Zem­fi­ra SƏ­FƏ­RO­VA
ANAR İZİ

                                  ANAR İZİ



Anar və mu­si­qi, Anar və rəs­sam­lıq, Anar və te­atr, Anar və ki­no... Bu si­ya­hı­nı hə­lə xey­li uzat­maq olar­dı. Çün­ki hə­min sa­hə­lə­rin hər bi­rin­də Anar öz izi­ni qoy­muş, te­atr  və ki­no sa­hə­sin­də pyes və sse­na­ri yaz­mış, bir sı­ra film­lə­rin re­jis­so­ru ol­muş, mu­si­qi, rəs­sam­lıq və di­gər sa­hə­lər haq­qın­da say­sız-he­sab­sız es­se və mə­qa­lə­lə­rin­də fi­kir və dü­şün­cə­lə­ri­ni söy­lə­miş­dir. O, heç vaxt in­cə­sə­nə­tin bir sa­hə­si­nin hü­dud­la­rı, çər­çi­və­lə­ri ilə məh­dud­laş­ma­mış, il­lər bo­yu top­la­dı­ğı bi­lik­lə­ri­ni, mü­şa­hi­də­lə­ri­ni, in­tel­lek­ti­ni və əl­bət­tə ki,  ba­ca­rı­ğı­nı və is­te­da­dı­nı baş­qa  sa­hə­lər­də də  sı­na­maq is­tə­miş­dir.

Bi­zim ev­də qiy­mət­li rəs­sam­lıq kol­lek­si­ya­mız və zən­gin mu­si­qi fo­no­te­ka­mız var­dır. Bu fo­no­te­ka­nı mu­si­qi­çi ki­mi mən yox, məhz Anar alıb top­la­mış­dır. Mən­zi­li­mi­zin di­var­la­rı­nı da bir sı­ra məş­hur  rəs­sam­la­rın tab­lo­la­rı bə­zə­yir. Rəs­sam­lı­ğa bu ma­raq və sev­gi mə­nə elə gə­lir ki, gen­lər­lə, da­ha doğ­ru­su, ənə­nə ilə, onun ata­sın­dan Ana­ra mi­ras ola­raq keç­miş­dir. Rə­sul əmi rəs­sam­lıq­la ma­raq­la­nır­dı, Mosk­va­dan və Ba­kı­dan bir çox rəs­sam­la­rın əsər­lə­ri­ni alıb gə­ti­rir­di. Mən bö­yük rus rəs­sa­mı R.Fal­kın əsər­lə­ri­ni ilk də­fə o vaxt gör­müş­düm. Hə­ya­tı­nın son il­lə­rin­də isə Rə­sul əmi mu­si­qi val­la­rı­nı top­la­ma­ğa baş­la­mış­dı. O, R.İ.Cay­kovs­ki­nin, N.A.Rims­ki-Kor­sa­ko­vun əsər­lə­ri­ni əl­də et­dik­dən son­ra,  A.P.Bo­ro­di­nin “Knyaz İqor” ope­ra­sı­nı ax­ta­rır­dı. Xü­su­si­lə “Po­lo­ves rəqs­lər”ini bə­yə­nir­di və onun mu­si­qi­si­ni züm­zü­mə edə­rək onu ha­ra­dan ala bil­mə­si­ni mən­dən so­ruş­muş­du.

Mu­si­qi Ana­rın hə­ya­tı­nı hə­mi­şə mü­şa­yi­ət edib, Anar iş­lə­yən­də be­lə mu­si­qi­nin mü­şa­yiə­ti ilə ya­zıb ya­ra­dıb. Mə­nim rəh­mət­lik anam de­yər­di ki, Anar iş­lə­yən­də ev­də elə xoş ab-ha­va olur ki, hə­mi­şə mu­si­qi səs­lə­nir, o da ki mu­si­qi­ni çox se­vər­di.

