Y.VA­QİF
ÇİN­GİZ HÜ­SEY­NO­VUN SƏK­SƏ­NİN­Cİ BA­HA­RI

Çin­giz Hü­sey­nov XX əsr Azər­bay­can bə­dii fik­ri­nin apa­rı­cı si­ma­la­rın­dan bi­ri­dir. Sə­nət­ka­rın uzun müd­dət, təx­mi­nən alt­mış ilə ya­xın (1952-ci il­dən) baş­qa bir məm­lə­kət­də-Ru­si­ya­da ya­şa­ma­sı, əsər­lə­ri­ni Azər­bay­can di­lin­də de­yil, rus di­lin­də yaz­ma­sı da onu öz doğ­ma və­tə­nin­dən, mən­sub ol­du­ğu mil­lə­tin ədə­bi-mə­də­ni mü­hi­tin­dən uzaq­laş­dı­ra bil­mə­miş­dir. Ümu­miy­yət­lə, sə­nət­ka­rın mil­li müəy­yən­li­yi­ni tə­yin edən əsas fak­tor­lar­dan bi­ri dil ami­li ol­sa da, baş­qa bir dil­də əsər­lər ya­zıb mil­li mə­də­niy­yə­tin xə­zi­nə­si­nə töh­fə­lər ver­mək müm­kün­dür və biz bu­nu fars di­lin­də gö­zəl sə­nət in­ci­lə­ri ya­ra­dan, am­ma far­sın yox, tür­kün bö­yük sə­nət­kar­la­rı sa­yı­lan Ni­za­mi­nin, Xa­qa­ni­nin ya­ra­dı­cı­lı­ğı tim­sa­lın­da iz­lə­yə bi­lə­rik. Bu gün Rüs­təm İb­ra­him­bə­yo­vun, Maq­sud İb­ra­him­bə­yo­vun və Çin­giz Hü­sey­no­vun rus di­lin­də yaz­dı­ğı­nı əsas gö­tü­rüb on­la­rın müa­sir Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı­na dəx­li ol­ma­dıq­la­rı­nı "sü­but" et­mə­yə ça­lı­şan­lar unu­dur­lar ki, azər­bay­can­lı tə­fək­kü­rü is­tə­ni­lən bir dil­də tə­za­hür edə bi­lər. Çin­giz Hü­sey­nov Mosk­va­da ya­şa­sa da, heç bir vaxt rus ya­zı­çı­sı ol­ma­mış­dır. Çün­ki onun əsər­lə­rin­də əsas möv­zu Azər­bay­can hə­ya­tı və ger­çək­li­yi­dir. Bu ger­çək­li­yi özün­də əks et­di­rən qəh­rə­man­lar isə ta­ri­xi şəx­siy­yət­lə­ri­miz­dir- XIX əs­rin bö­yük fi­kir ba­ha­dı­rı Mir­zə Fə­tə­li Axund­za­də, XX əs­rin gör­kəm­li par­ti­ya və döv­lət xa­di­mi -dok­tor Nə­ri­man Nə­ri­ma­nov, ke­çən əs­rin 50-70-cı il­lə­rin­dən bi­zə ta­nış olan müa­sir­lə­ri­miz­dir. Çin­giz Hü­sey­no­vun, elə­cə də di­gər ta­nın­mış rus­dil­li ya­zı­çı­la­rı­mı­zın əsər­lə­rin­də can­la­nan mil­li xa­rak­ter­lər, mil­li ko­lo­rit, bi­zə ta­nış olan müa­sir­lə­ri­mi­zin ob­raz­la­rı bir da­ha sü­but edir ki, mil­li-mə­nə­vi var­lı­ğı­mı­zın tə­cəs­sü­mün­də əsas amil ya­zı­çı­nın bə­dii tə­fək­kü­rü­nün xa­rak­te­ri­dir. Çin­giz Hü­sey­nov bu mə­na­da əsl mil­li ya­zı­çı­dır.
