Fidan Nİ­ZA­MƏD­DİNQIZI
POETIK AXTARIŞLARIN BIR ILI

Əsr­dən əs­rə mi­nil­lik­dən - mi­nil­li­yə ke­çid döv­rü­nün mü­şa­hi­də­lə­ri be­lə qə­naə­tə gəl­mə­yə im­kan ve­rir ki, ədə­bi pro­ses heç də hə­mi­şə ta­ri­xi tə­rəq­qi­nin id­dia­la­rı­na ca­vab ver­mir. "Ta­rix in­ki­şaf et­dik­cə ədə­biy­yat da in­ki­şaf edir" ki­mi ab­surd fi­kir­bu də­fə də özü­nü doğ­rult­ma­dı. İki əs­rin və iki mi­nil­li­yin qo­vu­şuq və ay­rı­lıq mə­qa­mı, tə­bii ki, döv­lət müs­tə­qil­li­yi­miz ta­ri­xi ta­le­yin­də özü­nü doğ­rult­du. Qüd­rət­li li­de­rin də­mir ira­də­si sa­yə­sin­də əsr­lə­rin və mi­nil­lik­lə­rin bağ­la­rı Azər­bay­can­da qı­rıl­ma­dı. XX əs­rin ənə­nə­lə­ri ilə XXI əs­rin ye­ni eks­pe­ri­ment­lər və təc­rü­bə­lə­ri ara­sın­da mü­na­si­bət­lər sah­ma­na sa­lın­dı.
Fə­qət ədə­biy­yat, xü­su­si­lə də poe­zi­ya ilə bağ­lı be­lə inam­lı mü­la­hi­zə­lər söy­lə­mək çə­tin­dir. Hər hal­da, çağ­daş poe­zi­ya ilə bağ­lı gi­le­yi söy­lə­məz­dən əv­vəl ob­yek­tiv hə­qi­qə­ti aş­ka­ra çı­xa­ran ta­ri­xi­li­yə is­ti­nad edə­rək bir ne­çə mü­la­hi­zə­ni söy­lə­mə­yə bil­mə­rik.
I. Çağ­daş Azər­bay­can poe­zi­ya­sı əs­rin ön­lə­rin­də öz klas­sik­lə­ri­nin si­ma­sın­da fəl­sə­fi-in­tel­lek­tual poe­zi­ya tə­ma­yü­lü­nü inam­la da­vam et­di­rir. Biz bu mü­la­hi­zə­ni irə­li sü­rər­kən B. Va­hab­za­də­nin, F.Sa­dı­ğın, Ç.Ə­lioğ­lu­nun, Ə.­Sa­lah­za­də­nin, R.Röv­şə­nin, R.Beh­ru­di­nin, V.B.Ö­də­rin, V.Sə­mə­doğ­lu­nun, V.Bəh­mən­li­nin ax­ta­rış­la­rı­nı nə­zər­də tu­tu­ruq.

II. He­ca vəz­ni və xalq şei­ri üs­lu­bun­da ya­zan şair­lər;
III. Ək­si­nə, pos­mo­der­nist is­ti­ma­qət­də ye­ni for­ma­lar tap­ma­ğa, hə­yat hə­qi­qə­ti­ni ye­ni ra­kurs­lar­dan təq­dim et­mə­yə cəhd et­miş şair­lər: Ç.Ə­lioğ­lu, Q.Ağ­səs, M.Meh­di, Aq­şin, S.Ba­bul­laoğ­lu, Ə.Əs­gə­roğ­lu, B.Sa­dıq, Sə­hər və s.
Bə­dii əsə­rin tə­ma­yül pro­se­si yü­zil­lik­lər­dir sü­but edir ki, nəsr və dra­ma­tur­gi­ya yox, məhz poe­zi­ya ta­ri­xi in­ki­şa­fın heç bir qa­nu­nauy­ğun­luq­la­rı­na ta­be ol­mur. Bu­nun­la biz heç də bö­yük Aris­to­te­lin "poe­zi­ya ta­rix­dən da­ha cid­di­dir" ki­mi məş­hur te­zi­si­nə eti­raz et­mək fik­rin­də de­yi­lik. La­kin han­sı vəzn­də ya­zıl­ma­sın­dan ası­lı ol­ma­ya­raq, öz ahən­gin­də in­san qəl­bi­nin rit­mi­ni qo­ru­yan poe­zi­ya min il bun­dan son­ra da in­san qəl­bi­nin ila­hi dö­yün­tü­lə­ri­ni ta­ri­xin uca zir­və­lə­rin­dən ke­çə­rək əbə­diy­yə­tə apa­ra­caq.

