnət arzusu idi; o, yalnız sevgiydi. O deyirdi: "Allah Allahdır, bunun üçün mən Allahı sevirəm... hər hansı bir mükafatı üçün deyil, yalnız Onun özü üçün." Onun məqsədi varlığını Allahda əritmək idi. Rabiaya görə, fərd öz içində dəyişərək Allahını tapa bilər. Məhəmmədin dediyi kimi: "Özünü bilən Allahını bilər".
Sufilər iddia edirlər ki, bizi Varlığın Birliyinə aparan yalnız və yalnız qarşılıqlı sevgidir. Bütün əsrlər boyu sufi kişilər kimi sufi qadınlar da bu sevgi nurunu əsrlərdən əsrlərə daşımış və onu kamilləşdirmişlər. Bir çox səbəblərdən dolayı sufizmdə qadınlar kişilərdən əsasən daha az tanınmış və daha az fikir söyləmişdir. Lakin bununla belə onlar sufizmin fəal iştirakçıları olub. Bəzi sufi dairələrində ayin vaxtları ərzində qadınlarla kişilər birləşirdi. Əksər sufi təriqətlərində isə qadınlar onlara məxsus yerə toplaşıb kişilərdən ayrı zikr və ibadətlə məşğul olurdu. Ümumiyyətlə, sufi qadınların əksəriyyəti Rabia kimi özünü cəmiyyətdən təcrid edib asket şəkildə varlığını Allaha həsr edirdi. Bir çoxları da ibadət və təhsil çərçivəsində xeyirxah analıq və tərbiyəçi rolunu üzərinə götürürdü. Qadın müəllimləri, tələbələri və ruhani dostları olmuş Qərbin bizə məlum əksər böyük ustadları bu sufi qadınların fikirlərindən və varığından çox təsirlənmişdir. Bunu onların əsərlərindən açıq-aydın görürük. Onların eynən sufilər kimi Vəhdətə doğru bəzən aylarla ruhani səyahəti bu cəhətdən olduqca diqqəti cəlb edir.
"Elmin Qütbü" dahi İbn Ərəbi (1165-1240) ona böyük təsir göstərmiş "müğənni" Marçernalı Şəms və Kordovalı Fatimə adlı iki yaşlı mistik qadınla keçirdiyi vaxtları xatırlayır. O şagird kimi vaxtının böyük hissəsini həsr etmiş olduğu bu qadınlardan biri Fatimə haqqında yazır:
"Əslən Seviliyadan olan Kordovalı Fatimə bint İbn əl-Muzanna adlı Allah aşiqi qnostik bir qadına şagird kimi xidmət edirdim. Mən bir neçə il onun qulluğunda durdum, yaşı təxminən doxsan beşdən yuxarı olardı... O tez-tez qaval çalıb ondan böyük zövq alardı. Bu haqda ondan soruşanda cavab verərdi: "Mən Ondan (yəni Allahdan – C. A.Helminski) sevinc, fərəh və zövq alıram. Çünki O, mənə qayıdır, məni Öz Dostlarından biri edir və məni Öz niyyətinə yönəldir. Mən kiməm ki, gərək O məni insanlar arasından seçsin. O, məni qısqanır. Çünki mən haçansa Ona qarşı diqqətsizlik edəndə O buna görə mənə dərd göndərir."... Öz əllərimlə bu qadına boyu hündürlüyündə qamışdan bir daxma tikmişdim; dünyadan köçənəcən həmin daxmada yaşadı. Adətən mənə deyərdi: "Mən sənin ruhani ananam, eyni zamanda da dünyəvi ananın nuruyam." Anam ona baş çəkməyə gələndə isə Fatimə anama: "Ey işıq, bu mənim oğlumdur və o sənin atandır, buna görə də onu öz oğlun kimi qoru, ona nifrət etmə" - deyərdi".
Başqa məhşur ustad Bəyazid Bestamidən (874-cü ildə vəfat edib) soruşanda ki, sizin müəlliminiz kim olub, o zaman o: "Səhrada rast gəldiyim yaşlı bir qadın, - deyə cavab verir. Belə ki, bir gün səhrada rastlaşdığı həmin bu qadın onu "səmərəsiz zalım" adlandırıb bunun mənasını ona izah edir: "Möcüzəsilə tanınmaq istəyən bir bəy aslandan tələb edir ki, un kisəsini daşısın. Əslində o, zalımlığını göstərib, özünə zülm edən birisidir. Çünki mənəm-mənəmlik sevdasından işini çətinləşdirir və Allah nəzərindən özünü məhrum edir." Qadının bu sözləri uzun müddət ona mənəvi yolgöstərən rəhbər olur.
