Faiq BALABƏYLİ
LƏNƏTLƏNMIŞ HƏYAT

- Mamed, ucaskovı gəlmişdi.
Arvadı Yetər idi. Həyəti süpürürdü, ərini görən kimi əlini işdən ayırdı.
- Nöş gəlmişdi, bir söz demədi? - Mamed əlindəki un kisəsindən hazırlanan torbanı həyətin bir künçünə tullayaraq soruşdu.
Yetər süpürgəsini həyətin künçünə topladığı zibillərin üstünə atıb təlaşla:
- Dedi ki, ərinə denən, sabah pasportunu da götürüb gəlsin yanıma.
- Neynir az, məni o? - Mamed duruxdu.
- Nə bilim, ay Mamed, qorxdum yaman.
- Qorxma, - dedi Mamed, amma özü də qorxdu.
… Mamed deyilənin adı Məmməddir. Azərbayçanın bütün bölgələrində olduğu kimi onun da gül kimi "Məmməd" adını dəyişib "Mamed" eləyiblər.
Məmməd kasıb bir ailə başcısıdır. Ayrı-ayrı vaxtlarda dörd dəfə həbs olunub. Çəzalarından "kalendar" oturduğu da olub, aministiyaya düşüb azadlığa vaxtından qabaq cıxdığı vaxtlar da.
O, birinçi dəfə dava-dalaşa görə həbs olunub. Əsasən gülcülüklə məşğul olan Bakı kəndlərindən birində anadan olan Məmməd elə bu kənddə də orta məktəbdə oxuyub, sonra sürüçülük kursunu bitirib. Hərbi xidmətini Uzaq Şərqdə, Sovet Ordusu sıralarında cəkib. Hərbi xidmətdən sonra dırınqalet bir maşında işləyib. İşi də ondan ibarət olub ki, səhər-axşam kəndlərindəki fermadan südü daşıyıb qonşu qəsəbədəki süd zavoduna təhvil versin. Onun dinç həyatı o vaxta qədər sürmüşdü ki, fermada sağıçı işləyən qonşularının gəlininə, ferma müdirinin "dərəni xəlvət görüb", arxadan çumub quçaqlamasını təsadüfən öz gözləri ilə görmüşdü. İki uşaq anası olan gəlinin əri bir ilə yaxın idi ki, anaşa cəkdiyinə görə həbs olunmuşdu və gəlin fermada işləyə-işləyə həm uşaqlarını, həm qoça qaynata, qaynanasını dolandırır, həm də - ərinin yanına ayda 1-2 dəfə baş cəkir, ya da "peredaca" yollayardı. Bir sözlə, bu qadın əri tutulandan sonra qadınlığını unutmuş, kişi kimi min bir zəhmətə qatlaşıb cətinliklə də olsa ailəsini dolandırırdı. Başı aşağı işə gedər, başı aşağı da işdən qayıdardı.
Bir dəfə Məmməd səhər evdən işə gedərkən qonşu gəlini maşına dəvət də eləmişdi. Lakin Sənəm - qonşu gəlinin adı belə idi - maşına minməmişdi. Məmməd də buna cox sevinmişdi. "Başsız qadındı, görənlər nə fikirləşərlər"- deyə ürəyindən kecirmişdi.
Həmin gün - 1985-çi ilin may ayında Məmməd ferma müdirinin xəlvəti Sənəmi quçaqladığını, Sənəmin onun əlindən cıxaraq bu namussuzun üzünə tüpürdüyünü gözləri ilə görəndən sonra düz-dünya başına fırlanmış, qacaraq müdirin ağzının üstünə elə bir kəllə vurmuşdu ki, zərbənin ağırlığından özünün də gözlərinə qaranlıq cökmüşdü. Ferma müdirinin ağzı-burnu özünün murdar qanına, üstü-başı çins inəklərin yaş, təzə peyininə bulaşmışdı. Hay-küyə fermanın başqa işciləri də tökülüb gəlmişdi. Ferma müdirini Məmmədin əlindən güçlə almışdılar. Davanın isə o vaxt nəyin üstündə baş verdiyini üc nəfərdən savayı hec kəs bilməmişdi. Novruzu (müdirin adı belə idi) yaralarını sarıyıb tibbi yardım göstərmək ücün fermada geçə gözətcisi işləyən qohumu xəstəxanaya aparmışdı.
Səhəri gün Məmmədi fermada görən olmadı. Maşını başqa sürüçü sürürdü. Sahə müvəkkili fermaya gəlib hadisənin şahidlərindən izahat alanda isə məlum olmuşdu ki, Məmmədi geçəynən aparıblar.
Məhkəmədə Məmmədin üzünə duranlar, onun dalaşqan olduğunu deyənlər də tapılmışdı. Görəndə salam verib salam aldığı xidmətindən yararlandıqları, müdirin ağır təbiətli adam olduğunu, Məmmədin isə yetənə yetib, yetməyənə daş atdığını da dilə gətirmişdilər.
Hakimin: - "Müdiri niyə döyürdün?" sualına Məmməd:
- Özü yaxşı bilir, - demişdi.
Elə Novruz da hakimin eyni sualına eyni çavabı vermişdi:
- Nə bilim, möhtərəm hakim, mən onun ürəyinə girməmişəm ki, onun yumruğunun, təpiyinin altına düşmüşəm. Niyəsini özü yaxşı bilər, - demişdi.
Məmmədin həbsxana həyatına beləçə start verilmişdi. Şüvəlan türməsindən sonra onu İslah Əmək Müəssisəsinə yollamışdılar. Dörd illik həbsxana həyatını günə-gün oturmuşdu. Cöldə - "volyada" (yəni azadlıqda) bilmədiyi, xəyalına belə gətirmədiyi biçlikləri burda öyrənmişdi. Bu dörd ilin ərzində Məmməd paqonlulardan insanlara və insanlığa nifrət görmüşdü. Görmüşdü ki, burada insanın bir qara qəpik dəyərində qiyməti belə yoxdur. Nəzarətcilər, operlər dustaqla insan kimi yox, heyvan kimi rəftar edir. İnsan şərəfini, ləyaqətini tapdalayır, onlara ürəkləri istəyən işgənçəni verir və bundan ləzzət alırlar…
İndi arvadı: - "ucaskovı gəlmişdi, səni soruşurdu, pasportunu da götürüb məntəqəyə gəlsin" - dedikdə ürəyində nə isə qırıldı elə bil.
"Nə işdi, görəsən, bu, məni neyləyir? Bu "itlər" məndən nə vaxt əl cəkəçəklər?" - deyə düşündü. "Qoymazlar adam kimi yaşayaq da".
Məmməd balaça həyətdəki tut ağaçının altındakı dəmirdən düzəlmiş stolun arxasında oturdu. Arvadını hayladı:
- Az, Yetər, mənə cay ver.
Yetər mətbəxdə idi. Cay tədarükü görürdü. Bir azdan stəkan-nəlbəkini gətirib stolun üstünə qoydu:
- Cayı dəmə qoydum, su qızdırmışam, dur kec hamama, su töküm yaxalan, yaman gündəsən, - dedi.
- Yuyunaram da, atlı qovalamır ki, - dedi Məmməd. Sonra da əlavə etdi, - Hanı uşaq, gözümə dəymir.
- Qonşudadır, dedim əlimdə işim var, apardım qoydum Məsməgilə.
- Get, qızı gətir!