Ö­tən il dra­ma­tur­gi­ya­da :
1. El­çin Hü­seyn­bəy­li "Se­zar" - iki his­sə­li dram (Azər­bay­can, ¹ 4, 2008)
2. Əli Əmir­li "Ha­sa­rın o üzü" - iki his­sə­li dram (Azər­bay­can, ?8, 2008)

3. Əj­dər Ol "Du­bay vax­tı" - iki his­sə­li sa­ti­rik ko­me­di­ya (Azər­bay­can, ?9.2008);
Nəsr­də - Fik­rət Qo­ca­nın "Da­ya­na­caq­da gö­rüş", Məm­məd İs­ma­yı­lın "Ba­yat", Azər Ab­dul­la­nın "Sa­rı Tağ", Pa­şa Qəl­bi­nu­run "Qa­ra su", Ay­dın Ta­lıb­za­də­nin "Kə­pə­nək mo­de­li 102" Cə­mi­lə Man­su­ro­va­nın "Ru­hən güc­lü", İl­qar Fəh­mi­nin "Köl­gə­bo­ğan­lar", Ka­mil Əf­sə­roğ­lu­nun "Xəz­ri" ro­man və po­vest­lə­ri ilə yad­da qal­mış­dır.
Dra­ma­tur­gi­ya­dan və nəsr­dən fərq­li ola­raq ötən il poe­zi­ya­da, təx­mi­nən ey­ni im­za­la­ra rast gə­li­nir. La­kin bir sı­ra şair­lə­ri­miz var ki, on­lar son il­lər poe­zi­ya­nın ağır çə­ki­si­ni qo­ru­yub sax­la­yır, əzmlə müa­sir­li­yi­ni və ta­ri­xi­li­yi­ni il­lər­dən-il­lə­rə ötü­rür­lər. Hər il ol­du­ğu ki­mi bu il də "A­zər­bay­can" jur­na­lı­nın poe­zi­ya gu­şə­si Azər­bay­can xal­qı­nın bö­yük elm xa­di­mi, mər­hum şai­ri­miz Bəx­ti­yar Va­hab­za­də­nin şeir­lə­ri ilə baş­la­yır: "Gü­lüs­tan-Qa­ra­bağ", "Əl aç­dıq göy­lə­rə", "Bir ri­ca", "Vic­dan şa­hid­li­yi", "Ü­çün­cü göz- kö­nül gö­zü", "Ge­cik­mə" və "Dün­ya­ya gəl­mə­miş". Xal­qı­nın yüz il­lər bo­yu tə­şək­kül tap­mış mil­li - mə­nə­vi də­yər­lə­ri­nin qo­run­ma­sı, adət - ənə­nə­lə­ri­nin ya­şa­dıl­ma­sın­dan, azər­bay­can­çı­lıq məf­ku­rə­sin­dən çox­say­lı əsər­lər, şeir­lər ya­zan şa­ir, son­da bo­yük mü­qəd­dəs bir yo­lun dar da­la­nın­da "Dün­ya­ya gəl­mə­miş" şei­ri­ni təq­dim edir:

Yo­lum dar da­la­na di­rə­nib ar­tıq,
Sağ - so­lum dağ - də­rə, qar­şım qa­ran­lıq.
Çaş­mı­şam, ağ­lım da çat­mır da­dı­ma,
Ö­züm hay ve­ri­rəm öz fər­ya­dı­ma.
Düş­dü­yüm da­la­nın yox­mu­dur so­nu?
Dün­ya­ya gəl­mə­miş har­dan bi­ley­dim,
Dün­ya­nın bu qə­dər puç ol­du­ğu­nu.

(Azər­bay­can ?1, 2008)

Bu ənə­nə­lə­ri da­vam et­di­rən, xü­su­si­lə və­tən­pər­vər­lik möv­zu­su­na mü­ra­ciət edən şair­lə­ri­miz­dən Ələm­dar Qu­lu­za­də­nin, Fi­ru­zə Məm­məd­li­nin, Zey­nal Və­fa­nın, Kə­ma­lə Nəs­ri­nin, Ta­leh Hə­mi­din, Əzi­zə Ağa­hü­seyn­qı­zı­nın, Şöv­kət Zə­rin Ho­rov­lu­nun, Sul­tan Mər­zi­li­nin, Ma­hi­rə Ab­dul­la­nın bir sı­ra şeir­lə­ri­ni mi­sal gə­tir­mək olar. Bu sı­ra­da Ələm­dar Qu­lu­za­də­nin poe­zi­ya­sı özü­nə diq­qə­ti da­ha çox cəlb edir.
Son on beş-iyir­mi il­də Azər­bay­can xal­qı­nın ba­şı­na gə­lən bü­tün fa­ciə­lər Ələm­dar Qu­lu­za­də poe­zi­ya­sın­da öz ək­si­ni tap­mış­dır. Onun poe­zi­ya­sı­nı "Qa­ra­bağ­na­mə", "Və­tən­na­mə" də ad­lan­dır­maq olar. Mü­ha­ri­bə­nin ilk gün­lə­rin­dən bu gü­nü­mü­zə qə­dər onun tü­kür­pə­di­ci şeir­lə­ri "Göz­lə, Xo­ca­lı, göz­lə", mü­kəm­məl poe­ma­la­rı "Qa­ra­bağ oyu­nu", "Şə­hid şə­hər", "A­lay ko­man­di­ri" və sa­ir ki­mi di­gər şeir­lə­ri, poe­ma­la­rı və ki­tab­la­rı oxu­cu­lar tə­rə­fin­dən ürək yan­ğı­sı ilə oxun­muş­dur. Ələm­dar Qu­lu­za­də­nin poe­zi­ya­sı­nın bö­yük­lü­yü onun mil­li­li­yin­də və müa­sir­li­yin­də­dir.