 Mən bu ya­zı­da Anar və onun məş­ğul ol­du­ğu bü­tün sa­hə­lər haq­qın­da tə­bii ki, yaz­maq fik­rin­də de­yi­ləm, bun­la­rın hə­rə­si bir təd­qi­qat möv­zu­su­dur. Mən yal­nız siz­lə “Anar və mu­si­qi” haq­da olan qeyd­lə­ri­mi  bö­lüş­mək is­tə­yi­rəm. İlk növ­bə­də ona gö­rə ki, bu sa­hə mə­nə da­ha ya­xın­dır, həm də ona gö­rə ki, biz Anar­la ilk təh­si­li­mi­zi məhz xü­su­si mu­si­qi mək­tə­bin­də, in­di­ki Bül­bül adı­na mu­si­qi mək­tə­bin­də, o vaxt isə kon­ser­va­to­ri­ya­nın nəz­din­də olan xü­su­si mu­si­qi mək­tə­bin­də 10 il bir si­nif­də al­mı­şıq.

Yaz­maq is­tə­di­yim “Anar və mu­si­qi” möv­zu­su­nun  özü də çox ge­niş­dir. Ana­rın mu­si­qi haq­da əsər­lə­ri ki­fa­yət qə­dər­dir, mən mə­qa­lə yox, məhz əsər­lə­ri de­yi­rəm, çün­ki onun çox­say­lı mə­qa­lə­lə­ri  ilə bə­ra­bər, bu sa­hə­də  se­na­ri­si də var­dır.

Mu­si­qi mək­tə­bin­də o həm alt­da, həm də pia­no­da çal­mış­dır. Ar­tıq yu­xa­rı si­nif­lər­də Anar eti­raf edib de­yir­di ki, ge­cə­lər tez-tez  yu­xu­da gö­rur ki, F.Men­del­so­nun kon­ser­ti­ni səh­nə­də çal­dı­ğı  vaxt not­la­rı unu­dub  ar­dı­nı  ça­la bil­mir. Ana­rın mək­təb­də pia­no­dan  mü­əl­li­mə­si Köv­kəb xa­nım Sə­fə­rə­li­ye­va L.Korş ad­lı tə­lə­bə­si­ni hə­mi­şə Ana­ra mi­sal gə­ti­rər­di və çal­maq­da on­dan nü­mu­nə gö­tür­mə­yi məs­lə­hət gö­rər­di. Ona gö­rə rəh­mət­lik Ni­gar xa­la tez-tez so­ru­şar­dı; “Gö­rə­sən La­na Korş məş­hur pia­no­çu ol­du­mu?”

Bi­zim sol­fe­cio dər­sin­dən mü­əl­li­mə­miz Ley­la xa­nım Qa­ra­şar­lı “slu­xa” ak­kord­la­rın tə­yin olun­ma­sı­nı so­ru­şan­da, adə­tən Anar ak­kord­la­rı çaş­dı­ra­raq kvart­seks­tak­kor­dun ye­ri­nə seks­ta­kord de­yər­di. Ley­la xa­nım əsə­bi­lə­şər­di və: “Ənar, sən seks­ta­kord­la kvart­seks­ta­kor­du ayı­ra bil­mir­sən, be­lə ol­maz, axı”-de­yər­di. Anar da hirs­lə­nib əvə­zin­də ar­tıq biz uşaq­la­ra öz eti­ra­zı­nı be­lə bil­di­rər­di: “Əv­və­la mə­nim adı­mı düz tə­ləf­füz et­sin, son­ra mə­nə irad tut­sun. Mə­nim adım “Ə” hər­fi ilə yox, “A” hər­fi iə baş­la­yır.” Biz də bu söz­lə­rə gü­lər­dik. Bü­tün bu epi­zod­lar mək­təb il­lə­ri­nin ya­di­ga­rı­dır və bu il­lər­dən ar­tıq ya­rım əsr­dən çox vaxt keç­miş­dir!

Son­ra­kı il­lər­də Ana­rın mu­si­qi­yə olan mü­na­si­bə­ti və sev­gi­si yaz­dı­ğı bir sı­ra əsər­lər­də, mə­qa­lə­lər­də əks olun­muş­dur. On­lar­dan ilk növ­bə­də mən “Üze­yir öm­rü” (“Uzun öm­rün ak­kord­la­rı”) iki se­ri­ya­lı bə­dii fil­mi gös­tər­mək is­tər­dim. Anar bu fil­min həm se­na­ri­si­nin mü­əl­li­fi, həm də fil­min re­jis­so­ru­dur. Bu film xal­qı­mı­zın bö­yük şəx­siy­yət­lə­ri cə­lil Məm­məd­qu­lu­za­də, Hü­seyn ca­vid və Üze­yir Ha­cı­bə­yov haq­qın­da çə­kil­miş tri­lo­gi­ya­nın bir his­sə­si­dir.