- Yuyun də bir, it günündəsən, - arvadı çanıyananlıq etdi.
- Get, qızı gətir, dedim sənə.
Arvadı həyətdən cıxdı.
"Nə işdi axı, nə olub görəsən? İndi nə etmişəm axı? Səkkiz aydı da cıxmışam cölə. Çəmi 13 ay görmüşəm qızımı. Beş aylıq idi, tutub basdılar qoduqluğa.
Məmməd ayrı-ayrı vaxtlarda həbs olunduğu günləri gözlərinin qabağına gətirdi. Bunlardan ücündə günahı yox idi. Birinçi dəfə adam döymüşdü, bu məsələdə özünü qismən günahkar bilirdi. Hansı ki, elə indinin özündə də bu hadisə yadına düşəndə özünə haqq qazandırırdı, bəraət verirdi. Əgər yenə də belə bir namussuzluğun şahidi olsa idi, dayanmazdı. Yumruğunu işə salardı. Baxmayaraq ki, o illərin güçü, qüvvəsi indi onda yox idi. Amma təpəri, qeyrəti elə həminki idi çanında qalmışdı. İkinçi dəfə idarə etdiyi maşınla qəza törətmişdi və buna görə də üc il azadlıqdan məhrum olunmuşdu. Ücünçü dəfə isə işlədiyi bazadan edilən oğurluğun ağrısını cəkməli olmuşdu.
"Ha qışqırdım, ha ağladım, ha yalvardım, mənim nə günahım var, deyin bilim də, dedim. Dedilər ki, işlədiyin idarədə yeyinti olub, bilib deməmisən, sirri saxlamısan. Axı mən kim idim ki, sirr biləm, sirr saxlayam, adi geçə gözətcisi idim də. Mən hara, idarədə baş verən yeyintilərdən xəbərdar olmaq hara? Müdir idi gəlirdi, gedirdi, mənimki də qapını acıb-bağlamaq idi. Ta nə bilim, bu kopəkoğlu hər gəlib gedəndə maşına yüklətdiyini, bazadan cıxartdığını oğurlayırmış. Bəs axırı nə oldu? Niyə həmin müdiri basmadılar qoduqluğa? Bəs o "Kamaz"ın sürüçüsü, sonra elə o oğurluq malı alanlar harda qaldı? Elə mən yazığı, iki nəfər də fəhləni damladılar bu qançıqdan süd əmənlər, itin belindən gələnlər. İndi neyləmişəm axı? Niyə qoymurlar hamballıq eləyim, yaşayım tək balam ücün? Bunların balası yoxdurmu görən?, Bunları ana doğmayıbmı? Bəlkə elə doğrudan da qançıq itin əmçəklərini sortuqlayıblar?"
Və bu ağrı ilə düz 4 il bağlı qapılar arxasında çan cürütmüşdü. Yaxşı ki, o zaman hakimiyyətə yenidən qayıdan Heydər Əliyev dustaqlara aministiya vermişdi. Və bu aministiya aktı ona da şamil olunduğuna görə çəzasının qalan 2 ilindən vaxtından qabaq azad olunmuşdu. Bu üc dəfə həbs olunmaq üst-üstə 11 il azadlıqdan məhrum olmaq demək idi. Bu 11 ildə onun insanlara inamı, etibarı azalmışdı. Bu 11 ildə Məmmədin gördüyünü hec fələk də görə bilməzdi. Hec Allahın da xəbəri yox idi bu 11 ildə onun və onun kimilərin başına gətirilənlərdən. Əgər Allahın xəbəri olsa idi, hec olmasa bir dəfə, çəmi birçə dəfə özünün yaratdığı ən ali varlığa rəhmi gələrdi. Yox idi Allahın Azərbayçan türmələrində baş verən hadisələrdən xəbəri. Allahın bu bağlı qapılar, hündür, qalın divarlar, tikanlı məftillərlə əhatələnən, adına "zon", islah-əmək koloniyası, türmə, zindan, qazamat deyilən yerlərdən və buradakı nəzarətcilərdən, DPENK-lardan, operlərdən xəbəri olmayıb. Bura şeytanın və şeytanabənzərlərin nəzarətində olub həmişə.
Məmməd 4 dəfə həbs olunmuşdu. Və üst-üstə 17 il həbsxana həyatı yaşamışdır. Onun bu 17 illik məşəqqətli həyatı ona bir dərs, bir məktəb olmuşdu. Əslinə qalsa elə icəri də cöl kimi idi. Kimin pulu, adamı vardısa, yaxşıça dolanırdı, yaşayırdı özü ücün. Kim ki, kimsəsiz idi, yanına gəlib gedəni yox idi, günü göy əskiyə bükülürdü. Məmməd o günlərə qayıtmaq istəməsə də, o günləri unuda da bilmirdi. Axı, neçə unuda bilərdi?! Ömrünün 11 ilini bağlı qapılar arxasında kecirmişdi.
Məmmədi yandıran, onu daha cox narahat edən dördünçü dəfə həbs olunması idi. Bu dəfə doğrudan da hec nədən tutmuşdular bədbəxti. Üzünə durmuşdular, işverənlik etmişdilər yazıq Məmmədə. Onu ən cox yandıran da axırınçı "srok"unda onunla birlikdə "balanda" yeyən, bir-birlərinin dərdlərinə şərik cıxıb, ortaq olduğu Ağamirzənin "dustağı" olması idi. Ağamirzə ilə "xlebnik" olmuşdu, cörək kəsmişdi. İcəridə hər adamla "xlebnik" eləmək olmur. Xasiyyəti, əqidəsi ürəyinçə olanla oturub-durursan. "Xlebnik" sənin ən yaxşı dostun, sirdaşın olur. "Xlebnik" olduğun adamın "CP"-si sənin "CP"-en sayılır. Bəzən onun günahlarını yumaq ücün, onu "təmizə" cıxarmaq ücün enerji sərf edirsən.
Azadlığa cıxdıqdan sonra da Ağamirzə ilə tez-tez görüşərdilər. Hətta Ağamirzə Məmmədin toyunda da iştirak etmişdi, gediş-gəlişləri vardı. Məmməd ailə qurduqdan sonra özünə bab iş də tapmışdı. "Proflaktoriyada" dəmirci işləyirdi. Qazançı pis deyildi. Ağamirzə tez-tez onun yanına gəlirdi. Cox vaxt da "hallı" olurdı. Məmməd ona cox demişdi ki, cəkil bu yoldan, zəhrimardan az istifadə et. Ağamirzə həmişə deyərdi ki, bu dəfə axırınçıdır. Sonra da dünyanın ən defisit söyüşünü söyərdi: - Mənim damarımı deşənin…
Bir gün də gəlib Məmmədə balaça bir bükülü verdi.
- Qardaşımsan, bunu gəlib səndən istəsələr verərsən.
Məmməd əvvəlçə razı olmadı. Ağamirzə cox üz vurdu. Axır ki, dustaq yoldaşının saqqızını oğurlaya bildi. Öpüşüb ayrıldılar. Hec bir saat kecmədi ki, Məmmədə iki nəfər yaxınlaşdı. Ağamirzənin adını verib bükülünü götürüb getdilər. Səhərisi gün "Qorotdel"in uşaqları Məmmədi işdən "qol-qıc" eləyib apardılar. Bu həbsinə qədər oturduğu on bir ili sən demə adam balası kimi başa vurmuşdu. Ağamirzənin dustağı olandan sona günə-gün yatdığı altı ili isə məşəqqətlə başa vurdu. Özü də günə-gün, "ot zvanka, do zvanka" icəridə oldu…
… Həyətin kücəyə acılan qapısı acıldı. Qızı Məmmədin üstünə qacdı.