Bestaminin dərin hörmət bəslədiyi və xatırladığı digər bir qadın Fatimə Nişapuridir (838-ci ildə vəfat edib). O, bu qadını belə xatırlayır: "Onunla görüşüm zamanı sadaladığım (Ruhani Yol Üzərində olan- C. A. Helminski) mənzillərdən elə birisi yox idi ki, o, buna qatlaşmasın".
Birində, bir nəfər böyük misirli sufi ustadı Dhon-Nun Mesridən soruşur: "Sizcə, sufilərdən Allah məqamında ən yüksəyi kimdir?" O cavab verir : "Məkkədə Fatimə Nişapuri adlı bir qadın. Quranın batini mənalarını dərindən dərk edib təfsir etmək məharətində onun tayı-bərabəri yoxdur. O, Allahın övliyası və mənim müəllimimdir." Birində Fatimə Nişapuri Dhon-Nun Mesriyə nəsihət verərək bildirir: "Etdiyin bütün hərəkətlərində hər bir addımına nəfsinin ziddinə gedərək səmimiyyətlə göz qoy. Kim olmasından, hər nə dildə danışmasından, hansı dini daşımasından asılı olmayaraq istənilən birisi düşüncəsində səhv edib özünü aldadırsa, sonra bunu qüruruna sığışdırmayıb özünü haqlı sayırsa elə birisinin Allahı yoxdur. Əgər niyyətin Allahın dostlarından birisi olmaqdırsa, gərək səmimi danışıb, təvəzökarlığını ciddi səylə qoruyub yaşam tərzində Allaha sadiqlik göstərəsən".
Doqquzuncu əsrdə yaşamış sufi Əl Həkim ət-Tirmidinin arvadı da dünyagö-rüşcə sufi olub. Bu qadında maraqlı bir xüsusiyyət var imiş. Belə ki, özünə yuxu gördüyü kimi ərinə də yuxu görərmiş. Mistik obraz olan Xıdır onun yuxularına gi-rərmiş. Bir gecə yuxularının birində Xıdır ona deyir ki, ərinə tapşır evinin təmizli-yini qorusun. Yuxuda bundan narahat olan bu qadın Xıdırdan: "Körpə uşaqlarımızın olması bəzən evimizin natəmizliyinə səbəb olur" - deyə üzr istəyir. Lakin Xıdır dilini işarə verərək deyir: "Ərinə tapşır sözlərinin təmizliyinə fikir versin".
Sevgi və Həqiqət Yolunun yolçuları – qadınlar arasında həm daim sevic içərisində olanlarına, həm də davamlı ağlayanlarına da rast gəlirik. Fars qadını olan Şavana ikincilərdəndir. Nəğmələrinə və fikirlərinə qulaq asmaq üçün kişilər və qadınlar onun başına yığışanda o adətən deyərdi: "Məşuqunun Camalını seyr etmək müştaqı olan birisinin gözləri onun arzusuna maneə yaradır. Bu arzu isə gözlər ağlamasa mümkünsüzləşir." Şavana sadəcə "nədamət və peşmançılıq yaşlarından kor olmurdu, eyni zamanda da Məşuqunun əzəməti önündə heyrətələnir, vəcdə gəlir və gözləri qamaşırdı." Şavananın ömrü boyu Dostla və ya Allahla səmimi yaxınlığı onu bir çox sirlərdən agah etdi. Bunun nəticəsində də o, dövrünün məşhur müəllimlərindən birinə çevrildi. Mömin əri və oğluna dərindən ruhani təsiri onların da övliya olmasına səbəb oldu.
Daim sevinc içərisində olan sufi qadınlardan biri Fedhadır. O da ərli qadın olub. Fedha bizlərə öyrədir ki, "Ürəyin sevinci bizim ruhən hissiyyatımıza əsaslanaraq xoşbəxt ola bilər. Ona görə də biz gərək həmişə qəlbimizin daxilində ətrafımızda olan hər bir kəsin də sevincinə səbəb ola bilən sevincə cəhd edək".