“Üze­yir öm­rü” fil­mi mə­nə elə gə­lir ki, əsa­sən iki cə­hət­dən çox qiy­mət­li­dir, ta­rix­də qa­la­sı­dır. Əv­və­la ona gö­rə ki, mu­si­qi­mi­zin dü­ha­sı Üze­yir bə­yə həsr edil­miş­dir, ikin­ci isə ona gö­rə ki, bu film­də fü­sun­kar Şu­şa­mı­zın ecaz­kar mən­zə­rə­lə­ri len­tə alın­mış­dı. İn­di bu kadr­lar vi­zu­al fon­du­mu­zun na­dir in­ci­lə­ri­dir. Şu­şa­nın ya­şıl ör­tük­lü du­man­lı dağ­la­rı­nın fo­nun­da Qa­ra­bağ bül­bü­lü­nün ecaz­kar səs­lə zil­dən mu­ğam oxu­ma­sı heç kə­si bi­ga­nə qoy­mur. Bu kadr­lar bir çox te­le­vi­zi­ya ver­liş­lə­rin­də tək­rar-tək­rar is­ti­fa­də olun­muş, gös­tə­ril­miş­dir. Bəs məş­hur Şu­şa pil­lə­kən­lə­ri ilə “Ley­li və Məc­nun”dan qız­la­rın “Bu qə­ləm ya­ra bən­zər” mi­si­qi­si ilə xor oxu­ma­la­rı və rəqs et­mə­lə­ri və ya­xud te­atr səh­nə­sin­də “Ər və ar­vad” mu­si­qi­li ko­me­di­ya­sın­dan Min­nə­tin mah­nı oxu­ma­sı, bu mah­nı­nı Anar mər­hum Şəm­si Bə­dəl­bəy­li­nin oxu­ma­sın­dan yaz­mış­dı və ya­xud heç yer­də çə­kil­mə­yən və çox az-az te­le­vi­zi­ya  ek­ran­la­rı­na çı­xan gö­zəl xa­nən­də Qə­dir Qüs­tə­mo­vun Cab­bar Qar­yağ­dı oğ­lu ro­lu­nu oy­na­yıb oxu­ma­sı, həm də mü­ğən­ni Şöv­kət Məm­mə­do­va ilə bağ­lı kadr­lar unu­dul­maz­dır. Bu cür şən, gü­nəş­li, nik­bin fil­mi Anar hə­ya­tı­nın ən ağır, ən fa­ciə­vi gün­lə­rin­də, va­li­deyn­lə­ri­ni itir­di­yi vaxt çə­kir­di. Biz hər cü­mə ax­şa­mı üçün Xan kən­din­dən təy­ya­rə­yə mi­nib Ba­kı­ya gə­lir­dik və ya­sı yo­la ve­rib, ye­nə Şu­şa­ya Üze­yir bəy haq­da fil­min çə­ki­li­şi­nə qa­yı­dır­dıq.

Mən bir üze­yir­şü­nas ki­mi de­yə bi­lə­rəm ki, Üze­yir Ha­cı­bə­yo­vun bü­tün hə­ya­tı və ya­ra­dı­cı­lı­ğı, onun tək­rar­sız mu­si­qi­si bu film­də pe­şə­kar­ca­sı­na gös­tə­ri­lib səs­lən­di­ril­miş­dir. Bu film söz­süz ki, Üze­yir bə­yin xa­ti­rə­si­nə ucal­dıl­mış gö­zəl abi­də­dir.