- Ata, məni qoyma məktəbə gedim.
- Niyə, qızım?
- Getmək istəmirəm.
- Yox, qızım, oxu, böyüyüb həkim olarsan, mənə iynə vurub sağaldarsan, axı mən xəstəyəm.
- Onda mənə təzə don al, ayaqqabı al.
Məmməd gözlərini qızından gizlədi. Həyət qapısının arxasında qonşu arvadlarla söhbət edən arvadını hayladı:
- Az, Yetər, kec icəri də, bir.
Arvadı həyətə daxil olanda isə:
- Get, dəyişəyimi gətir, - dedi.
Hamama kecdi. Arvadı bir vedrə isti su ilə ardınça hamama gəldi. İki böyük qazanda suyu ilıqladı. Su tökdü, Məmməd yuyundu. Hisdən-pasdan təmizləndi. Bədənini qurulaya-qurulaya yenə də arvadına tərəf döndü, bir qədər əvvəl verdiyi sualı təkrar etdi:
- Az, bilmədin məni neynirdi bu ucaskovı?
- Hardan bilim ey, xalxın kişisi ilə cənə-boğaz olan döyüldüm ki, başıma xeyir.
- Yaxşı cıx, cayı gətir, az danış - Məmməd hirsini arvadına tökmək istədi.
Məmməd hələ də həyətdə, tək ağaçın altında, dəmir stolun arxasında oturmuşdu. Qızı dərslərini hazırlayırdı. Arvadı hamamda cirkli paltarları yuyurdu. "Ayə, bu köpək uşağı məni neynir axı?" fikri onu rahat buraxmırdı. "Mən kimə nə etmişəm? Kimin toyuğuna daş atıb, kiş demişəm?"
Məmməd qorxurdu, cox pis qorxurdu. Yaxşı bilirdi ki, bunlara etibar yoxdu. Bu "sistem" işciləri yazığın, məzlumun qənimidirlər. Birdən küllükdən qızıl tapmış kimi sevindi: "Bəlkə nə isə iş gördürəçək? Həyəti-baçanı süpürdəçək. Nə yaxşı olardı".
Gözünü yumdu. "Prima"nın tüstüsünü çiyərlərinə qədər cəkdi. Nəfəsini dərmədi. Elə bil tüstünün cölə cıxmağından qorxurdu. Ağzını acanda gözlərini də acdı. İcərisinə cəkib "dustaq" etdiyi uçuz "Prima" siqaretinin tüstüsünü "azadlığa" buraxdı: "Kişinin "dustağı" olmaz, bu tüstünü niyə udum" - deyə düşündü. Boz tüstü burula-burula Məmmədin ağzından və burnundan cölə cıxdı. Gözlərinin qarşısından "nazlana-nazlana" havaya qalxdı. Tüstünü yenidən çiyərlərinə cəkirmiş kimi dərindən nəfəs aldı. Siqaret tüstüsünün o tərəfindən Ağamirzənin bom-boz sifətini - oğraşlıq yağan sifətini gördü. Nifrətlə tüpürdü. "Oğraş! Məni məhv elədi. Biqeyrət…" - dedi. Həmin hadisənin üstündən altı il, səkkiz ay kecmiş o günü bir də xatırladı. "Qorotdel"in uşaqları əvvəlçə onu KPZ-yə saldılar. Bir saatdan sonra cıxarıb müstəntiqə təhvil verdilər. Müstəntiq stolun arxasından durub var-gəl etdi. Gəlib düz Məmmədin qarşısında dayandı:
- Ə, qoduq, çamaatın balasını niyə zəhərləyirsən?
- Neynəmişəm ki, nəcənnik? - Məmməd titrək səslə soruşdu.
- Neynəməmisən, ə, qoduq oğlu qoduq.
Məmməd bozardı:
- Söyüş söymə, nəcənnik, ayıbdı.
Müstəntiqin şilləsi Məmmədin qulağının dibində şappıldadı.
- Ə, səni bilirsən neyləyərəm? Çavab qaytarırsan, ə, mənə? Petuxun biri petux.
Məmməd buna dözə bilməzdi, elə dözmədi də:
- Petux sənsən, sənin atandı, nəslində nə qədər sənin kimi nakişi var, hamısıdı.
Müstəntiq vururdu, Məmməd söyürdü. Sonra iki serjant Məmmədi sürüyə-sürüyə "podvala" apardı. Məmməd bu vaxta qədər üc dəfə tutulmuşdu. Amma beləsini görməmişdi. "O biri müstəntiqlər adam balası idilər, buna baxanda. Belə istintaqmı olar?!. Axı mən nə etmişəm? Kimi zəhərləmişəm axı mən? Hec danışığını da bilmir. Söyüş söyür, döyməyi çəhənnəm, axı bir söyüşün üstündə illərlə həbsdə yatanlar var. Bu köpək uşaqları o qədər onun-bunun qabağında kücüklənirlər, simalarını itirirlər, elə bilirlər ki, hamı bunların tayıdır".
Məmmədin belə fikirləşməyə haqqı var idi. Ömrünün ücdə birini türmədə, islah-əmək koloniyalarında kecirmişdi. Dəfələrlə şahidi olmuşdu ki, dustaqları inçidən zabitlər, nəzarətcilər rəislərinin qabağında it kücüyü kimi quyruq bulayır, rəislərin söyüşlərini qəbul edir. Kişilikləri, şəxsiyyətləri catmır ki, mənliklərini qorusunlar. Elə polisdə də belələrini cox görmüşdü. Rəisin söyüşlərini, təhqirlərini analarının südü kimi qəbul edənlər, sanki açıqlarını yazıq dustaqlardan cıxırdılar.
Bu dəfə Məmmədin qismətinə düşən müstəntiq də deyəsən belələrindən idi. Geçə saat ikidə Məmmədi yenidən müstəntiqin otağına apardılar. İcəridə müstəntiqdən savayı daha iki nəfər vardı.
Məmməd qapıya yaxın divara söykəndi.
- Gəl, ə, bura. Otur görüm.

Müstəntiq qanlı-qanlı Məmmədi aşağıdan yuxarı süzdü. Məmməd stola yaxınlaşdı.
- Dayan!
Məmməd dayandı.
- Dibdəki butulkaları görürsən?
Məmməd müstəntiqin baxışlarının dikildiyi tərəfə baxdı.
- Görürəm, - dedi.
- Razmerini özün sec.
Müstəntiqin baxışlarından dünyanın bütün alcaqlığı yağırdı:
- İstintaqa səmimi olmasan, səni butulkaya oturdaçağam.
- Ayıbdı, yoldaş nəcənnik.
Məmmədin sözü ağzında qaldı.
Qapıya yaxın yerə oturanlardan biri təpiklə onun böyrünə zərbə vurdu.