Ta­ri­xin tək­ra­rı ve­ci­mə de­yil,
Səhv­lə­rin tək­ra­rı üşü­dür mə­ni

­Ö­tən il şai­rin "Və­tən eş­qi", "Bir şə­kil­lə söh­bət", "Eh­ti­yac", "Ke­çib", "Ha­ra tə­lə­si­rik ki", "Dər­zi, sə­nə qur­ban olum" şeir­lə­ri nəşr olun­muş­dur. Aşa­ğı­da­kı şeir­də şa­ir və­tə­nə mə­həb­bə­ti­ni sa­də, am­ma çox poe­tik dil­də ifa­də edib:

Qar­tal ki­mi mil­lə­nə­rəm göy­lə­rə
­Lə­lə­yim­də və­tən eş­qi gö­rər­sən.
Çə­mən olub aya­ğı­nı öpə­rəm,
Çi­sə­yim­də və­tən eş­qi gö­rər­sən.
Tü­tə­yim­lə da­ğı - da­şı din­dir­dim,
Mən yan­dıq­ca alov­la­nar tən­di­rim.

Poe­ma­ya ma­ra­ğın azal­ma­ma­sı ədə­bi pro­ses­də müs­bət hal­dır. La­kin poe­ma­nın özü­nə­məx­sus­lu­ğu­nun - epik vü­sə­ti­nin azal­ma­sı, ar­tıq bu, mən­fi ha­di­sə­dir. Bu ba­xım­dan müəy­yən qə­dər özü­nü doğ­rul­dan dörd poe­ma­nı diq­qə­ti­ni­zə çat­dı­ra bi­lə­rik.

1. Məm­məd İl­qa­rın "Qa­ra­tel";
2. Fu­ad Və­li­ye­vin "Rek­vi­yem";
3. Məm­məd Ka­zı­mın "Fa­teh";
4. Ra­miz Məm­məd­za­də­nin "Zir­və".

U­lu ön­də­ri­miz, ümum­mil­li li­der Hey­dər Əli­ye­vin hə­ya­tı­na, keç­di­yi mü­qəd­dəs yol­la­ra işıq sa­la­raq qə­lə­mə alan Ra­miz Məm­məd­za­də­nin "Zir­və" poe­ma­sın­dan bir ne­çə his­sə­ni nə­zə­ri­ni­zə çat­dı­raq:

İn­san zir­və­si var, bu zir­və haq­dır
Du­man­lı zir­və­yə gün dü­şə bil­mir,
Na­mərd kor qu­yu­du, zir­və­si yox­du,
Mərd var, zir­və­si­nə ye­ti­şə bil­mir.
Sön­məz şö­lə­lə­ri ul­duz­lar­la tən
Qa­ran­lıq yol­la­ra işıq­lar sə­pən
­A­yı sa­lam­la­yan, gü­nə­şi öpən
Hey­dər zir­və­si­dir, Hey­dər zir­və­si.