Azər­bay­can­da ilk də­fə konk­ret bir şəx­siy­yə­tə həsr olun­muş en­sik­lo­pe­di­ya “Üze­yir Ha­cı­bə­yov” en­sik­lo­pe­di­ya­sı idi. Bu en­si­kol­pe­di­ya­nın (baş red.N.İb­ra­hi­mov) “Da­hi bəs­tə­ka­rı­mız” ad­lı gi­riş mə­qa­lə­si­ni Anar yaz­mış­dır. O bu mə­qa­lə­si­ni be­lə söz­lər­lə baş­la­yır: “Üze­yir dün­ya­sı... Bu dün­ya­nı əl­bət­tə, Üze­yir Ha­cı­bə­yov özu ya­ra­dıb - zən­gin tər­cü­me­yi-ha­lı, müx­tə­lif və mü­rək­kəb dövr­lər­dən ke­çən ömür yo­lu, par­laq şəx­siy­yə­ti, çox­cə­hət­li fəa­liy­yə­ti və şüb­hə­siz, ilk növ­bə­də ölüm­süz ya­ra­dı­cı­lı­ğı ilə...”

Mə­qa­lə­nin di­gər bir ye­rin­də mü­əl­lif Şu­şa­nın məş­hur bu­laq­la­rı­nı mu­ğam kon­ser­va­to­ri­ya­sı­nın si­nif­lə­ri ilə mü­qa­yi­sə edə­rək ya­zır: “Hər buz bu­la­ğı­nın ba­şın­da, hər dil­bər tə­bi­ət gü­şə­sin­də yı­ğı­şan mu­si­qi məc­lis­lə­ri bu kon­ser­va­to­ri­ya­nın si­nif­lə­ri­dir. Hər xa­nən­də, hər tar­zən, ka­man­ça­çı bu kon­ser­va­to­ri­ya­nın pro­fes­so­ru ol­ma­sa da, mü­əl­li­mi­dir. Am­ma pro­fes­sor­la­rı da var; bü­tün Qaf­qaz­da, bü­tün Şərq­də ad çı­xar­mış mu­ğam us­ta­la­rı - mü­ğən­ni­lər, sa­zən­də­lər. Hər ifa mü­kəm­məl mü­ğam dər­si­dir. Bax, hə­min bu mü­ğam kon­ser­va­to­ri­ya­sın­da Üze­yir Ha­cı­bə­yov on dörd ya­şı­na qə­dər təh­sil alıb”. Mü­əl­lif qeyd edir ki, qa­bi­liy­yət­li, zə­ka­lı şa­gird üçün bu az müd­dət de­yil.
Və nə­ha­yət mə­qa­lə­də olan bir fik­ri də vur­ğu­la­maq is­tər­dim: “Üze­yir bə­yin Mü­sa­vat par­ti­ya­sı­nın üz­vü və ideo­loq­la­rın­dan bi­ri ol­ma­sı fak­tı­nı da, Azər­bay­can De­mok­ra­tik Res­pub­li­ka­sı­nın rəs­mi or­qa­nı “Azər­bay­can” qə­ze­ti­ni qar­da­şı Cey­hun bəy­lə bə­ra­bər, Cey­hun bəy Pa­ri­sə, sülh konf­ran­sı­na get­dik­dən son­ra isə tək­ba­şı­na re­dak­tə et­mə­si­ni də, bu qə­zet­də is­tər çar Ru­si­ya­sı­nın, is­tər so­vet Ru­si­ya­sı­nın im­pe­ria­list, müs­təm­lə­kə­çi si­ya­sə­ti­ni kəs­kin tən­qid edən ya­zı­la­rı­nı da on il, beş il bun­dan qa­baq açıb gös­tər­mək əl­bət­tə ki, müm­kün de­yil­di.” Bu il­lər­də Üze­yir bə­yin Əh­məd Ca­va­dın söz­lə­ri­nə yaz­dı­ğı “Çır­pı­nır­dı Qa­ra də­niz” mah­nı­sı­nın Tür­ki­yə­də bu gün də dil­lər əz­bə­ri ol­du­ğu­nu bir ne­çə il bun­dan qa­baq de­mək be­lə ya­saq idi. Nə­ha­yət, Üze­yir bə­yin Azər­bay­jan De­mok­ra­tik Res­pub­li­ka­sı­nın mil­li mar­şı­nın (bu gün hə­min marş müs­tə­qil Azər­bay­canın Döv­lət him­ni­dir) mü­əl­li­fi ol­du­ğu da unut­du­rul­ma­ğa ça­lı­şı­lır­dı. Mü­əl­lif ta­ma­mi­lə doğ­ru qeyd edir­di ki, Üze­yir hə­ya­tı­nın, Üze­yir şəx­siy­yə­ti­nin, fəa­liy­yə­ti­nin ay­rıl­maz par­ça­sı olan bu döv­rü dan­maq­la bö­yük sə­nət­kar haq­qın­da tam tə­səv­vür ya­ra­da bi­lə­cək bir en­sik­lo­pe­di­ya nəşr et­mək qey­ri müm­kün idi.