Ya­zı­çı­nın alt­mış-yet­mi­şin­ci il­lər­də qə­lə­mə al­dı­ğı "Mə­nim ba­cım", "Nov­ruz­gü­lü", "Də­niz ha­va­sı", "Adı­nı de­mə­di", "Qı­zıl" po­vest­lə­rin­də mə­nə­vi-əx­la­qi ax­ta­rış­lar möv­zu­su diq­qət mər­kə­zin­də idi. Hə­min əsər­lər 60-70-ci il­lər Azər­bay­can nəs­ri­nin o möv­zu­da ən uğur­lu əsər­lə­ri ilə bir sı­ra­da du­rur. Çin­giz Hü­sey­no­vun təs­vir et­di­yi qəh­rə­man­lar mə­nə­vi və əx­la­qi gö­zəl­li­yi təm­sil edir­di­lər, cə­miy­yət­də baş ve­rən ha­di­sə­lər bu qəh­rə­man­la­rın hə­ya­tın­da də­rin iz bu­ra­xır­dı və ger­çək­lik on­la­rın fər­di alə­min­də əks olu­nur­du.­Ya­zı­çı­nın əsər­lə­ri nəs­ri­miz­də ya­ra­nan li­rik-psi­xo­lo­ji tə­ma­yü­lü təm­sil edir­di­lər. O­nun əsər­lə­ri­nin qəh­rə­man­la­rı hə­yat­da­kı mən­fi­lik­lə­rin, ey­bə­cər­lik­lə­rin əha­tə­sin­də ya­şa­sa­lar da, mə­nən tə­miz ol­duq­la­rı üçün in­san­la­rın mə­nə­vi alə­mi­nə tə­sir et­mək qüd­rə­ti­nə ma­lik idi­lər. Sev­gi, mə­həb­bət bu qəh­rə­man­la­rın hə­ya­tı­nı də­yiş­di­rir, on­lar bu gur işı­ğı sön­mə­yə qoy­ma­ya­raq mü­hi­tə də mə­nə­vi gö­zəl­lik bəxş edir­di­lər. "Mə­nim ba­cım" po­ves­tin­də­ki Sol­maz sev­mə­di­yi bir oğ­la­na-Ab­ba­sa ni­şan­la­nıb, "Nov­ruz­gü­lü"n­də isə Nov­ruz ər­li bir qa­dı­na-Mər­yə­mə aşiq olub. Hər iki ha­di­sə on­la­rın ya­şa­dı­ğı mü­hit üçün göz­lə­nil­məz­dir - şüur­lar­da kök sa­lan əx­la­qi tə­səv­vür­lə­rə zid­dir. ­La­kin on­lar mü­hi­tin de­yil, ürək­lə­ri­nin hök­müy­lə hə­rə­kət edir­lər. "Xoş­bəxt son­luq" heç də asan­lıq­la ba­şa gəl­mir, gər­gin da­xi­li sar­sın­tı­lar­dan, mü­hi­tin mə­nə­vi təz­yiq­lə­rin­dən, ai­lə­lər­də­ki de­di-qo­du­lar­dan, mü­na­qi­şə­lər­dən ke­çə­rək baş ve­rir. Ü­rə­yin qa­nun­la­rı mü­hi­tin qa­nun­la­rı­na qa­lib gə­lir. Ye­ri gəl­miş­kən qeyd edək ki, 60-70-ci il­lər Azər­bay­can nəs­rin­də bu tip­li qəh­rə­man­lar az de­yil­di və on­lar hə­min döv­rün müs­bət qəh­rə­man­la­rı ki­mi xa­rak­te­ri­zə olu­nur­du­lar. Xa­tır­la­yaq Mir­zə İb­ra­hi­mo­vun "Mə­di­nə­nin ürə­yi" he­ka­yə­sin­də­ki Ya­vər və Mə­di­nə­ni, İl­yas Əfən­di­ye­vin "Kör­pü­sa­lan­lar" po­ves­tin­də­ki Sə­riy­yə və Qə­rib­ca­nı, "Dağ­lar ar­xa­sın­da­kı üç dost" ro­ma­nın­da­kı Sə­li­mə və Şah­la­rı, El­çi­nin "Bir gö­rü­şün ta­rix­çə­si" po­ves­tin­də­ki Məm­mə­da­ğa və Məs­mə­xa­nı­mı... Bun­lar 60-70-ci il­lər Azər­bay­can nəs­rin­də ye­ni tip­li qəh­rə­man­lar idi.