Poe­zi­ya­da di­gər ma­raq­lı fakt, şair­lə­ri­mi­zin, klas­sik şe­ir janr­la­rı­na - qə­zə­lə, qoş­ma­ya, ba­ya­tı­ya olan mey­li­dir. Or­ta əsr­lər Azər­bay­can və ya­xın Şərq ədə­biy­ya­tı­nın bən­zər­siz li­rik jan­rı olan qə­zə­lə ma­ra­ğın art­ma­sı müa­sir ədə­bi pro­se­sin diq­qə­tə la­yiq ha­di­sə­si­dir. Bu, hər şey­dən əv­vəl onun­la bağ­lı­dır ki, poe­zi­ya­da no­va­tor­luq ənə­nə­yə mü­na­si­bə­tin konk­ret­li­yin­dən irə­li gə­lir. Ye­ni əs­rin əv­və­lin­dən bu gü­nü­mü­zə qə­dər, bu nə­cib sə­nə­ti ya­zıb - ya­ra­dan Mah­ca­ma­lın və So­na Xə­ya­lın qə­zəl­lə­ri diq­qə­tə­la­yiq­dir. Mah­ca­ma­lın "Ba­ğış­la­maz", "Qay­tar", "Gəl­mir", "Bə­növ­şə", "Çə­pər ke­çir", Ni­gar Rə­fi­bəy­li­yə yaz­dı­ğı təx­mis və bir də ötən ilin ən təq­di­rə­la­yiq - "O­la­san" qə­zə­li:

Də­li şey­tan mə­nə ey­lər be­lə tən, "can­va qa­dam"
Qə­zet aç, ya da ki jur­nal, ola­san sən də adam.
Gə­zə­sən şəs­ti­lə dün­ya­dan alıb hər cü­rə kam,
Be­lə bir iş­lə bü­tün alə­mə səy­yar ola­san,
Gə­rək ol cü­rət üçün şey­ta­na həm­kar ola­san.
Öz-özün­dən də gə­rək çox ya­za­san şöh­rət üçün,
A­la­san gün­də mü­ka­fat sö­zü­nə hör­mət üçün.
Dü­zə­sən şək­li­ni hər yer­də ni­da, hey­rət üçün,
Ey­lə­yib diq­qə­ti cəlb, çox kə­sə dil­dar ola­san,
Gə­rək ol cü­rət üçün şey­ta­na həm­kar ola­san.

Ö­tən il­lər­də Və­tən­pər­vər­lik möv­zu­sun­da yaz­dı­ğı "Çə­pər ke­çir" qə­zə­li isə da­ha ma­raq­lı­dır:

Bağ­la­rı­mız çə­pər-çə­pər,
bö­lüm-bö­lüm, di­lim-dilim,
Kəsik-kə­sik, Və­tən gə­lir göz önü­nə, ya­nır di­lim.
Ne­cə sö­küm çə­pər­lə­ri bü­töv ol­sun Azər­bay­can,
Nə vax­ta­can na­lə çək­sin,
sa­çın yol­sun Azər­bay­can?

Mah­ca­ma­lın poe­zi­ya­da möv­qe­yi heç kə­sə bən­zə­mir. Mü­ba­li­ğə­siz və tə­mən­na­sız:

Ya­za­ram, mən nə o Sa­bir, nə də Pün­han ola­ram,
A­zı riş­xənd hə­də­fi ta­zə qə­zəl­xan ola­ram
Ö­lə­nim­dən, ge­də­nim­dən, əzə­lim­dən ya­za­ram,
Qə­mi eşq iç­rə üzən­dən, xə­zə­lim­dən ya­za­ram.

Qə­zəl fəl­sə­fi fik­ri ifa­də et­mə­yin ən gö­zəl poe­tik şək­li­dir, gö­zəl­li­yi dərk edən ən mü­kəm­məl li­rik şe­ir for­ma­sı­dır. La­kin gö­zəl key­fiy­yət­lər­lə ya­na­şı, bu gün poe­zi­ya­da tə­nəz­zü­lü əks et­di­rən bir ne­çə əla­mət də özü­nü gös­tər­mək­də­dir:
1) Şei­rə pa­fos­lu adın qo­yul­ma­sı. Şei­rə pa­fos­lu, diq­qə­ti cəlb edən uzun-uza­dı ad qo­yu­lur, mət­ni oxu­yub ba­şa çı­xır­san, hə­min ad­dan şeir­də heç bir əla­mət tap­mır­san. Bu­ra­da su­al mey­da­na çı­xır: gö­rə­sən şa­ir nə de­mək is­tə­yir? Ad? Yox­sa poe­zi­ya?! Gə­lin bə­zi şe­ir ad­la­rı­na diq­qət ye­ti­rək: Mi­na Rə­şi­din "Bəl­kə ço­xu­nun ke­çə bil­mə­di­yi səd­lə­ri keç­mi­şəm", "Aş­kım gə­lib gör­səy­din öl­mü­şəm ney­lər­din?", "Də­mir va­qon­lar və di­dər­gin kör­pə­lər" əvə­zi­nə - "keç­mi­şəm", "ney­lər­din", "di­dər­gin kör­pə­lər" ad­la­rı da­ha nə­cib və da­ha ma­raq­lı səs­lən­mir­mi? Ya­xud, Hik­mət Mə­lik­za­də­nin - "İb­lis­dən dərs al­dıq adam şək­lin­də", "Dü­nən sə­ni göz­lə­ri­mə mis­mar­la­dım yu­xu ki­mi", "Ge­cə­nin ahən­gi­ni po­zur en­mə­yə tə­lə­sən təy­ya­rə­lə­rin uğul­tu­su", "Göy yer­dən ye­kəy­di, yer ol­ma­yan­da" və s. Ki­mi şe­ir ad­la­rı da­ha çox he­ka­yə cüm­lə­lə­ri­nə bən­zə­yir. Ya­xud, "Və­tən, mə­nim ye­rim ha­nı?" de­yə­rək və­tə­nə yer­siz sual­lar ve­rən­lər də var. Gü­loğ­lan Dün­ya:

Ya­da si­nə gə­rə-gə­rə
­Ö­gey­li­yi gö­rə-gö­rə
­Par­ça­lan­dıq ne­çə ye­rə
­Və­tən, mə­nim ye­rim ha­nı?

2) Mey­xa­na­va­ri şe­ir. Bir za­man­lar ha­mı­mız So­vet dö­nə­min­də mər­si­yə və mey­xa­na poe­zi­ya­sı­nın ya­saq ol­du­ğun­dan şi­ka­yət­lə­nir­dik. Al­la­ha çox şü­kür ki, nə klas­sik mər­si­yə us­ta­la­rı­nın - Ra­ci­nin, Qum­ru­nun, Də­xi­lin poe­tik ir­si­ni öy­rə­nil­mə­si­nə heç kim ma­ne ol­mur, nə də mey­xa­na sə­nə­ti­nin təb­li­ğin­də heç bir ən­gəl yox­dur. Mey­xa­na­çı­la­rı­mız sö­zün hə­qi­qi mə­na­sın­da həm mət­buat­da, həm də efir­də is­tə­dik­lə­ri ki­mi mey­dan su­la­yır­lar. La­kin bi­zi na­ra­hat edən öz­gə bir tə­ma­yül­dür - mey­xa­na­va­ri şe­ir. O şe­ir ki, hə­lə XIX əs­rin ön­lə­rin­də öz epi­qon xa­rak­te­ri ilə bö­yük Mir­zə Fə­tə­li Axun­do­vu na­ra­hat et­miş­di. İn­di isə şair­lə­ri­mi­zin bə­zi şeir­lə­ri­nə diq­qət ye­ti­rək. Ət­raf Al­məm­məd oğ­lu­nun şei­rin­dən bir par­ça:

Qa­pım dö­yül­dü:
-- kim­sən?
-- sən.
-- Aç­dım. - kim?
-- Sa­la­mə­ley­küm.
-- əley­küm­mə sa­lam.
Söh­bə­ti­miz bu­nun­la­da bit­di.
Vəs­sa­lam, bir yaş­lı adam
­Ərk­lə keç­di içə­ri.
Qa­mə­ti­ni bir qə­dər əy­miş­di
­Ya­şa­dıq­ca çi­yin­lə­ri­nə at­dı­ğı il­lə­ri,
Həm mə­nə ox­şa­yır­dı.
Həm də rəh­mət­lik ata­ma.
Çox şey­lər düş­dü ya­dı­ma
­Bax­dıq­ca bu ada­ma.

Möv­zu ba­xı­mın­dan bəl­kə də ma­raq­lı bir es­se ya­zı­la bi­lər­di, am­ma, poe­zi­ya­dan çox, mey­xa­na­ya ya­xın­dır. Ya­xud, Ək­bər Qo­şa­lı­nın şei­ri­nə ba­xaq:

A­ta­mız­dan ol­mu­şuq
­a­ta­mız­dan ol­mu­şuq.
A­ta­mız dan ol­mu­şuq
"ax­şam" ola bil­mə­rik.
Biz söz ilə bö­yü­dük
Bir söz ilə bö­yü­dük,
"ax­şam ola bil­mə­rik.

3) Son il­lər on­lar­la elə şeir­lər çap olu­nub ki, on­la­rın müəl­lif­lə­ri­ni yal­nız toy­xa­na­la­rın ta­ma­da­la­rı­na bən­zət­mək olar. Çün­ki bu şeir­lər qo­hum-əq­rə­ba­ya, qon­şu­ya, dos­ta həsr olun­muş tost­lar­dan uza­ğa get­mir. Be­lə şeir­lə­ri oxu­yan­da So­vet döv­rü­nün əmək qəh­rə­man­la­rı­na ya­zıl­mış nü­mu­nə­lər (o dövr üçün bu har­da­sa ma­raq do­ğu­rur­du) ya­da dü­şür:

Dağ­la­rın ba­şın­da gü­nəş do­ğul­du,
Dağ­la­rın qoy­nun­da bir qız do­ğul­du.
N.Xəz­ri "Gü­nə­şin ba­cı­sı"
Ya­xud,
Ma­ral de­di bir qar­da­şın
Sə­nə Tər­lan,
Ma­ral ki­mi boy­la­nır­san
Cər­gə­lə­rin ara­sın­dan.