Anar hə­ya­tı­nın müx­tə­lif il­lə­rin­də Üze­yir bəy haq­qın­da yaz­mış və çı­xış et­miş­dir. Ümu­miy­yət­lə o, be­lə he­sab edir ki, (mən də bu­nun­la ra­zı­yam) Azər­bay­can xal­qı­nın bax­tı gə­tir­miş­dir ki, onun ta­ri­xin­də Üze­yir Ha­cı­bə­yov ki­mi şəx­siy­yət ol­muş­dur.      

Azər­bay­can mu­si­qi­si­nin ta­ri­xin­də di­gər bö­yük bəs­tə­kar və şəx­siy­yət Üze­yir Ha­cı­bə­yo­vun tə­lə­bə­si Qa­ra Qa­ra­yev haq­qın­da da Ana­rın yaz­dı­ğı mə­qa­lə­lər mu­si­qi ic­ti­ma­iy­yə­ti­mi­zin diq­qət mər­kə­zin­də ol­muş­dur. Onun bəs­tə­ka­ra həsr et­di­yi “Qa­ra Qa­ra­ye­vin işı­ğı” ad­lı mə­qa­lə­si bir sı­ra yer­li  qə­zet və jur­nal­lar­da, elə­cə də  Mosk­va­nın mö­tə­bər “Mu­zı­kal­naya Aka­de­miya” jur­na­lın­da dərc edil­miş­dir. Qa­ra Qa­ra­yev şəx­siy­yə­ti­nin saç­dı­ğı işıq mü­əl­li­fə  bəs­tə­ka­rın ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı hər­tə­rəf­li işıq­lan­dır­ma­ğa im­kan ya­rat­mış­dır. Mən mə­qa­lə­də önəm­li olan bir sı­ra mə­qam­la­rı diq­qə­ti­ni­zə çat­dır­maq is­tər­dim. Anar ya­zır: “Hər no­va­tor sə­nət­kar ki­mi Qa­ra­yev ya­şa­dı­ğı za­man için­də  Gə­lə­cə­yin ğı­ro­vu idi. Dai­ma hə­rə­kət­də, dai­ma in­ki­şaf­da olan Qa­ra­yev ya­ra­dı­cı­lı­ğın­da hər ye­ni mər­hə­lə özün­dən qa­baq­kı  mər­hə­lə­ni in­kar et­mə­sə də, onun­la mü­ba­hi­sə edir. Qa­ra­yev məhz öz mu­si­qi­siy­lə,  baş­qa­la­rıy­la yox, ilk növ­bə­də özü-özüy­lə hö­cət­lə­şir­di, gər­gin ax­ta­rış­lar nə­ti­cə­sin­də  əl­də et­dik­lə­ri isə, yal­nız öz ya­ra­dı­cı­lı­ğı üçün de­yil, ümu­mən mu­si­qi sə­nə­ti­miz üçün ye­ni zir­və, ye­ni aşı­rım, ye­ni  üfüq­lə­rin açıl­ma­sı de­mək­di...” Ana­ra gö­rə, Qa­ra Qa­ra­ye­vin dü­ha­sı­nın bən­zər­siz­li­yi də on­da­dır ki,  dai­ma də­yi­şə­rək o hər za­man özü ola­raq qa­lır.

Anar Qa­ra­yev haq­qın­da mə­qa­lə­si­nin di­gər bir ye­rin­də eti­raf edib ya­zır ki, ye­ni­yet­mə­lik və  gənc­lik  il­lə­rin­dən Qa­ra­yev mu­si­qi­si­nin hey­ra­nı ol­muş­du,  xü­su­si­lə də “Ley­li və Məc­nun” sim­fo­nik  poe­ma­sı­nın, “Yed­di gö­zəl”ə bi­zim te­atr­da 20 də­fə­dən çox bax­mış­dı (bu ba­le­tə yə­qin ki, heç bir mu­si­qi­çi be­lə dö­nə-dö­nə bax­ma­mış­dı), hər ta­ma­şa­ya  ge­də­rək o səh­nə­də gös­tə­ri­lən­lə­rə bi­ga­nə qa­lar, yal­nız və yal­nız ecaz­kar  mu­si­qi­ni din­lə­yər­di.