Çin­giz Hü­sey­no­vun ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı mər­hə­lə­lə­rə və möv­zu­la­ra gö­rə qrup­laş­dır­maq fik­rin­də de­yi­lik. An­caq bu­nu söy­lə­yə bi­lə­rik ki, onun nəsr ya­ra­dı­cı­lı­ğı­nı fik­ri tə­ka­mül ba­xı­mın­dan iz­lə­mək da­ha mü­na­sib­dir. Be­lə ki, Ç.Hü­sey­nov ya­şa­dı­ğı döv­rün mə­nə­vi-əx­la­qi prob­lem­lə­ri­ni bə­dii nəsr­də uğur­la əks et­di­rən­dən son­ra cə­miy­yə­ti na­ra­hat edən so­sial prob­lem­lə­rə mü­ra­ciət et­miş, "Mə­həm­məd, Məm­məd, Mə­miş" və "Ai­lə giz­lin­lə­ri" ro­man­la­rı­nı qə­lə­mə al­mış­dır. Bu əsər­lə­rin ge­niş təh­li­lin­dən im­ti­na edib yal­nız bir ne­çə kəl­mə ilə ki­fa­yət­lə­nə­cə­yik: is­tər "Mə­həm­məd, Məm­məd, Mə­miş"­də, is­tər­sə də "Ai­lə giz­lin­lə­ri"n­də müəl­lif ar­tıq öz böh­ran­lı çağ­la­rı­nı ya­şa­yan bir qu­ru­lu­şun kri­tik həd­də ça­tan, cə­miy­yə­ti mə­nə­vi dep­res­si­ya­ya sü­rük­lə­yən mən­fi, ne­qa­tiv hal­la­rı kəs­kin tən­qid hə­də­fi­nə çe­vir­miş­dir. Təs­vir olu­nan ha­di­sə­lər da­ha çox Azər­bay­can ic­ti­mai ger­çək­li­yi ilə bağ­lı idi. "Mə­həm­məd, Məm­məd, Mə­miş"­də bö­yük bir ai­lə təs­vir olu­nur, ai­lə­nin baş­çı­sı Xa­say vax­ti­lə ham­bal oğ­lu ol­muş­dur, la­kin öz şəx­si "fə­ra­sə­ti" sa­yə­sin­də şə­hər nəq­liy­ya­tı­na rəh­bər­lik edən bir və­zi­fə sa­hi­bi­nə qə­dər yük­səl­miş­dir. Yük­səl­dik­cə də in­san­lıq cə­hət­dən pil­lə-pil­lə aşa­ğı en­miş, hə­mi­şə öz şəx­si ta­le­yi­ni dü­şün­müş­dür. O, ilk ar­va­dı Hüs­niy­yə­ni "xoş­luq­la" bo­şa­yan­dan son­ra ikin­ci də­fə oğ­lu Gül­ba­la­nın sev­gi­li­si Rə­na ilə ev­lən­miş, üçün­cü də­fə də Ni­ga­ra meyil et­miş­dir. Xa­say öz qar­daş­la­rı­nın da fi­ra­van do­lan­ma­sı üçün şə­rait ya­rat­mış, ka­sıb ba­cı­sı oğ­lu Mə­mi­şə isə məhz ka­sıb ol­du­ğu üçün hə­qa­rət­lə bax­mış­dır. Mə­miş öz "doğ­ma­la­rı­na" qar­şı mü­ba­ri­zə apa­rır, am­ma tə­bii ki, qa­lib gə­lə bil­mir, fa­ciə­li şə­kil­də hə­lak olur. Əsə­rin be­lə bir bəd­bin son­lu­ğu o za­man bir çox eti­raz­la­ra sə­bəb ol­muş­du. Axı, "müs­bət" qəh­rə­man qa­lib gəl­mə­li idi. Çin­giz Hü­sey­nov isə be­lə bir şab­lon son­luq­dan im­ti­na et­di və əsl hə­qi­qə­ti yaz­dı.
