Leksikoqrafiyamiza yeni töhfə
Bu yaxınlarda şərqşünas-alim və pedaqoq Çımnaz Mirzəzadənin yeni bir kitabı ışıq üzü gördü. Kitab “Anonim müəllifli ərəbcə-türkcə qafiyəli lüğət” adlanır. Şerlə yazılan lüğətlər Şərq lüğətçılıyinin ənənəvi formalarındandır. Belə lüğəti tərtib edənlər onların yaddaşlarda tez qalması üçün qafiyə sistemindən istifadə edirlər. Bu cür lüğətlərin tədqiqi, bərpası və nəşri leksikoqrafiya tariximizin öyrənilməsində əhəmiyyətlidir.
XIX əsrdə qələmə alınması güman edilən bu lüğət əhatə etdiyi hər iki dilin tədqiqi baxımından maraqlıdır. Çimnaz Mirzəzadə lüğətin elmi-tənqidi mətnini, transkripsiya və transliterasiyasını, sözlüyünü vermiş, dil xüsusiyyətlərini araşdırmışdır.
Lüğət 40 bənd şeirdən – yəni 1570 sözdən ibarətdir. Ərəbcə sözlərin düzümü qafiyəlidir.
Lüğətə daxil olan sözlər hər iki dilin leksikasında ən çox işlənən sözlərdir. Həcminin kiçık olmasına baxmayaraq lüğətə, adətən böyükhəcmli lüğətlərin tərkibində olan dörd və beşhərfli ərəb sözləri də daxil edilib.
Təqdim olunan əsər ərəb, türk və Azərbaycan dillərinin leksik tərkibinin, fonetik quruluşunun öyrənilməsi baxımından zəngin tarixi və dil materialıdır.
Həcmi etibarilə kiçik olsa da orada tərtibçi Çimnaz Mirzəzadənin gərgin zəhməti aydınca hiss olunur. Mətninin orijinalına baxan hər bir oxucu onun oxunuşuna çəkilən zəhmətin qədərini duya bilər. Tərtibçi – müəllif böyük məsuliyyət tələb edən bu işin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlmişdir. Bu öz sübutunu kitabda verilən sözlərin dəqiq oxunuşunda, transkripsiyasında öz əksini tapır. Aparılan elmi araşdırma isə həm Azərbaycan, həm də ərəb dilçiliyi üçün əhəmiyyətli məna kəsb edir.
Kitabın I fəslində lüğətin quruluşu haqqında ətraflı məlumat verilir. Müəllif lüğətin tərtib prinsipinə öz münasibətini bildirərək işin özəlliklərini qeyd etməklə haşiyələrdə təsadüf olunan qeydləri də aydınlaşdırır. Həmin fəsildə lüğətin orfoqrafik xüsusiyyətləri araşdırılaraq bəzi səhvlər, yazı müxtəlifliyi nəzərdən keçirilir, şifahi dilin təsiri aydınlaşdırılır, söz birləşmələrindəki komponentlərin əvəzləyici mövqeyindən, sözlərin leksik - semantik xüsusiyyətlərindən bəhs olunur, tematik bölgü verilir.
Kitabın II fəslində lüğətin faksimilesi-orijinalı, ərəbcə olan sözlərin transkripsiyası, türkcə olan sözlərin transliterasiyası verilmişdir.
Kitabın III fəslində isə lüğətin sözlüyü yerləşdirilmişdir.
Bu kitab ali məktəblərin şərqşünaslıq və filologiya fakultələrində Azərbaycan dilinin, eləcə də Azərbaycan və ərəb dillərinin qarşılıqlı əlaqələri tarixinin öyrənilməsində, müqayisəli tədqiqat işlərində, leksikoloji araşdırmalarda faydalı ola bilər. Əminik ki, bərpa olunmuş bu lüğət bir dil abidəsi kimi geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı olacaqdır.
Müəllifin indiyədək çapdan çıxmış «Azərbaycan toponimləri Orta əsr ərəb coğrafi mənbələrində», «İbn Firiştə və onun qafiyəli lüğəti» kitabları, həm alimlər, həm oxucular tərəfindən maraqla qarşılanmışdır. «Ərəb dili fonetikasının tədrisi üçün metodik vəsait» əsəri isə müəllifin çoxillik pedaqoji fəaliyyətinin məhsuludur.
Çimnaz Mirzəzadənin dilçilik və pedaqoji sahədəki uğurlu fəaliyyəti onun atası, tanınmış pedaqoq dilçi - alim, Hadı Mirzəzadənin layiqli davamçısı olmasından xəbər verir. Müəllifə elmi işlərində, pedaqoji fəaliyyətində uğurlar diləyir və gələcəkdə leksikoqrafiya tariximiz üçün yeni-yeni töhfələr verməsini arzu edirik.
 |