Sufi qadınların söylədiyi sözlərin böyük hissəsi onların ötəri şərhini verən qədim ənənəvi hesabat xarakterli kitablarda və onların fikirləri əsasında inkişaf etmiş şeirlərdə qalmışdır. Quranın qadınları da kişilər kimi eyni dərəcədə təhsilə təşviq etməsinə baxmayaraq, bəzi hallarda kişilərlə müqayisədə qadınlara təhsil almaq üçün bir qədər az imkan verilirdi. Bu məqalədə mən ekzoterik İslamda qadının inkişaf roluna müraciət etməyə təşəbbüs göstərməyəcəm, ona görə ki, bu mürəkkəb və çoxmənalı məsələ başqa bir tədqiqatın mövzusudur. Amma bir şeyi qəbul etməliyik ki, tarix boyu, elə indi özündə də, ümumiyyətlə, dünyanın hər yerində zərif cins olmalarından dolayı qadınlar hər gün kobud, zərərli rəftarlarla üzləşirlər. Bizim cəmiyyətdə olduğu kimi İslam cəmiyyəti daxilində də bəzən aşkar, bəzən də gizli səbəblər üzündən mürəkkəb qadın problemləri baş verir. Quranın əsasən insanlar arası qarşılıqlı hörmətə və bəşəri dəyərlərə cinsi və hər hansı sosial situasiyalarla hesablaşmadan önəm verməsinə baxmayaraq, lokal mədəni buxovların və İslam hüquqşünaslığında kişi dominatlığının mövcud olması bir çox ərazilərdə qadınlar üzərindəki məhdudiyyəti artırırdı. Hakim ideologiyaya bu və ya digər dərəcədə müxalif mövqedə duran sufizmin əsasında Quranın mahiyyətini təşkil edən cinslər arası bərabərlik və qarşılıqlı hörmət prinsipi durur.
Bundan başqa, sufizmin mövcudiyyəti yazılı mətnlərdən daha çox şifahi şəkildə çatdırılırdı. Xüsusən də, sufi qadınlar yazmağa daha az meyilli idilər. Onlar ruhani həyat təcrübələrini sadəcə praktik şəkildə ötürməyə üstünlük verirdilər. Lakin bununla belə öz mistik təcrübəsini nəğmələrdə, jurnallarda və kritik şərhlərdə ifadə edən qadınlar da az deyil. Qərb alimləri bu əsərlərin, həmçinin sufi hekayələrinin əksəriyyətini toplayıb bizim üçün artıq tərcümə etmişdir. Bu səpkili hekayə kitablarının səhifələrini çevirəndə bir çox sufi bacıların həyat və yaradıcılığına rast gəlirsən. Bunlar arasında Hindistan Moğol imperatoru Şah Cahanın (1592-1666) sevimli qızı Fatimə və ya Cahan-Ara da vardır. Qəlbinin daxili sirlərini qələmə aldığı "Risale-i Sahibiyyə" adlı əsəri "onun ürəyində gül açan" sufizmin izahı sahəsində ən gözəl nümunə kimi tanınır.
On beşinci əsrdə yaşamış Dəməşqli Aişə də məşhur mistik qadınlardan olub. O, Abdullah Ansarinin "Yol üzərində Mənzillər" ("Manazel əs-sə'erin") adlı əsərinə özünün "Övliyaların Pərdəli Sirlər içərisində mənzilləri" ("Əl-esharat əl-xafiys fi'l-manazel əl-uliya") adlı məşhur şərh əsərini yazmışdır. Onun qardaşı Nemətullhai təriqətinin şeyxi idi. Aişə bu təriqətin əsasını qoyan ustadla evlənir və bu nigahdan sonra sufi elminin daxili və zahiri mənalarını özündə birləşdirən divanını (şeirlər toplusu) tamamlayır.
Ayinlərində qadın və kişilərin hər zaman birləşdiyi Bektaşi təriqətinin əksər qadınları ilahi nəğmələr (ilahilər) bəstələmək ənənəsini davam etdirmişlər. 1987-ci ildə Türkiyədə "Güldəstə" adlı ilahi nəğmələr kitabı işıq üzü gördü. Bu kitaba XIX əsrdən bu günədək Bektaşi təriqətinə mənsub kişi və qadınların yazmış olduğu ilahi himnlər daxil edilib.