Ey­ni dövr­də ya­zı­çı pa­ra­lel ola­raq "La­büd­lük" po­ves­ti­ni və "Fə­tə­li fət­hi" ta­ri­xi ro­ma­nı­nı yaz­mış, son il­lər­də isə N.Nə­ri­ma­no­vun hə­ya­tın­dan söz açan "Dok­tor N" ro­ma­nı­nı çap et­dir­miş­dir. Müa­sir möv­zu­lar­dan ta­ri­xə mü­ra­ciət isə sə­bəb­siz de­yil - Çin­giz Hü­sey­nov xal­qı­mı­zın mil­li-mə­nə­vi şüu­ru­nun tə­şək­kü­lü və in­ti­ba­hın­da bö­yük rol oy­na­mış Mir­zə Fə­tə­li Axund­za­də­ni və gör­kəm­li şəx­siy­yət, in­qi­lab­çı de­mok­rat Nə­ri­ma­no­vu ya­şa­dıq­la­rı əsr­lə­rin föv­qün­də, uca­lı­ğın­da dərk edir, be­lə bir fik­ri aşı­la­yır ki, bu şəx­siy­yət­lə­rin ya­şa­dı­ğı fa­ciə­lər tək­cə on­la­rın şəx­si fa­ciə­lə­ri de­yil, həm də mən­sub ol­duq­la­rı xal­qın fa­ciə­si ol­muş­dur. Çin­giz Hü­sey­no­vun bir na­sir ki­mi püx­tə­ləş­mə­si bu əsər­lər­də da­ha ba­riz nə­zə­rə çar­pır.­ Be­lə ki, o, ilk əsər­lə­rin­də da­ha çox rea­list təs­vir üsu­lu­na üs­tün­lük ve­rir­di, "Fə­tə­li fət­hi"n­də isə bu üs­lu­ba şər­ti­lik ele­ment­lə­ri və bə­dii təs­vir­də ye­ni for­ma­lar qa­rı­şır. Gör­kəm­li tən­qid­çi Ya­şar Qa­ra­yev ya­zır­dı ki: "Ona (Ç.Hü­sey­no­va- V.Y.) məx­sus "da­xi­li nitq" və "uca­dan dü­şün­cə" üsu­lu...dra­ma­tik fi­kir­lə­rin göz­lə­nil­məz dal­ğa­la­rı ilə pub­li­sis­tik pas­saj­lar­la, "sə­nəd­li tə­xəy­yül­lə" və bə­dii hi­po­tez­lər­lə mün­bit­dir.
Müəl­lif M.F.A­xun­do­vun mə­nə­vi alə­mi­nə da­ha də­rin­dən nü­fuz et­mə­yə kö­mək gös­tə­rən heç nə­dən im­ti­na et­mir, ye­ri gə­lən­də, fan­tas­tik üsu­la da, qro­tes­kə də, sim­vol­la­ra da bol-bol yer ayı­rır. Çin­giz Hü­sey­no­vun təs­vi­rin­də qəh­rə­man çox tez-tez gər­gin mə­nə­vi hal­la­rın, yu­xu və xa­ti­rə­lə­rin, tə­sa­dü­fi tə­xəy­yül və hi­po­tez­lə­rin bə­dii bül­lu­run­dan gö­rü­nür".