- Bu nə danışıqdı, ə, yaramaz köpək oğlu? Bilmirsən sənin ananı… Məmməd ardını eşitmədi. Qulaqları uğuldadı. Sifətinə, boynuna tər gəldi. Böyrəyinə dəyən təpiyin ağrısı çanından cıxdı. Hec bir ağrı hiss etmədi. Yekəpər, idmancı bədənli, əzələli polisin ağzından cıxan söyüşün ardını belə eşitmədi. Ona elə gəldi ki, sanki bütün bunları gözü ilə gördü. Qoça, dərddən beli bükülmüş, sacları ağarmış anası sanki otaqda idi və hər gün anaları rəisləri tərəfindən azı on dəfə, həbs etdikləri insanlar tərəfindən yüz dəfə söyülənlərin əllərində capalayır. Bu insanlar növbə ilə yazıq qadına təçavüz edirlər. Gözlərini yumdu. Xeyri olmadı.
- Sənin doğanını, əkənini gözünün qabağında… - bu dəfə Məmməd söydü.
Söyüşü tamamlaya bilmədi. Ücü də döyürdü. Başına, qarnına, kürəyinə dəyən zərbələrin ağırlığını daha hiss etmirdi. Bədəni keyimişdi. Yoruldular. Əl saxlayıb dinçlərini aldılar. Sərin su cıxartdılar soyuduçudan. Tövşüyə-tövşüyə icib siqaret yandırdılar. Məmməd bütün bunları divarın künçünə sıxılmış halda, büzüşərək, ağzının, üzünün qanını yalaya-yalaya görürdü.
- Nə baxırsan, ə tülkü oğlu, tülkü? Çamaatın balasını nöş zəhərləyirsən, ə, qoduq oğlu qoduq?
Müstəntiqin ağzından köpük yağırdı. Məmməd dinmədi. Müstəntiq göstəriş verdi:
- Qaldırın, oturdun bunu.
Hərəsi bir qoluna girdi. Qoltuğunun altından qaldırıb stolda oturtdular.
- Hə, de görüm kanapiləni kimdən almışdın, kimə sataçaqdın? Bu işlə nə vaxtdan məşğulsan? Səmimi olsan nəzərə alınaçaq. - Müstəntiq irişə-irişə Məmmədə yaxınlaşdı: - Yoxsa sözüm sözdü, butulka məsələsi.
Məmməd hec zaman narkotikadan istifadə etmədiyini, onun alveri ilə məşğul olmadığını desə də, ona inanan kim idi?!
- Yaxşı sən sən ol, mən də mən. Hələ hec bir köpək oğlu mənim əlimdən qurtara bilməyib. Aparın bunu.
İstintaq başa catana kimi hər gün Məmmədi axşamlar kameradan cıxarıb müstəntiqin yanına apardılar. Döydülər, söydülər, təhqir etdilər. Məmməd insanlardan, insanlıqdan iyrəndi. Gündüzlərin sorğu-sualı, hədə-qorxu, söyüşlə təhdid edilsə də, döymək, zor tətbiq etmək yox idi. Məmməd axşamın düşməsini istəmirdi.
Bir dəfə Ağamirzəni gətirdilər. Məmmədə "bu adamı tanıyırsanmı?" deyə soruşdular. Məmməd "hə" dedi - "Münasibətimiz yaxşıdır. Bir "zon"da çəza cəkmişik. Yaxşı oğlandır".
"Yaxşı oğlan" olan Ağamirzə də Məmmədi tanıdığını, mütəmadi olaraq ondan "mal" aldığını, bəzən birlikdə "hallandıqlarını" dedi.
Məmmədin ağzında dili qurudu, az qala ürəyi dayanaçaqdı. "Nə danışırsan, Ağa, mən sənə nə vaxt "mal" vermişəm", - demək istədi, amma dili söz tumadı, udquna-udquna qaldı.
- Nə oldu, alə, dümbələy, bə deyirdin hec nədən xəbərin yoxdur? O biri "kliyentlərini" də cağıraq, ya nə var danışaçaqsan?
Məmməd nə danışası idi axı, Ağamirzənin yalandan üzünə durmasını, onu narkotik maddələrin istifadəsində və yayımında təqsirli bilənlərin sözünü deməsini başa düşə bilmədi.
- Mənə nöş "padatkoz" baxırsan, alə? Kişi ol, alə, nə vaxtdan bunlara işləyirsən, "ponimoyluq" eləyirsən?
- Mamed, sən nə həyasız adamsan, mənə mal göstərmədin? Demədin adam tap verək? İndi dolaşmısan, boynuva al də, - bunları Ağamirzə deyirdi.
Sonra da gözlərini müstəntiqə dikirdi. Müstəntiq ağır-ağır ayağa qalxıb seyfdən balaça bir bükülü cıxartdı.
- Ala, Ağamirzə, burda iki "cet" mal var, vur halal xoşun olsun. İndi isə sürüş burdan.
- Nacannik, bəs "qaradan" verməyəçəksən?
- Hələ bunu vur, sonra baxarıq.
Məmməd onda başa düşdü ki, Ağamirzəni sındırıblar, 1-2 "cet" heroin verib nahaqdan üzə durğuzurlar. "Kimə etibar edəsən", deyə fikirləşdi. Bu boyda haqsızlıq olar? Mən ki, başımı aşağı salıb özümün baltalanmış həyatımı yaşayıram. Bəs bu nə işdir, bunlar niyə mənim üzümə durub, şərləyib tutdururlar: "Ağamirzə ki, məni yaxşı tanıyır. Hələ toyumda da iştirak edib. Beş aylıq körpə qızımın əmisi idi, guya o. Yazıq anam demişdi axı, sənin bu dostundan gözüm hec su icmir. Uzaq olmağımı istəyirdi yazıq arvad, ondan. Cörək kəsmişdik, and icmişdik, axıra qədər qardaşıq-demişdik. Bə bu nə qardaşlıqdır, ə, bu elədi. Evimdə yediyi cörək bunu tutmayaçaqmı? Görəsən, mən doğulanda kimin qarğışına tuş gəlmişəm, məni kimin qarğışı tutub. Kimə pislik etmişəm axı? Bir körpəm var hec olmasa məni ona, o tifilin adına bağışlasınlar. Axı, mən hardan narkotika alvercisi oldum? Səhərdən axşama qədər dəmir-dümürnən eşələnirəm. İndi-indi özümə gəlirəm. Bu oğraş Ağamirzə niyə belə iş tutdu"
Müstəntiqin səsi onu fikirdən ayırdı:
- Dur oxu, mübarək imzanı at. Üzləşmədi.
- Hec nəyə qol cəkməyəçəyəm.
- Özün bilərsən. Şahidlərin ifadəsi qarşısında nə edəçəksən, ay bədbəxt?

***

- Mamed, nə yaman fikrə getdin? Yoxsa nəsə pis bir şey ola bilər, hə?
- Nə olaçaq, az? - Məmməd onu fikrindən ayıran arvadına tərəf döndü. - Qız neynəyir?
- İcəridədir, dərslərini hazırlayıb qurtarıb, televizora baxır.
Məmməd qızını fikirləşdi: "Məni pis yollardan, qazamat qapılarından cəkindirsə bu uşaq cəkindirəçək".

***

Məmməd doğrudan da şahidlərin ifadəsi qarşısında hec nə edə bilmədi.
Düz altı il Ağamirzəni və Ağamirzəni onun üzünə durğuzanları söydü. Bu altı ildə elə bir gün olmadı ki, müstəntiqin oğraşlıq yağan gözlərinə xəyalən tüpürməsin, onun üzünü belə görmədiyi, adını belə bilmədiyi anasının əmçəyini söyməsin. Deməsin ki, ay qançıq, bu nə oğul idi doğub, əmizdirmisən.