Bu gün də dünyanın bir çox yerlərində olan sufi qadınları yazılı və şifahi şəkildə öz təcrübələrini yayır və öyrədirlər. Misal üçün, Sudanda xüsusilə müalicə sənətinə bələd qadınların şeyxə (qadın şeyx) olmaq ənənəsi hələ də davam etdirilir. Yaxın Şərqdə bu gün də qadınlar bir çox sufi ordenlərə kamillik səviyyəsinə qalxmaq üçün üz tuturlar. Xüsusilə Türkiyədə kişilər kimi qadınlar da maarifləndirmə işini indi daha fəal davam etdirirlər. Lakin keçən əsrin əvvələrində Atatürkün sufi ordenləri proskripsiya etməsi bir çox sufi ordenlərin məhvinə və qorunması üçün gizlin evlərə daşınmasına səbəb oldu. Bu yaxınlarda dünyasını dəyişmiş nurlu qadınlardan olan Feriha Ana İstambulda Difai ənənəsini belə labüd məhvdən qoruyub yaşatmışdır. Feriha Ananın davamçısı olan Ankaralı Zeynəb Xatun da Türkiyədə və xaricdə bu təriqətin nurunu şeirləri və nəğmələri vasitəsi ilə insanlara təlqin edir.
Mərkəzi Türkiyədə yaşayan bizim dostumuzun anası bir gün qapılarının döyüldüyünü eşidib qapıya çıxır. Qapının kandarında onun üçün xəbər gətirdiyini deyən bir kişinin durduğunu görür. Bu kişi bildirir ki, buradan tamamilə uzaq məsafədə yaşayan şeyxi onu (yəni qadını – tərcüməçi) və bu yerin ünvanını yuxusunda görüb. Özünün də şeyxi tərəfindən bu qadını Nəqşbəndi təriqətinin qadınlar bölümünə rəhbərlik etməyə dəvət etməsi məqsədilə göndərilmiş olduğunu söyləyir. Qadın onun şeyxini tanımadığını və belə məsuliyyətli vəzifənin tələblərinə cavab vermədiyini deyib etiraz edəndə kişi bildirir ki, heç də narahat olmasın, çünki hər şeydən əvvəl şeyxi yuxusunda onun paklığını görüb. Nə vaxt olursa, olsun əgər şeyxə hər nə sualı varsa, həmin sualı qəlbində tutsun və yuxularında şeyxi onun cavabını verəcək. Beləliklə də, bu qadının həmin şeyxə ruhani müridliyi başlayır.
Sufi məktəbləri Yaxın Şərqdən Qərbə orta əsrlərdə keçmişdir. Lakin hələ də yeni dalğaların Qərbə gəlib çıxması davam edir. Buna misal olaraq, "Od Qızı" kitabının müəllifi İrina Tviday adı çəkilən kitabda Nəqşbəndliyin Hindistan qolu haqqında məlumat verir və doğma ölkəsi İngiltərədə də həmin qolun yayımına çalışır. Kaliforniyanın Qızıl Sufi Mərkəzi vasitəsilə onun bu fəaliyyəti həmçinin burada – Amerikada davam etdirilir.
Amerikaya Həzrət İnayət Xan tərəfindən gətirilmiş sufizmin qadınlar tərəfindən rəğbətlə qəbul edilən populyar qolu Kişti ordenidir. Çoxlu qadınların daxil olduğu bu ordendə bəlkə də ən tanınmış qadın Murşida Vera Kordadır. Onun, xüsusilə uşaqlarla bağlı fəaliyyəti bir çox valideyinlərin tükənməz ilham qaynağına çevrilmişdir.
Son illərdə Qərbdə ən yaxşı tanınan sufizm qollarından biri də Mövləvilikdir. Əsası Mövlana Cəlaləddin Rumi tərfindən qoyulmuş bu ənənə çərçivəsində qadına hər zaman dərin hörmət bəslənilib və onlar ruhani yolun bütün aspektlərində iştiraka dəvət edilib. Qadının ruhani gözəlliyini və müdrikliyini yaymaq işində Ruminin ailəsi, o cümlədən nəsli uzunmüddətli ənənəyə malik olub. Atası Bəhaüddin Vələdə ilk elm qığılcımlarını Ruminin Xorasan şahzadəsi nənəsi bəxş etmişdir. Məhz bu qadının qayğısı altında Bəhaüddin "elmin sultanı" olmaq üçün böyüdü və nəticədə öz dövrünün böyük ruhani nur daşıyıcısına çevrildi. Ruminin əziz anası Möminə Xatun da mömin və müqəddəs xanımlardan olub. Bəhaüddinin yaxın müridlərindən birinin qızı Göhvər Xatunla Ruminin nigahından az sonra o, dünyasını dəyişmişdir. Göhvər Xatun Ruminin yanında onun atasının söhbətlərini diniyərək böyümüşdü. Mələk qəlbli birisi kimi tanınmış bu gözəl qadın Sultan Vələdin anası idi. Ruminin müəllimi Şəms Təbrizi bu qadını bir çox sirlərdən agah etmişdi. Şəms də Öz "Söhbətlər"ində ("Maqalət") Yerə-Göyə Sığmayan Böyüklüklə ruhani yaxınlıq və "ölümdən əvvəl ölmək" məqamlarında kişilər tək qadınların da eyni dərəcəyə malik olduğunu xüsusilə vurğulayırdı.