"Fə­tə­li fət­hi" haq­qın­da Azər­bay­can nəs­ri­nin uğur­lu bir nü­mu­nə­si ki­mi söz açan mə­qa­lə­lə­rə də is­ti­nad edə bi­lər­dik. Am­ma yax­şı olar ki, Çin­giz Hü­sey­no­vun ro­man­la bağ­lı özü­nün fi­kir­lə­ri­nə mü­ra­ciət edək: "Əsər-sə­nəd­li fan­ta­zi­ya­dır-yə­ni, sə­nəd­lər üzə­rin­də qu­rul­muş­dur, heç bir uy­dur­ma­ya yol ve­ril­mə­miş­dir, am­ma sə­nəd­lər "müa­sir göz­lə" oxun­muş­dur. Axun­do­vun gə­lə­cə­yi bi­zə mə­lum­dur, bu gə­lə­cək­dən ge­ri­yə ba­xan­da gö­rü­rük ki, Axun­do­vun si­ma­sı bö­yük və uca­dır, la­kin fa­ciə­si də il­dən-ilə bö­yü­yür və gü­nah Axun­dov­da de­yil, zə­ma­nə­də­dir. Əl­bət­tə, onu de­mə­li­yəm ki, mən Axun­do­vu və xal­qı­mı­zı rus di­li va­si­tə­si­lə ça­lış­dım dün­ya­ya ta­nıt­dı­ram, Axun­do­vun xa­rak­te­ri­ni ti­pik­ləş­di­rib şi­şirt­mi­şəm, ucalt­mı­şam-da­hi­lə­rin zid­diy­yət­lə­ri də­rin və bə­şə­ri olur, Fə­tə­li-Ni­ko­lay, Fə­tə­li-Şa­mil və s.-bü­tün bun­la­rı mən ola bi­lə­cək ki­mi ver­mi­şəm, bəl­kə də Ni­ko­la­yın Fə­tə­li­dən heç xə­bə­ri yox idi, am­ma ola bi­lər­di, bü­tün bun­la­rı şrift yo­lu ilə ver­mi­şəm, kur­siv­lə və bü­tün bu "ola bi­lə­cək­lər ta­ri­xə zidd de­yil, o döv­rə aid­dir".
Ye­ri gəl­miş­kən qeyd edək ki, "Fə­tə­li fət­hi" Azər­bay­can nəs­rin­də ta­ri­xə, ta­ri­xi şəx­siy­yət­lə­rə ar­tıq ye­ni bir mü­na­si­bə­tin for­ma­laş­dı­ğın­dan xə­bər ve­rir­di və biz hə­min il­lər­də İsa Hü­sey­no­vun "Məh­şər", son­ra­kı il­lər­də Yu­sif Sə­mə­doğ­lu­nun "Qətl gü­nü", El­çi­nin "Mah­mud və Mər­yəm" ro­man­la­rın­da bu­nun əya­ni şa­hi­di ol­duq.