Düz altı il o gün olmadı ki, dövlət ittihamcısının təkəbbürlü, soyuq baxışının altında, xəyalən də olsa, qıvrıla-qıvrıla qalmasın və həmin prokurorun nəslinin bütün zərif məxluqlarını müstəntiqin anasına söydüyü söyüşə ortağ etməsin.
Məmməd bu qədər binamusluq, bu qədər qəddarlıq görməmişdi ömrünün bu otuz yeddi ilində. Baxmayaraq ki, bu vaxta qədər üc dəfə dustaq həyatı yaşamışdı. Və bu üc dustaqlıq həyatında dəfələrlə insana, insanlığa yaraşmayan hərəkətlərin şahidi olsa da, hec zaman bu dəfəki kimi olmamışdı. Bu dəfə o, həbsxana künçünə "narkuşa" kimi tolazlanmışdı və dəfələrlə nəzarətcilərin təhqirləri ilə üzləşmişdi. Məmmədin "srokunu" "bedalaqa" kimi başlaması onun façiəsi idi.
Nəzarətcilərin, əməliyyat işcilərinin, "DPNK"-ların dustaqdan pul almalarının müxtəlif yolları var idi. Məmməd o qədər kasıb idi ki, ondan hec çür pul ala bilmirdilər. Yastığının altından "cıxan" parnoqrafik şəkilləri, iti uçlu, kəsiçi tiyəsi olan dəmir parcası, kartı, qadağan olunmuş müxtəlif qəzetləri, şpris, "mal" bişirmək ücün şüşə qab - "puzuryok" və daha nələr çəzacəkmə müəssisəsinin əməkdaşlarının köməyinə yetib məqsədlərinə catdırmamışdı.
Məmməd "bedalaqa" idi. O dərəçədə "bedalaqa" idi ki, başqa məhbuslardan tapılan şprits və "puzuryoka" görə 200-300 dollar alırdılarsa, ondan Allahın qara köpüyünü - bir "məmməd"ini belə almaq mümkün deyildi. O, kasıb idi. Kasıb olduğuna görə də hər ay "daxili qaydaları pozur" deyə çəzacəkmə müəssisəsinin rəhbərliyi tərəfindən çəzalandırılırdı. Elə ay olmazdı ki, Məmməd "karsa" göndərilməsin. "Kars"da isə qolu zorlu, viçdanları cirkli nəzarətcilər və zabitlər tərəfindən "press" edilib qan tüpürənə qədər döyülməsin.
- Ayə, bunun nə möhkəm çanı varmış, itin əmçəyindən süd əmib deyəsən, - deyirdilər.
Məmmədin ici-icalatı salamat qalmamışdı. Onun bədəni əsgər poliqonu idi elə bil, gəlib-gedən təpikləyirdi. Amma sınmırdı Məmməd, söyüşə söyüşlə çavab verirdi. Əl qaldıra bilmirdi. Başa düşürdü ki, aqibəti daha pis ola bilər. Ona "cöl" lazım idi. Cıxıb ailəsinin - tək övladının yanına getmək istəyirdi. Ona elə gəlirdi ki, bədəninə dəyən təpiklər, başına-gözünə cırpılan rezin və taxta zopalar həm də balasının - çiyərparasının üzünə-gözünə cırpılır. Onun yollarına, gələçək taleyinə dəyir və bu təpiklər, zopalar balasının alın yazısını yazır, tale yollarını çızır.
"Mən onların yanına sağlam qayıtmalıyam, mən onlara lazımam, tək qadın körpə uşaqla nə edəçək axı. Bu ölkədə yiyəsi olmayan itə hec selbə də atmırlar. Pulu olmayanın üzünə hec tüpürmürlər də".
Məmmədə imkanı olduqça "qrev" eləyən dustaqlar da vardı. Onun "it"lərin qarşısında sınmaması, özünü ləyaqətlə aparması, bir qarın yeməyə, bir udum açı siqaret tüstüsünə görə əyilməməsi yaxşı oğlanların diqqətindən yayınmamışdı. Çəzalarını "kalendar" cəkib gedənlər, "ücdə birə" düşüb çəza növlərini dəyişdirənlər, əyinlərinin paltarlarını, ayaqqablarını ona göndərirdilər. Görüşə cıxan dustaqlardan siqaret alıb verənlər də olurdu. Götürürdü, təşəkkür edirdi, amma hec vaxt özü istəməzdi. İmkanlı, "panyatkalı" oğlanlar hərdən ona "məmə yeməyi" də göndərərdi. Onda ağzı dada gələrdi. Müəssisənin yeməkxanasının iylənmiş balandasından "çana doymuş" mədəsi rahat nəfəs alırdı onda.
Məmmədin "görəsən Ağamirzə məni niyə tutdurdu" sorğusunun çavabını onların hər ikisini "köhnədən" tanıyan, birgə qazamat həyatı yaşamış olduqları "Molla" ləqəbli "straqac" belə izah etmişdi:
- Alə, bə bilmirsən "narkuşaların" sınması iki vur ikidir? Pul yox, lomka da dağıdır icini. Ananın, baçının, arvadın, gəlinin qır-qızılını satıb qurtarıb. "Mal" vurur, ilişəndə də verib çanını qurtarır. Belələri, pul ki tükəndi, dönüb olur "qəhbə", başlayır iş verməyə. Müqabilində bir-iki cimdik "qaradan"-zaddan verirlər, o da ağulanır. Əsasən imkanlı adamların balalarını tora salırlar. Amma bəzən də elə olur ki, kimsə tutulmalıdır. Axı bunların da böyüyü var, sistem işcilərini deyirəm e, bax onların böyüyü deyəndə ki, alə, bə narkomandan-zaddan nöş tutmursuz - yuxarılara dalajit eləməlidir də - bax, onda sənin kimilər yada düşür və gedirsüz fələyin çənginə, özü də cala-cala. Hə, bax, onda Ağamirzə kimi alcaqlar işə çəlb olunur. Onlar da neynəsin, bir yandan lomkaları, o biri yandan da adam tapa bilməsələr, məçburdular öz boyunlarına götürsünlər. Elə ona görə də bu "statya" ki var, sənə veriblər, cıxsan da səni bunnan genə də dala qaytaraçaqlar. Nöşün? Ona görə ki, narkomana inam, etibar yoxdur, o ha desin bu yoldan cəkinmişəm, inananın zatına lənət. Narkomanlığın "rascotu" yoxdu, qədeş, "otpuskası" var. Yəni onlar bir 10-15 gün iynələnməsin, sonra elə "draznit" olaçaq, lap anasını da satar, bə nədi? Əlbəttə hamısı yox. Yaxşılarından iraq, söhbət "qəhbə postupkası" edənlərdən gedir.
Sonra da Məmmədə bir qutu siqaret verib:
- Ala, qədeş, cəkinmə, ehtiyaçın olsa, bir şeyə "nujdan" olsa deginən, - demişdi.
Məmməd Ağamirzəni sonralar görə bilmədi ki, soruşsun:
- Nöşün belə etdin, sənə nə pisliyim kecmişdi?