(N.Hə­sən­za­də)

Diq­qə­ti­ni­zə çat­dır­dı­ğım şe­ir par­ça­la­rın­da­kı qəh­rə­man ya­şa­yır, poe­zi­ya isə ölüb. Bu Azər­bay­can şei­ri­nin acı bir təc­rü­bə­si­dir. O dövr üçün be­lə şeir­lər in­san­lar­da əmə­yə, tor­pa­ğa hə­vəs, ya­şa­maq üçün müəy­yən sti­mul ve­rir­di. Bu gün isə be­lə şeir­lər yal­nız məh­dud dai­rə­ni (həsr olun­muş qəh­rə­ma­nın ya­xın­la­rı) özü­nə cəlb edir. Nə­zə­ri­ni­zə çat­dır­dı­ğım bu cə­hət heç də hə­ya­tın­da hər han­sı bir it­ki­nin acı­sı­nı ya­şa­mış, onun psi­xo­lo­ji sar­sın­tı­la­rın­dan do­ğan sə­mi­mi fi­kir­lə­rə aid de­yil­dir. Ək­si­nə poe­zi­ya­nın və oxu­cu­nun sə­mi­miy­yə­tə hə­mi­şə eh­ti­ya­cı var. Be­lə şeir­lər­də şa­ir öz hiss­lə­ri­ni oxu­cu­su, oxu­cu isə mis­ra­lar­la bö­lü­şür. Adil Cə­mi­lin tor­paq, qə­ləm və oxu­cu ilə bö­lüş­dü­yü ki­mi:

Ağ­la­ya bil­mi­rəm qəb­rin önün­də
­Göz ya­şı giz­li­cə axır ici­mə
­Sən­dən ay­rı dü­şən ağ­lar gü­nüm­də
­Ağ­la­ya bil­mi­rəm, mən­dən in­ci­mə.
Mə­ni ovun­du­rar göz ya­şı çə­tin,
Xə­ya­lın yo­lun­dan yı­ğış­mır ata,
O qə­dər bö­yük­dür sə­nin həs­rə­tin
Gö­zü­mün ya­şı­na sı­ğış­mır ata.
"Ağ­la­ya bil­mi­rəm"

Ya­xud, Fər­qa­nə Meh­di­ye­va­nin:

Gə­zi­rəm qə­rib-qə­rib
Nə ümid var, nə inam
­A­dam qal­mır so­ru­şam
Ha­ya­na ge­dib anam?
Din­di­rən­də "can" de­yən
­A­dı­mı qo­yub ge­dib.
Mö­cü­zə­yə bax, Al­lah,
Də­li ki­mi sev­di­yi,
­A­ta­mı qo­yub ge­dib.
"Ha­ya­na ge­dib anam?"

So­na Xə­ya­lın:

Si­nəm­də qövr edən ana da­ğı­dır,
E­lə bi­li­rəm ki, dörd ya­nım ge­dib.
Ay el­lər, öm­rü­mün xə­zan ça­ğı­dır,
Bir-bir il­lə­ri­mi sa­ya­nım ge­dib.
Da­ha itir­mi­şəm he­sab­la­rı­mı,
Giz­lə­yə bil­mi­rəm he­sab­la­rı­mı
­Tə­zə nəşr olu­nan ki­tab­la­rı­mı
­Ö­püb göz üs­tü­nə qo­ya­nım ge­dib.

Və bir də Əj­dər Olun --- "a­na­mı xa­tır­la­dım":

Qız­cı­ğa­zım an­la­mır,
a­nam olub mə­nim də,
bil­mir ki, anam ki­mi,
da­ya­nıb­dır önüm­də.
Bil­mir nə gün­də idim
­O­nun dəfn gü­nün­də

­A­na­mı xa­tır­la­dım… --- bu ki­mi şeir­lər tə­bii, sə­mi­mi hiss­lə­ri ifa­də edir və oxu­cu­ya səbr­li ol­ma­ğı öy­rə­dir, hər şe­yə rəğ­mən hə­ya­tı­nı da­vam et­mə­si­nə, ya­şa­ma­ğa güc ve­rir.
Şeir­lə sə­mi­mi rəf­tar edən şair­lə­ri­miz­dən bi­ri də Qə­şəm Nə­cəf­za­də­dir. Şeir­lə­ri ay­rı - ay­rı möv­zu­lar­da ol­sa da, san­ki bi­ri-bi­ri­nin da­va­mı­dır. Onun poe­zi­ya­sı­nı ümu­mi­ləş­di­rib be­lə ad­lan­dır­maq olar---"Hə­yat etüd­lə­ri", bir şei­ri­nin adı ki­mi. "Ye­nə elə-be­lə", "Pən­cə­rə şü­şə­si", "Təq­vim" və s. Hə­mi­şə gənc şa­ir hə­lə də ya bir fənn müəl­li­mi­nə vu­ru­lur, ya da skam­ya­da ad ya­zan gən­ci xa­tır­la­dır:

Sa­hil ba­ğın­da
Skam­ya­la­ra ya­zıl­mış ad­lar
­İs­lan­mış sər­çə­lər ki­mi ci­vil­də­şir­lər
Vax­ti­lə biz də sev­mi­şik.
İn­di biz bu ad­la­ra tə­səl­li ol­ma­yaq­mı?

La­kin şai­rin şeir­lə­rin­də ya­rat­dı­ğı tək­rar ifa­də­lər o qə­dər də uğur­lu alın­ma­mış­dı, ək­si­nə oxu­cu­nu yo­rur, şai­rin in­cə ruh­lu şeir­lə­ri­nə ko­bud ahəng qa­tır:

Yax­şı ki, mən sə­nə zəng elə­dim
Yax­şı ki, sən də te­le­fo­nu sön­dür­dün
Yax­şı ki, mən də sə­bə­bi­ni so­ruş­dum
Yax­şı ki, sən də mə­ni sev­mə­di­yi­ni
Söy­lə­din.
"A­tət­sa­ya­ğı".

Ü­mu­miy­yət­lə, ötən ilin poe­zi­ya­sın­da no­va­tor­lu­ğa meyl çox az nə­zə­rə çar­pır. Səhv et­mi­rəm­sə, 2006-cı ilin Azər­bay­can jur­na­lı­nın II nöm­rə­sin­də 2005-ci ilin poe­zi­ya­sı ilə bağ­lı sor­ğu­da Qu­lu Ağ­səs be­lə bir la­ko­nik fi­kir­lə cı­xış edir­di: "ö­tən ili poe­zi­ya­sı­na ba­xan­da xey­li gö­zəl nü­mu­nə­lər gö­rü­rəm. Ara­sın­da az da ol­sa özü­mü də gö­rü­rəm". Az da ol­sa, əsl poe­zi­ya nü­mu­nə­si­dir:

Bu­nu an­caq sə­nə da­nı­şı­ram
Bir­cə ba­la­ma:
Ka­sıb evin­də bağ­lan­mış
Tur­şu ban­ka­sı­dır atan
­Ağ­zı hər­dən açı­lır -
Bay­ram­dan - bay­ra­ma.
Sə­nin dün­ya­ya gə­li­şin də
Bay­ram­dı de­yə.

Möv­zu­ya müa­sir ya­na­şa­raq, onu müx­tə­lif ra­kurs­lar­dan işıq­lan­dı­rıb, oxu­cu­nu yor­ma­dan, onun ru­hu­nu in­cit­mə­dən ən çə­tin prob­lem­lə­ri hə­ya­tın tem­pi­nə, axa­rı­na ci­la­la­yan şeir­lər­dən da­nış­maq is­tər­dim. Hə­mi­şə müa­sir mo­dern ya­zı­la­rı ilə Çin­giz Əlioğ­lu­dan:

Hə­yat ener­ji­si han­sı fi­liz­də
­Giz­lə­nib, kim bi­lir…­bəs ne­çə faiz?
Sə­nə bəxş olu­nub…­mə­lum de­yil­dir.

Ba­la­yar Sa­dı­qın ad­sız şeir­lə­rin­dən:

İ­la­hi, bu daş kor ola­caq
Gö­zü­nə tö­kü­lən sü­kut­dan…

ya­xud,

həs­rə­ti­nin ad gü­nü­dür…
göz­lə­rim
kə­dər do­lu qə­dəh
sə­nin sağ­lı­ğı­na…

Hic­ran Hü­sey­no­va­nın - "Zikr et":

Söz­lər çır­pı­nır ki,
Uç­sun do­daq­dan:
Zikr et!
Sə­hər. Bir qa­dın da­ya­nıb uzaq­da
­ə­lin­də söz do­lu dəf­tər
Söz­lə­rin ən bö­yü­yü səs­lə­nir
qu­la­ğın­da
­Zikr et!