Bu hiss­lər mə­nə də çox ya­xın və  ta­nış­dır.  Mən də Qa­ra Qa­ra­ye­vin “26-lar oda”sı­na qu­laq as­maq üçün də­fə­lər­lə yo­lu­mu 26-lar ba­ğın­dan sa­lır­dım. Qa­ra Qa­ra­ye­vin  “26-la­ra həsr et­di­yi oda” onun və­siy­yə­ti və gös­tə­ri­şi ilə yal­nız bu bağ­da, me­mo­ri­al yer­lə­şən yer­də səs­lə­nir­di. Mən o mu­si­qi­yə o qə­dər aşiq idim ki, so­na ye­tə­nə­dək ona qu­laq asır­dım. Mu­si­qi­nin nə mü­na­si­bət­lə ya­zıl­ma­sı və kim­lə­rə it­haf olun­ma­sı mə­nim üçün önəm­li de­yil­di.  Mən məhz bu ül­vi, nə­cib, hüzn­lə do­lu mu­si­qi­yə qu­laq asır­dım. Sim­li alət­lər əzə­mət­li xor ki­mi səs­lə­nir, qo­boy “Ba­ya­tı-Şi­raz”da ağı ki­mi in­lə­yir, oda­nın ku­li­mi­na­si­ya­sı öl­məz­li­yi tə­rən­nüm edir­di.