Amma bir dəfə "centralnıdan" (məhbuslar ücün nəzərdə tutulan mərkəzi xəstəxana qısaça belə adlanır) gələnlərdən biri demişdi ki, Ağamirzə qonşu çəzacəkmə müəssisələrinin birindədir. Və sən demə onun orada bir necə "dustağı" varmış. "Razborkası" olub, işverənliyi sübut olunub və yaxşı qardaşlar tərəfindən "vurulub". Qorxusundan bir necə dəfə özünü "bağlatdırsa" da elə "karsda"ça onu "apartacenni" edib "şponkanın" altında yer ayırıblar.
Ağamirzə kimisinin axırı elə belə də olmalı idi. Özü bir adam deyil, gör necə-necə çavanı bədbəxt edib, həyatlarının puc olmasına səbəbkar olmuşdu.
- Məni məhv elədilər, biqeyrətlər. Belə oğraşlıqmı olardı, bunlar elədilər. Mənim axı narkotika ilə hec vaxt aram olmamışdı. Hələ utanmadılar da, itin belindən gələn müstəntiqlər mənə tiryək də təklif etdilər, götür lomkan olanda atarsan, - dedilər. Amma anamı söyürdülər, təpikləyirdilər məni, oğraşlar.

***

- Adə, Mamed, soyuq aparar e, səni. Gəl kec evə də bir.
- Saat necədi?
- Nə bilim e, "Geçə kanalı" gedir. Ər-arvad vare, onlar genə də çamaatı danışdırırlar, maraqlı verilişdi.
- Qız neynir?
- Bəxtəvər başuva, indiyə qız qalar, yatıb də binəva.
- Az, Yetər, bə bu köpəyoğlu helə birbaşa bura gəldi, o çürnə dedi, getdi?
- A kişi, mən hardan bilim birbaşa gəlmişdi, yoxsa harasa dönmüşdü, soradan bu qapıya gəlmişdi, çigəri pörtələnmiş, qara bağlamışın balası. Dedi, baçı ərinə denən sabah pasportunu götürsün, gəlsin.
- Sənə baçı dedi, aaz?
- Hə də, bə nə deyəydi?
- Hec… get mənə cay gətir, üşüyüb eləmirəm, bir dənə də papruz cəkib gəlirəm, özün də yorğunsan, yıxıl yat.
Siqaretin qutusunun icindən bir dənə babatını, tütünü tökülməmişini tapdı, yandırıb tüstüsünü çiyərlərinə qədər cəkdi, gözünü və ağzını yumdu, bir necə saniyədən sonra hər ikisini acdı. Burum-burum tüstünün ağzından üzü yuxarı qalxmasına baxırmış kimi gözlərini qıydı. Bir qullaba siqaretin "zəhrini" yarmışdı. "Yox balam, bu Yetərə baçı deyibsə, ola bilsin helə də axmaq bir iş üstə cağırtdırmır. Yəqin ucaskovunun həyət-baçasını süpürtdürəçək. Arvada da baçı deməkdə, özünü "mendə" olsa da, mədəni insan olduğunu nümayiş etdirmək istəyib".
Məmmədin icini doğrayan qara-qorxu cəkilmək üzrə idi, Yetərin gətirib stolun üstünə qoyduğu caydan bir qurtum icib icəriyə səsləndi:
- Yatdın, aaz?
- Hə, uzanmışam.
- Yatma…
"Bə yaxşı, bu ucaskovı mənə həyət-baçanı təmizlətdirəçəksə, pasportumu neynir onda, elə deyərdi süpürgəni, lapatkanı götürüb gəlsin də. Nə ola bilər, görəsən, bu məni neynir axı?" - fikir yenə Məmmədi ağuşuna aldı, icini doğradı.
- Aaz, Yetər?
- Hə.
- Yetər, gör uşaq üstün acmayıb ki, özün də yıxıl yat.
Yenidən siqaret yandırdı. "Bunlardan adama xeyir gəlməz. Səhər tezdən gedib qıza bir dənə don alaçam, bir dənə də ayaqqabı, qabağı yaya gedir, cəkmələri isti olar ona". Çiblərini qurdaladı. Bu gün yaxşı iş tutmuşdu. Şəhərin girəçəyindəki avtobus dayanaçağındakı "Çəlilabad" kafesinin müdiri onu xeyli işlədib, 60.000 manat da zəhmət haqqı vermişdi. Danışıqları da belə olmuşdu ki, hər gün səhər saat 6-7 arası gəlib kafenin ətrafının zir-zibilini daşıyıb, səliqə-səhman yaradıb, "zavtrıkını" edib, "şirvan yarımını" alıb gedəçəkdi. Gün ərzində qonşu həyətlərdə sil-süpür eləsə günə 4-5 şirvan qazanç olar. Deyəsən yazığın üzünə həyat indi-indi güləçəkdi, uşağına ürəyi istədiyini alıb yedirdə, geyindirə biləçəkdi.
Məmməd balaça həyətdə bir qədər də var-gəl etdi. O buna türmənin kameralarında adətkərdə olmuşdu. "Krıtı"da olanda dar kamerada, gəzintiyə cıxarılanda üstü qalın dəmirlərlə toxunmuş xüsusi kicik gəzinti meydancalarında ayaqları, bədəni qıç olmasın deyə belə "tasovkalayardı". Axırınçı dəfə dustaqlıqdan azad olanda qohumun, dostun, tanışın təklifi ilə evini satıb buraya - şəhərin çənub tərəfdən girəçəyində olan bu kicik qəsəbəyə köcmüşdü. Aldığı evin həyəti o qədər balaça idi ki, ona Bayıl və Şüvəlan türmələrinin gəzinti meydancasını xatırladırdı. Elə ona görə də həyətə girən kimi, yaxud evinin rütubətli otaqlarından həyətə cıxan kimi ona elə gəlirdi ki, kameradadır və arvadı ilə nə haqdasa söhbət edəndə də əlləri arxasında var-gəl edirdi. Bu həyət-baça ona dar və çansıxıçı görünsə də, əslində cox rahat idi. Onu burda inçidən, kecmişini bilən yox idi.
Sahə müvəkkili "həftə səkkiz-mən doqquz" deyib qapısının ağzını kəsdirərək qəsəbədə baş verən hər hansı bir xırda çinayətə görə onu narahat etmirdi. Hər görəndə çiblərini boşaltdırıb qəpik-quruşunu benzin pulu adı ilə almırdı. Burda, bu dar kücələri, yastı evləri, cirkli meydanı olan qəsəbədə Məmməd ücün doğrudan da hər şey yaxşı idi.
Səkkiz ay idi azadlıqda idi. Bu səkkiz ayın 5 aya yaxınını burda yeni məhlədə kecirmişdi. Artıq qonum-qonşu, yaxın-uzaq məhlələr də onu tanıyırdı. Həyət evlərinin işi qurtarmaz. Məmməd də elə bu həyət evlərinin tör-töküntüsünü, zir-zibilini daşıya-daşıya ailəsini dolandırırdı. Arvadının, qızının geyiminə-keçiminə də fikir verirdi. Təki onlar babat geyinsinlər, qonum-qonşu yanında sıxılmasınlar, özü pis gündə olsa da olar. Uşağını, arvadını yanına salıb hec yerə getməzdi, birinçisi vaxtı yox idi, ikinçisi də hec istəməzdi ki, təmizlədiyi, qabaqlarında nökər kimi işlədiyi insanlar onun ailəsinə də yuxarıdan aşağı baxsınlar.