Çin­giz Hü­sey­no­vun "Dok­tor N" ro­ma­nı (1998) Azər­bay­can nəs­rin­də N.Nə­ri­ma­no­va həsr olu­nan ilk ro­man­lar­dan bi­ri­dir. Bun­dan xey­li əv­vəl Mir­zə İb­ra­hi­mov "Pər­va­nə" ro­ma­nı­nı qə­lə­mə al­mış­dı, la­kin hə­min ro­man­da Nə­ri­ma­no­vun hə­ya­tı­nın yal­nız bi­rin­ci döv­rü (uşaq­lıq və gənc­lik il­lə­ri) əks olun­muş­du. İki his­sə­li "Dok­tor N"də isə Nə­ri­ma­no­vun hə­ya­tı, mü­ba­ri­zə­lər­də ke­çən öm­rü az qa­la ad­dım-ad­dım iz­lə­nir. Am­ma bu­ra­da tər­cü­me­yi-hal fakt­la­rı sa­da­lan­mır, bə­zi ta­ri­xi ro­man­lar­da ol­du­ğu ki­mi "bə­dii av­to­bioq­ra­fi­ya" ya­rat­mır. Ro­man o yer­dən baş­la­nır ki, Nə­ri­ma­nov 1925-ci ilin qar­lı-çov­ğun­lu bir gü­nün­də so­yuq tram­vay­da Krem­lə ge­dir. Ge­cə o, qa­rı­şıq yu­xu­lar gö­rüb, in­di öm­rü­nün ötüb ke­çən il­lə­ri­ni xa­tır­la­yır. Bu il­lər ər­zin­də o, müx­tə­lif əqi­də­li in­san­lar­la gö­rüş­müş, bə­zi­lə­ri ilə si­lah­daş və həm­fi­kir ol­muş, bə­zi­lə­ri ilə mü­na­qi­şə­yə gi­riş­miş, bə­zi­lə­ri­nin isə açıq düş­mən­çi­li­yi­ni hiss et­miş­dir.­ Kim­dir bun­lar? Ha­cı Zey­na­lab­din Ta­ğı­yev, Nə­sib­bəy Yu­sif­bə­yov, Şaum­yan, Məm­məd Əmin Rə­sul­za­də,­Ki­rov, Mi­ko­yan, Or­co­ni­kid­ze, Sta­lin, Le­nin... bir söz­lə, dost­lar və düş­mən­lər. Müəl­lif Nə­ri­ma­no­vu məhz bu dost­lar və düş­mən­lər əha­tə­sin­də təq­dim edir, Nə­ri­ma­no­vun Azər­bay­can na­mi­nə, onun tə­rəq­qi­si yo­lun­da çək­di­yi əziy­yət­lə­ri­ni, bu yol­da se­vinc­lər­lə bə­ra­bər tə­qib­lər­lə, təz­yiq­lər­lə, sür­gün­lər­lə üz­ləş­mə­si­ni bü­tün ro­man bo­yu iz­lə­yir. An­caq, "Fə­tə­li fət­hi"n­də ol­du­ğu ki­mi bu ro­man­da da təh­ki­yə ənə­nə­vi üs­lub­da de­yil, as­so­sia­tiv tərz­də­dir, da­ha doğ­ru­su, "şü­ur axı­nı" şək­lin­də da­vam edir. Ona gö­rə də Ç.Hü­sey­no­vun ro­man­la­rı üs­lu­bu ba­xı­mın­dan ye­ni tip­li­dir. Ro­man haq­qın­da söz açan bir çox müəl­lif­lər sü­but et­mə­yə ça­lı­şır­lar ki, ro­man­da bir yox, iki qəh­rə­man var. Be­lə ki, ro­ma­nın bi­rin­ci his­sə­sin­də Nə­ri­ma­nov, ikin­ci his­sə­sin­də isə Məm­məd Əmin Rə­sul­za­də əsas qəh­rə­man ki­mi təq­dim edi­lir.­ Doğ­ru­dur, ro­ma­nın ikin­ci his­sə­sin­də Nə­ri­ma­nov­la mü­qa­yi­sə­də Məm­məd Əmi­nə bir qə­dər çox yer ve­ri­lir, bu­ra­da məq­səd heç də Nə­ri­ma­no­vu köl­gə­də qoy­maq de­yil. Sa­də­cə ola­raq, müəl­lif Azər­bay­ca­nın ta­le­yi ilə bağ­lı mə­sə­lə­lər­də Məm­məd Əmi­nin düz­gün yol tut­du­ğu­nu nə­zə­rə çarp­dır­maq is­tə­miş­dir.