Qa­ra­yev mu­si­qi­si­ni iç­dən du­yan və onun pe­şə­kar­ca­sı­na təh­li­li­ni ve­rən Ana­rın mə­qa­lə­sin­dən bir par­ça­nı da diq­qətə çat­dır­maq is­tər­dim: “İlk ada­jio ar­fa­lar aram­la, ahəs­tə-ahəs­tə onun ilk takt­la­rı­nı ça­lır... Son­ra sim­li alət­lər fikr­mi­zi, xə­yal­la­rı­mı­zı uzaq­la­ra - çox-çox uzaq­la­ra çə­kib apa­rır, son­ra bü­tün or­kestr çıl­ğın bir eşq­dən da­nı­şa­raq gur-gur gur­la­yır və qə­fil­dən hər şey bi­tir, or­kestr su­sur, alət­lər bir-bi­riy­lə pı­çıl­da­şır­lar, pı­çıl­da­şıb səs­lə­ri­ni qı­sır­lar, hər yan tam və qa­tı səs­siz­li­yə, din­məz­li­yə qərq olur. Ada­ma elə gə­lir ki, hər şey qur­tar­dı, bit­di. Da­ha heç nə ol­ma­ya­caq. Heç bir ümid qal­ma­yıb, heç yer­dən iy­nə ucu boy­da işıq gəl­mir. Sü­kut və qa­ran­lıq dün­ya­sı için­də­sən. Və bir­dən məhz bu ümid­siz­lik an­la­rın­da - sü­ku­tun, qa­ran­lı­ğın ən də­rin di­bin­dən hə­min o mu­si­qi te­ma­si­nın ür­kək və köv­rək səs­lə­ri eşi­dil­mə­yə baş­la­yır. Skrip­ka­lar ye­ni­dən xə­yal­la­rı­mı­zı uzaq üfüq­lə­rə apa­rır  və bəd­bin­li­yin ən giz­li gü­şə­sin­dən ümid fi­da­nı baş qal­dı­rır. Qa­ra­yev mu­si­qi­si­nin sön­məz işı­ğı ne­çən­ci də­fə­dir ki, ümid­siz­li­yə, bəd­bin­li­yə, inam­sız­lı­ğa qa­lib gə­lir. Qa­ra Qa­ra­ye­vin öm­rü bo­yu qar­şı­sı­na çı­xan  dəh­şət­li yox­luq ka­bu­su­na ye­nə zə­fər ça­lır”. Mən Ana­rın bu mə­qa­lə­də­ki bir eti­ra­fı­nı da vur­ğu­la­maq is­tər­dim. O bu eti­raf­la çox şe­yi an­la­dır: - o, heç bir baş­qa sə­nət­çi­yə Qa­ra­ye­və borc­lu  ol­du­ğu qə­dər borc­lu de­yil. Yə­qin ki, yal­nız ye­ni­yet­mə­lik ça­ğın­da, ru­hun so­zal­dı­ğı mə­qam­lar­da ya­şa­na bi­lə­cək bir səa­də­tə, son­ra­lar heç za­man  tək­rar olun­ma­ya­caq mə­nə­vi xoş­bəxt­li­yə gö­rə Qa­ra­yev mu­si­qi­si­nə borc­lu­dur və  min­nət­dar­dır. Anar “Yed­di gö­zəl”in son fa­ciə­vi  ada­jio­su­nu öz qəl­bi­nin kar­di­oq­ra­ma­sı ki­mi qav­ra­yır­dı - is­tək və xə­yal qı­rıq­lı­ğı, ümid və şüb­hə, zil qa­ran­lıq, çox uzaq­lar­da işıl­da­yan işıq zər­rə­cik­lə­ri - Qa­ra­yev mu­si­qi­si­nin ümid, inam, tə­səl­li işı­ğı...
 Ana­rın  bir mə­qa­lə­si üzə­rin­də də mən xü­su­si da­yan­maq is­tər­dim. Bu, mu­ğam us­ta­sı Alim Qa­sı­mo­va həsr olun­muş “Mu­ğa­ma­tın fi­lo­so­fu” ad­lı mə­qa­lə­dir. Mə­qa­lə be­lə baş­la­nır: “Alim Qa­sı­mov mu­ğa­mın bü­tün zən­gin­lik­lə­ri­ni, in­cə­lik­lə­ri­ni, ça­lar­la­rı­nı  çat­dır­ma­ğı ba­ca­ran na­dir və ka­mil ifa­çı ol­maq­la bə­ra­bər, həm də mu­ğa­mın fi­lo­so­fu­dur”.  Mə­qa­lə­də mü­əl­lif yal­nız Alim Qa­sı­mov haq­qın­da yox, ümu­miy­yət­lə, mu­ğa­mın tan­rı tə­rə­fin­dən gön­də­ril­mə­si, onun kos­mos­la bağ­lı­lı­ğı, baş­qa xalq­la­ra açıl­ma­sı və bir çox di­gər mə­sə­lə­lər­dən da­nı­şır. Mə­qa­lə­də de­yi­lir: “Mu­ğam bi­zi əbə­diy­yə­tə qo­vuş­du­rur. İla­hi bir  mə­ka­na apa­rır. Alim Qa­sı­mo­vun sə­si san­ki uzaq əsr­lə­rin, mi­nil­lə­rin də­rin­lik­lə­rin­dən, kəh­kə­şa­nın ən­gin­lik­lə­rin­dən gə­lir. Mu­ğa­ma­tın konk­ret in­san­lar tə­rə­fin­dən ya­ra­dıl­dı­ğı­nı dü­şün­mək çə­tin­dir. O, san­ki yəhy ki­mi, is­ma­rıc ki­mi İla­hi bir qüv­və tə­rə­fin­dən in­san­la­ra, xalq­la­ra bəxş edi­lib.

Mu­ğam ki­mi sırf mil­li sə­nə­tin dün­ya­ya açıl­ma­sın­da, dün­ya tə­rə­fin­dən qə­bul olun­ma­sın­da Alim Qa­sı­mov ifa­sı­nın müs­təs­na ro­lu var. Şərq və Qərb mu­si­qi­si­nin bir-bi­ri­nə ta­ma­mi­lə yad, bir-bi­ri­nə qo­vuş­maz, bir-bi­ri tə­rə­fin­dən an­la­şıl­maz ol­ma­sı fik­ri­nə Ali­min ifa­sı öl­dü­rü­cü zər­bə vu­rur.