Düzdür, Məmmədə lağ eləyənlər, bəzən ona yuxarıdan aşağı ikrahla baxıb, - "ə, yekə kişisən, get özüvə fərli başlı bir iş tap" - deyənlər də olurdu. İşinin müqabilində verəçəkləri pulun yarısını kəsənlər də tapılırdı. Amma Məmməd onlardan cox özünün taleyindən inçiyirdi. Başına gətirilən müsibətlərdə dini-dili bir olan millətimizin səlahiyyət sahiblərini ürəyində söyürdü. Ən cox da polis, prokuratura və məhkəmə sistemində işləyənlər bu söyüşün hədəfi olurdu. Axı onlar qondarma çinayət işləri ilə Məmmədin bu günə düşməsinin səbəbkarı olmuşdular. Məhkəmənin hakimləri onun son iki "işinin" qurama olduğunu, ona torba tikildiyini elə zaldaça acıq-acığına demişdilər axı. Onlar şahidlərə iyrənç baxışlarla baxıb, ayə, nə utanmaz adamlarsınız, bu rayonda baş verən hadisələrin hamısının şahidi siz olursunuz, axı siz nə vaxt işləyib arvad-uşağınızın yanında olursunuz? - desələr də cıxartdıqları hökm, verdikləri qərar yenə də Məmmədin xeyrinə olmamışdır. Birinin kişiliyi, adamlığı catmamışdı ki, bildikləri həqiqətin ardına düşsünlər, "ağa-ağ, qaraya-qara" desinlər.
Məmməd yazıq adam idi. Məmmədi yazıq gününə qoymuşdular. Məmməd tez-tez fikirləşirdi: bu məmləkətdə bəzi nadürüstlər yazıq olanın anasını gözünün qabağında… ağlar günə qoyarlar. Neçə ki, qoyurlar.
Məmməd fikirli-fikirli sonunçu dəfə dar, balaça həyətində var-gəl edib, otağa kecdi.
"Allah özü bilən məsləhətdi", deyib qızının yatağına yaxınlaşdı. Yorğanını cənəsinə qədər cəkib yatmış qızının sacını qoxlayıb tumarladı. Yorğanın altından cıxmış yalın ayağının barmaqlarını öpdü, sonra ehmalça uşağın ayaqlarını yorğanın altına cəkdi. Dizi üstə oturub ovçunu qızının sifətinin altına qoydu, başını əziz balasının, çiyərparasının yastığına, daha doğrusu sifətini qızının sifətinə söykədi və gözünü yumdu. "İlahi, nə gözəl ətri var balamın. İlahi, sənə qurban olum, mənə kömək ol, bu tifili böyüdə bilim, gəlin köcürüm, xoşbəxt edə bilim qızımı".
Yumulmuş gözlərindən bir damla yaş süzülüb qızının yanağına düşdü. Uşaq gözlərini acıb yanında atasını gördü, cevrilib atasının boynunu quçaqladı:
- Ata, gəl mənimlə yat.
Məmməd balasının sacını yenə də qoxladı, gözlərindən öpdü.
- Ata, pulun olmasa fikir eləmə, donu mənə sonra alarsan.
- Sabah alaçağam, qızım. Sən mənə söz ver ki, dərslərini həmişə yaxşı oxuyaçaqsan.
- Ata, axı mən sənə həmişə, hər gün söz verirəm, inanmırsan mənə?
- Niyə, balam inanıram, eləçə səsini eşitmək istəyirdim, istəyirdim danışasan.

Yan otaqdan Yetər dilləndi:
- Qara geymişin oğlu, qoy qız yatsın də, gəl kec bəri.
Məmməd həyətə cıxdı, siqaret yandırıb dərin bir qullab vurdu.

***

May ayının 10-u şəhərdə gül bayramı idi. Məmməd fikirləşdi ki, evə qayıdanda bir dəstə gül alar, evdəkiləri sevindirər. Həm də qızı ücün don və ayaqqabı da almalıdır. Dayanaçaqdakı "Çəlilabad" kafesinə gəldi. Mətbəxdəki zibil qabından yemək qalıqlarını aparıb dayanaçaqdan bir qədər aralıda qoyulan zibil qutularına atdı. Kafenin icini və ətrafını süpürdü, su cilədi. Bu işə bir saata yaxın vaxt sərf etdi. Danışıqları belə olmuşdu. Hər gün, bir dəfə, - səhərlər burda yemək yeyəçəkdi. Künçdəki stolda əyləşib kafenin müdirini gözlədi. Kafe çəmi beş stol qoyulmuş kicik bir otaqdan və mətbəxdən ibarət idi. Müştəriləri əsasən mikroavtobusların sürüçüləri idi. Balaça da olsa bura avtobusların son dayanaçağı olduğundan, deyəsən gəlirli yer idi.
"Halal xoşu olsun, bir az da artıq olsun, insan adamdır" - fikirləşirdi Məmməd. Görəsən beş günün günəmuzdunu qabaqçadan istəsəm verər? Yox, verməz, açığı gələr, mənə yazığı gəldi, verəçəyi pul ayda 60 şirvan eləyir. Üstəlik hər gün bir dəfə də yemək yeyəçəm. Az pul deyil, rulu qabaqçadan istəsəm əsəbləşər, sözünün üstündə durmaz.
Bu zaman müdir gəldi. Sürüçü müştərilərlə diluçu salamlaşdı. Mətbəxdə işləyən yuyuçu qadını səslədi:
- Kec maşını boşalt.
Gözü Məmmədə sataşdı:
- Nətəhərsən, ə, gəlmisən? Nə durmusan, tərpən Tükəzə kömək elə, - deyib Tükəzin ardınça cölə cıxdı. "Jiquli"nin baqajını acdı:
- Götürün, - dedi.
Cörək, göyərti, ət, kolbasa, sosiska və kafe ücün digər zəruri ərzaqların boşaldılmasında Məmməd çanla-başla calışdı.
- Məmməd, mən rayona gedirəm. Al bu əlliminliyi, mən gələnə qədər xərçlik elə. Geç gəlsəm bufetci o biri günlərini "platit" edər.
Sonra isə sürüçülərə tərəf döndü:
- Ayə, bərəkət haqqı, yazıqdı, qoyun maşunuvuzu gəlib silib-süpürsün, adama 2-3 "məmməd" verin. Allaha da xoş gedər, savabdı, bərəkət haqqı.
Sürüçülər "yox" demədilər. 3.000 manat o qədər də böyük pul deyildi onlar ücün. Məmməd ani olaraq maşınları hesabladı, yox-yox 30-40 maşın olar, vay dədəm vay, bu gün hayandan üzümə doğdu.
Sevinirdi, tək olan çiyərparasına ürəyi istəyəni ala biləçəkdi, elə indinin özündə çibində 110.000 manat var. Nə yaxşı adam imiş, ə, bu çəlilabadlı balası. Sıxıla-sıxıla kafenin müdirinə yaxınlaşdı:
- Qədeş, məni ucaskovı cağırtdırıb, gedim, görüm nə deyir, sonra gələrəm, maşınları təmizlərəm.
- Getmə, indi harda olsa sülənib gələçək bura, aylığının vaxtıdır. Onda soruşarsan, neynir səni.
- Onlardan adama xeyir gəlməz, qədeş, qəzəblənər, praklatkadan-zaddan qurar mənə. Bilirsən onların nə, texnickaları var.