Maa­rif Sol­tan­dan:

De­yir­lər vaxt gə­lə­cək…
O vaxt nə vaxt gə­lə­cək?
Bir may sə­hə­ri gü­nəş do­ğan­da?
Bir qa­ran­lıq ge­cə­mi,
Kə­dər mə­ni bo­ğan­da?
Ya­sə­mən fəs­lin­də­mi,
­Öm­rün sev­gi ça­ğı­mı?
Bəl­kə elə in­di­dən qız­dı­rım ota­ğı­mı
­Qoy gə­lib üşü­mə­sin,
Qoy gə­lib dü­şün­mə­sin.

Səy­ya­rə Məm­məd­li­dən:

Gəl­di­yi yol­la­rın so­nun­da
­Qo­yu­lan
Ni­da­lı su­al işa­rə­si­nə bən­zə­yir
­Ə­sa­lı qo­ca­lar.

Kə­ra­mə­tin, Ni­sə­bə­yi­min, Za­hid Sa­rı­tor­pa­ğın şeir­lə­ri­ni də bu tə­ma­yü­lə aid et­mək olar. Poe­zi­ya özü­nü bir çox is­ti­qa­mət­lər­də sı­na­mış, eks­pe­ri­ment­lə­rə ça­lış­mış və bu eks­pe­ri­ment­lər­lə də bir sı­ra meyl­lə­rə axın ya­rat­mış­dır.
Poe­zi­ya­da di­gər bir se­vin­di­ri­ci hal AYB - nin böl­gə­lər­də­ki in­ki­şa­fı­dır. AYB-nin Sum­qa­yıt şə­hər böl­mə­sin­də "Zə­rif qa­dın­lar" məc­li­sin­dən ---Xa­ti­rə Fə­rəc­li, Ni­sə Qə­di­ro­va, Rə­fi­qə Şəms; Bər­də­dən --- İsa Se­vər, Xa­say Meh­di­za­də, Ka­mil Və­fa­dar, Tel­man Hü­seyn, Se­vinc Nə­cəf­za­də, Hə­sən Ba­ba,­Tap­dıq Türk­soy, Əvəz Sa­lah­lı, Riz­van Nə­si­boğ­lu; Qu­ba­dan ---Ra­miz Qu­sar­çay­lı;
Ra­miz Qu­sar­çay­lı­nın poe­zi­ya­da özü­nə­məx­sus is­ti­qa­mə­ti var. O, öz şeir­lə­ri­ni oxu­cu­su­na sə­lis dil­lə, köv­rək hiss­lər­lə çat­dı­rır. Möv­zu­ya fərq­li poe­tik yön­dən ya­na­şa­raq, ey­ni həs­sas­lıq­la oxu­cu­nun qəl­bi­nə yol tap­ma­sı bu şeir­lə­rin uğu­ru­dur. O, öz poe­zi­ya­sı ilə döv­rü­nün bü­tün ha­di­sə­lə­ri­nə həm və­tən­daş, həm də bir şa­ir ki­mi mü­na­si­bət bil­di­rir. Ərik ağa­cı­na olan ar­zu­su ki­mi:

Qey­rət ba­şı bağ­lı,
Dərd ba­şı açıq
Sə­hər ürək gö­tür, dərd ba­şı­na çıx…
Ağac­lar Şu­şa­da qur­ğu­şun açır,
Bu yaz çi­çək­lən­mə, ərik ağa­cı.

­Ö­zü­nü müx­tə­lif janr­lar­da sı­na­mış - qoş­ma, təm­sil, qə­zəl ya­za­raq çı­xış edən - Bəx­ti­yar Ər­şa­dın:

Ö­lüm, çe­vir gü­lə mə­ni,
­Ağ­la gü­lə-gü­lə mə­ni,
Ya­şa­dır­sa hə­lə mə­ni,
Şü­kür, bu dün­ya­ya, şü­kür.

Nə­ci­mə Ba­ba­ye­va­nın, To­fiq Nu­rə­li­nin və s. ki­mi bəl­kə də diq­qə­tim­dən ya­yıı­nan şair­lə­rin ad­la­rı­nı cək­mək olar. "Ya­zı­çı qa­dın­lar" jur­na­lın­da nəşr olu­nan So­na Xə­ya­lın, Na­fi­lə Abu­zə­rin, Şəh­la Gü­na­yın, Qə­rən­fil Xə­li­lo­va­nın şeir­lə­ri ma­raq­la qar­şı­lan­mış­dır.
Bir çox mü­la­hi­zə­lə­ri­mi­zi bu­ra­da sax­la­yıb, be­lə bir ob­raz­lı mü­qa­yi­sə apa­rar­dıq: "Çağ­daş Azər­bay­can poe­zi­ya­sı hə­lə ki, öz­gə köy­nə­yi ge­yin­miş oğ­la­na bən­zə­yir, ümid edək ki, bu oğ­lan bö­yü­yə­cək".