Yer kü­rə­si­nin çe­şid­li mə­kan­la­rın­da ya­ra­nan sə­nət ör­nək­lə­ri-hər bi­ri­nin özəl si­fə­ti, es­te­tik si­ma­sı, ifa­də fərq­lə­ri ol­maq­la bə­ra­bər, bə­şər xə­zi­nə­si­nin ümu­mi sər­və­ti­dir. Bu sə­nət zən­gin­lik­lə­ri­nin qa­rı­şı­lıq­lı tə­mas­la­rı, bir-bi­ri­nə qo­vuş­ma­sı za­ma­nın tə­lə­bi­dir. Alim Qa­sı­mo­vun sə­nə­ti məhz bu zə­ru­ri eh­ti­yac­dan do­ğu­lub və bu ül­vi ama­la xid­mət edir.

Mu­ğam haq­qın­da bu fi­kir­lə­ri, dü­şün­cə­lə­ri, hiss və eh­ti­ras­la­rı da­vam et­dir­mək olar. Mu­ğam Azər­bay­ca­na gön­də­ril­miş Al­lah ver­gi­si­dir, Tan­rı­nın bəx­şi­şi­dir və onun yer üzün­də gö­zəl ic­ra­çı­la­rın­dan bi­ri Alim Qa­sı­mov­dur. De­yi­lən­lə­ri ye­kun­laş­dı­ra­raq, qeyd et­mək is­tər­dim ki, Ana­rın mu­si­qi haq­da ya­zı­la­rın­dan qır­mı­zı xətt ki­mi ilk növ­bə­də yük­sək maa­rif­çi­lik ru­hu ke­çir, onun tək­ra­ro­lun­maz ya­zı tər­zi, ma­raq­lı mü­şa­hi­də­lə­ri, hər bir sə­nət­ka­rın port­re­ti­nə əla­və olu­nan ye­ni ştrix­lər, ciz­gi­lər, mu­si­qi­si­nə xas olan və heç kim tə­rə­fin­dən qeyd olun­ma­yan özəl­lik­lə­rin gös­tə­ril­mə­si və ümu­miy­yət­lə, da­ha ge­niş miq­yas­da mu­si­qi­mi­zin in­ki­şaf yo­lun­da möv­cud prob­lem­lə­ri gör­mək, gös­tər­mək ba­ca­rı­ğı xas­dır.

Anar Üze­yir Ha­cı­bə­yov və Qa­ra Qa­ra­yev­lə bə­ra­bər, ma­est­ro Ni­ya­zi, To­fiq Qu­li­yev, Va­sif Adı­gö­zə­lov, Sü­ley­man Ələs­gə­rov, Bü­bül, Şöv­kət Məm­mə­do­va, Rə­şid Beh­bu­dov, Va­qif Mus­ta­fa­za­də, Emin Sa­bi­toğ­lu, Ər­toğ­rul Ca­vid, Po­lad Bül­bü­loğ­lu, Alim Qa­sı­mov, Fər­had Bə­dəl­bəy­li və baş­qa­la­rı haq­qın­da ma­raq­lı, öz mü­şa­hi­də­lə­ri, fi­kir və dü­şün­cə­lə­ri ilə do­lu mə­qa­lə­lər yaz­mış­dır. “Anar və mu­si­qi” mə­qa­lə­si­nin həc­mi­ni nə­zə­rə ala­raq bu çox­say­lı mə­qa­lə­lər üzə­rin­də da­yan­maq im­ka­nım yox­dur.

La­kin Ana­rın mu­si­qi haq­da yaz­dı­ğı bü­tün ya­zı­la­rın­da mir­va­ri zər­rə­cik­lə­ri ki­mi sə­pə­lən­miş çox­lu mü­şa­hi­də­lə­ri, fi­kir­lə­ri, qeyd­lə­ri gə­lə­cək ya­zı­lar, təd­qi­qat­lar üçün tü­kən­məz mən­bə­dir. Bi­zim ya­zı­mız isə bu yön­də ilk ad­dım, ol­sa-ol­sa yal­nız baş­lan­ğıc­dır.

Mən əzi­zim Ana­rı yu­bi­le­yi mü­ni­si­bə­ti ilə təb­rik edir, ona 70 ya­şın­da can sağ­lı­ğı və ye­nə də can sağ­lı­ğı ar­zu­la­yı­ram.

Zem­fi­ra SƏ­FƏ­RO­VA,
AMEA-nın müx­bi üz­vü, pro­fes­sor,
Əmək­dar in­jə­sə­nət  xa­di­mi,
əmək­dar elm xa­di­mi