Mövləvi şexyələrinə tez-tez həm qadınlar, həm də kişilər rəhbərlik edirdi. Ruminin çoxlu qadın davamçıları vardı, hətta o, tez-tez bu qadınları səma musiqi mərasimlərində iştiraka ruhlandırırdı. (Qadınlar adətən öz səma ayinlərini ayrıca icra edirdilər, lakin bəzən də kişilərlə birləşirdilər.)
"Dövrünün Rabiası" kimi tanınan Fəxr an-Nisa da Ruminin əsas davamçılarından biri olub. Son illərdə demək olar ki, ölümündən yeddi əsr sonra bu qadının məzarını yenidən bərpa etmək qərarına gəlinir. O zaman mövləvi ordeninin ruhani rəhbərliyini icra edən Şeyx Süleyman Həyati Dədədən də xahiş edirlər ki, xanımın nəşini qəbirdən çıxaranda orada iştirak eləsin. Gördüklərini sonra söyləyən Şeyx Süleyman Həyati Dədə xanımın bədəninin çürümədiyini, tamamilə bütöv, zədələnməmiş olduğunu və qəbrini açarkən havanın qızıl gül ətri qoxuduğunu bildirir.
İstənilən birisi bunun necə mümkün ola bilməsini sual altına alıb başqa cür də fikirləşə bilər. Kimin necə düşünməsindən asılı olmayaraq, bir həqiqət danılmazdır ki, varlıqları ilə bu dünyaya nur bəxş etmiş belə qadınlar hər zaman mövcud olmuşdur. Təəssüf ki, dünyanın bir çox yerlərində müqəddəs ruhani dəyərləri özündə daşıyan belə ənənələr şübhə altına alınır. Lakin sufizmdə ruhani yol üzərində tarazlıq naminə hər zaman qadınlar və kişilər eyni dərəcədə hörmətlə qarşılanır. Burada qadın və kişi olmasından asılı olmayaraq, hər kəsə İlahi ilə şəxsi birbaşa əlaqəsini yaratmaq ümidi aşılanır və bu yolda heç kimə qəti şəkildə fərq qoyulmur. Sufizmdə Məşuqun dili ilə qadın müqəddəsliyinin etirafı bəzi köhnə mədəni sterotiplərin balanslaşdırılmasında böyük yardımcı rolunu oynayır. Qərb mediası sufizmin bu tərəfindən istifadə edib bəzən bunu ön plana çəkir. Rumi poeziyasında tez-tez qadın gözəlliyindən danışıb onu Allahın yer üzərində yaratdığı ən kamil varlıq kimi təqdim edir. O, "Məsnəvi"sində belə deyir: "Qadın Allahın nurudur. O, sadəcə fani sevimli varlıq deyil; o yaradandır, yaranmış deyil".
Bu ənənə daxilındə yaradıcılıq, sevgi, Mütləqlə əlaqə keyfiyyətlərinin qadına şamil edilməsi sufi yolunun qadınlarının İlahi ilə əlaqəsinə imkan yaratdı. Biz əsrarəngiz rəhmət dolu Varlığın Qaynağı ilə tanış olmağa başlayanda özümüzün də Onunla ayrılmaz bir tamlıq təşkil edən həmahəngliyimizi görə bilərik. Quranın hər bir surəsi "Müqəddəs və Bağışlayan Allahın adı ilə" anlamına gələn Bismillah ir-Rəhman ir-Rəhim kəlməsi ilə başlayır. Buradakı Rəhman sözü bütün təbiətin daxilindəki ilahi rəhmət, Rəhim isə açıq-aydın, ayrıca nəyəsə və ya kiməsə yönəldilən mərhəmət mənasında işlənmişdir. Dərindən nəzər salsaq görərik ki, bu hər iki söz bir kökdən gəlir və "uşaqlıq" funksiyasını daşıyır. Canlı və cansız təbiətin nizamı və Onun hər yanı əhatə edən səxavəti Allahın qəzbindən çox rəhmət və lütfünün böyüklüyünü hər zaman nəzərə çarptırır.