Nə­ri­ma­nov - bu bö­yük in­san həm də fa­ciə­li şəx­siy­yət ol­muş­dur. Onun Le­nin ide­ya­la­rı­na bö­yük ina­mı var idi, an­caq Mosk­va­da bu ina­mın get-ge­də sar­sıl­dı­ğı­nı hiss edir. Çin­giz Hü­sey­nov bəl­kə elə bu sə­bəb­dən əsə­ri­ni "fa­ciə ro­ma­nı" ad­lan­dır­mış­dır. Doğ­ru­dan da bö­yük in­san­la­rın fa­ciə­lə­ri də bö­yük olur və ro­ma­nı oxu­duq­ca biz bu­nu da­ha ay­dın hiss edi­rik.
...Çin­giz Hü­sey­nov­dan söz açan­da onun nəsr ya­ra­dı­cı­lı­ğı ilə ya­na­şı, həm də keç­miş SSRİ mə­ka­nın­da ta­nın­mış bir ədə­biy­yat­şü­nas ol­du­ğu­nu (bu sa­hə­də fəa­liy­yə­ti in­di də da­vam edir) da unut­mu­ruq. Onun so­vet ədə­biy­ya­tı­nın müx­tə­lif prob­lem­lə­ri, elə­cə də mil­li ədə­biy­yat­la­rın ən ak­tual mə­sə­lə­lə­riy­lə bağ­lı on­lar­la mə­qa­lə­si­ni xa­tır­la­maq olar. De­yək ki, o, şöh­rət­li ya­zı­çı adı­nın ar­xa­sın­da giz­lə­nən ədə­biy­yat­şü­nas­lar­dan ol­ma­mış­dır, fi­lo­lo­gi­ya elm­ləri dok­to­ru, pro­fes­sor Çin­giz Hü­sey­no­vun el­mi-nə­zə­ri fi­kir­lə­ri hə­mi­şə mö­tə­bər sa­yıl­mış­dır.
Çin­giz Hü­sey­nov uzun müd­dət SSRİ Ya­zı­çı­lar İt­ti­fa­qın­da mil­li ədə­biy­yat­lar üz­rə məs­lə­hət­çi ol­muş­dur (1955-1972). Onun hə­min il­lər­də Azər­bay­can ədə­biy­ya­tı ilə bağ­lı gör­dü­yü iş­lə­rin sa­yı və san­ba­lı an­caq fə­rəh do­ğu­rur. Azər­bay­can klas­sik və müa­sir ədə­biy­ya­tı­nın təb­li­ği, tər­cü­mə­si, şa­ir və ya­zı­çı­la­rı­mı­zın Mosk­va­da di­gər qar­daş res­pub­li­ka­lar­da yu­bi­ley­lə­ri­nin ke­çi­ril­mə­si ilə bağ­lı mə­sə­lə­lər məhz onun iş­gü­zar fəa­liy­yə­ti­nin bəh­rə­lə­ri idi. Beş il bun­dan əv­vəl, "Azər­bay­can" jur­na­lı­nın av­qust nöm­rə­sin­də Çin­giz Hü­sey­no­vun "Ötən gü­nə gün çat­maz" ("Gün­də­lik­dən sə­hi­fə­lər-1964") xa­ti­rə-qeyd­lə­ri çap olun­du. Hə­min ya­zı­da siz de­dik­lə­ri­mi­zi sü­but edə bi­lə­cək on­lar­la fakt­la üz­lə­şə bi­lər­si­niz.
Mosk­va­da - biz­dən uzaq­da ya­şa­yan, am­ma bi­zim ədə­biy­ya­tı­mı­zın gör­kəm­li nü­ma­yən­də­si ki­mi ta­nı­nan Çin­giz Hü­sey­no­vun sək­sə­nin­ci ba­ha­rı­nı ürək­dən təb­rik edi­rik. Ə­sər­lə­ri­nin uzu­nö­mür­lü ola­ca­ğı­na ha­mı­mız ina­nır, "öm­rü də be­lə uzun ol­sun Çin­giz müəl­li­min" de­yi­rik...