Qadın kimi biz uşaqlıqdan gəlir, uşaqlıq daşıyır və uşaqlıqdan doğuş veririk. Biz Varlığın doğuş qaynağında özümüzü yenidən doğa bilərik. Sufizmdə və İslamda İsanın anası Məryəm İlahiyə davamlı sığındığından öz varlığının uşaqlığını ilahi ruha açan birisi kimi dərin ehtiramla yad edilir. Qadın kimi bizim dözümlülük, uşaq böyütmək və sevgi kimi əvəzolunmaz ilahi qabiliyyətlərimiz vardır. Müasir bir kişi sufi müəllimi ən ideal bələdçini heç bir təmənna güdmədən uşağına təhsil verən, həddini aşmağa heç bir vəchlə razı olmayan, əzab çəkəndə başı üzərində onun gecə-gündüz qayğısını çəkən İlahi sevginin daşıyıcıları – anaların simasında gördüyünü izah edir.
Sufizm etiraf edir ki, daimi qurulan dostluq əlaqələri və ya ailə ruhani çiçəklənmənin ziddinə deyil, əslində bunlar ruhani kamilliyin ən gözəl qidalandırıcı damarlarıdır. Sufizmdə yoldaşlıq, övlad və ailə ilahi ruhdan, arasıkəsilməz nəfəsdən doğan ən böyük xoşbəxtlik hesab olunur. İnsani sferada dostluğumuzu, sədaqətimizi dərinləşdirəndə biz Allahla da əlaqəmizi dərinləşdiririk. Ona görə də biz gərək İlahi nura doğru birlikdə addımlayaq. Bu yol, birlikdə əməkdaşlığa yeni era açır. Daxili dünyalarımızı balanslaşdırmaqdan ötrü kişi və qadının bir-birini tanıması, bir-birindən öyrənməsi çox vacibdir. Unutmamalıyıq ki, kişi atributları olan qüvvət və qətiyyət qadınlara məxsusdur, eyni zamanda da qadın atributları olan zəkilik və gözəllik kişilərə məxsusdur; yəni bunlar bir-birini tamamlayan amillərdir. Eləcə də əgər biz öz məhdud düşüncəmizə qarşı çıxıb, daxili dünyamızdan bir-birimizə ilahi gözlə baxsaq o zaman bir-birimizi dolğunluğa, ilahi təbiətimizə qayıtmağa ruhlandırarıq. Hər kəsə məludur ki, keçici, nifaq səpən sifətlərin hamısı məhvə məhkumdur. Yalnız əzəli və əbədi İlahi hökümlər ölümsüzdür. Bunu Yaradanın Özü bizlərə vəd edir: "Bir vaxt gələcək siz hansı tərəfə baxsanız ancaq Allahın Camalını görəcəksiz, hər bir şey məhv olacaq, yalnız Bir Sifətdən başqa".
Subay və evli, qadın və kişi olmağımızdan asılı olmayaraq, qəlbimizin güzgüsünü təmizləmək, anbaan, nəfəsbənəfəs zikr etmək vəzifəsinin icrasını yerinə yetirmək görəvi hamı üçün eyni dərəcədə vacib olaraq qalır. Bununla da biz Varlığın Birliyi naminə Məşuqun aşiqdən uzaqlaşmaması üçün daxili sadiqliyimizin doğruluğunu hər an sübut etmiş oluruq. Cismani mövcudluğumuz zamanı nə düşündüyümüzü, necə birisi olduğumuzu görmək üçün yavaş-yavaş ölürük. Sevgidə itib sevgiyə - Allahın istəyinə çevrilirik. Rabianın dediyi kimi:
Sevgidə Nəfəs və nəfəs arasında heç nə mövcud olmur.
Həqiqi zövqün Həqiqəti təsvirindən
Nitq uzanaraq doğulur.
Bu zövqü ancaq yaşayan bilir;
İzah edən isə yalan danışır.
Sən necə Dərkolunmaza məxsus həqiqəti izah edə bilərsən ki,
Onun varlığında günahların yungülləşir?
Onun varlığında sənin varlığın mümkünləşir?
Və O kəs ki, sənin səyahətinin rəmzidir?
ingiliscədən Elmar Vüqarlı çevirib
 |
|