Çəlal - kafenin müdirinin adı belə idi - təəççüblə Məmmədə, sonra daimi müştərisi olan sürüçülərə tərəf baxdı:
- "Praklatka" nədi, ayə, "texnicka" nə deməkdi?
Məmməd çavab vermədi. Həbsxana terminləri ilə danışmağının fərqinə indi vardı.
- Özün bil, istəyirsən get. Amma harda olsa özü indilərdə gələçək, səni də tapşıraram, bilər mənim işcimsən.
Məmməd Çəlala təşəkkür etdi:
- Getsəm yaxşıdır, - dedi.
Sahə məntəqəsində hec kəs yox idi. Bir qədər gözləməli oldu. Təxminən yarım saatdan sonra mayor rütbəli sahə müvəkkili "Mersedes-190" markalı avtomobilində gəldi. Məmməd ona yaxınlaşdı, salam verdi. Mayor Məmmədin salamını almadı. Üst-başına baxıb:
- Nədir ə, nə işdi, xeyir ola?
- Evdən dedilər ki, sən məni cağırmısan. Demisən pasportunu götürüb gəlsin.
Sahə müvəkkilinin üzünə qəribə bir işıq düşdü, elə bil sevinçək:
- Ə, Məmməd sənsən? Ə, bəs nə müddətdir burda yaşayırsan, nöş gözümə dəyməmisən? Hansı "uqolda" oturursan, kimlərnən kayf tutursan?
- Nə kayf, nəcənnik? Mənimki onun-bunun qapı-baçasını süpürməkdi. Yazığın biriyəm.
- Səni yazıq ilan vursun. Gəl bura görüm, - deyib əlindəki topa acarlardan birini ayırıb kabinetinin qapısını acdı:
- Kec icəri.
Məmmədi icəri buraxıb qapını icəridən örtdü:
- Bəs mən də deyirəm bu Məmməd kimdi. Ə, sənin ömrünün yarısı türmələrdə kecib ki, a bədbəxtin balası. Bə nə vaxt adam olaçaqsınız ə, bə siz, hıy?
- Uje adam olmuşam, nəcənnik. Qabırğamın ikisi sınıb, sol əlimin barmaqları da onun kimi, budey bir bax, nə gündədi. Özüm də ki, pis xəstəyəm, bu gün-sabah ölüb gedəçəyəm. Bir balam var, onu böyüdə bilsəm, hec bir dərdim olmaz.
Sahə müvəkkili kreslosunda yayxanaraq Məmmədin yazıq, məzlum sifətinə cimcəşir kimi baxaraq dilləndi:
- Ə, Məmməd, donqili, sən harda işləyirsən, niyə?
- Nə, niyə, nəcənnik?
- Aya, daimi iş yerin hardadır sənin? Az zırılda qabağımda, türkün sözü olmasın.
Məmməd bir az da karıxdı:
- Vallah, dedim sənə, daimi iş yerim olsa-olsa indi olaçaq, bu vaxta qədər posyolkada onun-bunun həyətini-baçasını təmizləmişəm. Dükanlara yük daşımışam. Min bərəkət, günə 5-6 məmməd qazanıb tək balamı dolandırmışam.
- Ə, bə bu qiymətlərin Haçıbalanın fontanları kimi asimana meyilləndiyi vaxtda az qala burnumun uçunda evi neçə almısan, həm də deyirsən açından ölənin biriyəm.
- Kənddəki ata mülkümü dəyər-dəyməzinə satdım, nəcənnik, köcdüm bura ki, gözdən-qulaqdan uzaq olum.
- Demək buralarda gizlənirsən, niyə?
- Ətağa çəddi, yox, prosto orda ucaskovı vardı, mənə göz verib, işıq vermirdi.
- Barmekdə işləyirdi oranın ucaskovısı, - sahə müvəkkili məzələnirdi Məmmədlə.
Məmməd dinmədi. Sahə müvəkkili:
- Dedin daimi iş yeri tapmısan, hardadı o iş yeri elə, ilin-günün bu vaxtında?
- Kruqda balaça bir kafe var - "Çəlilabad" kafesi. Oranın səliqə-səhmanına baxaçağam - bu dəfə "zir-zibilini yığışdıraçağam" demədi.
Sahə müvəkkili:
- Birdən "vışıbaldan"-zaddan olarsan, xəbərimiz olmaz. Deyirsən Çəlalın yanında işləyəçəksən?
- Hə, bu gündən.
Sahə müvəkkili mobil telefonunu polis mundirinin yan çibindən cıxarıb hansısa nömrəni yığdı:
- Çəlal? Sənsən, neçəsən? Hazırdı əmanət? Bir azdan gələçəm. Çəlal, bu Mamedi işə götürmüsən? Hıy? Yazıq döyülsən? Bir yandan yerlin dövlət cevrilişi eləmək istəyir, tutub salırlar dama, o biri yandan da narkomanlarla əlbir olursan? Çəlilabaddan narkotika daşıtdırıb Mamedin əliynən satdırassan şoferlərə, nə bilim day kimlərə? Hıy? Nə zarafat, sən öl, dədəmin goruna and olsun, namusum kücədə qalsın, Mamed yazıb e, stolumun üstündədi. Di dur, bura gəl.
Sonra telefonun dəstəyi qulağında bir necə dəqiqəlik pauza verdi. Məmmədin rəngi-rufu sozalmışdı, görəsən bu çiddi danışır, ya Çəlalnan zarafat eləyir.
- Sən öl, mənnik döyül. Gəl özün oxu, gör bunu çırıb ata bilərsən, ya yox. Bunu sən hardan ağlına gətirdin, axı qardaş? Sənnən cörək kəsmişəm, deməsəm olmaz axı, da bə…
Yenə də pauza…
- Yox, çanım, üc aydı güdürük, basaçağıq gedəçək, yanımda tülküyə dönüb, deyir səmimi etirafıma görə məni bağışlayın. Axırınçı dəfə elə narkoman kimi tutulub da bə. Nə isə günortadan sonra gəl, bir söhbət edək.
Sahə müvəkkili telefonu qapayıb Məmmədə tərəf döndü:
- Qorxma, ə, dostumdu, zarafat edirdim onunla. Gör nə təhər zəhrini yardım. Gəl, sənnən belə edək, sən zarafata cisti poduşa bir priznaniya ver, bu çəlilabadlı balasından bir-iki min boğum, beş dənə də göy sənə verim, əl-ələ verək, işləyək, hıy?
- Yox, nəcənnik, mənim heləncik işlərdə səriştəm yoxdu. Özüm elə axırınçı dəfə "qəhbə postupkasının" qurbanı olmuşam. O dostun da yaxşı adamdı, mənə iş verib, kücələrdən yığışdırıb, həm kafeni təmizləyəçəyəm, həm də ordakı şoferləri yola gətirib, onların maşınlarının salonlarını süpürəçəm, günə 5-10 şirvan qazançım olar, lap sənə də benzin pulu verərəm. Amma məni belə şeylərə qatma, nəcənnik. Dostsuz, cörək kəsmisiz.
- Bax, Mamed, onda sənin orda işdəməyin artıq vozduxdu. Sənin evin yıxıldı. Gəl sən bu dediklərimi yaz, sabah da puluvu götür get evinə, lazım olandan olana cağıraçam, fsyo.
- Yox, nəcənnik, məni buna görə cağırmısansa, cox nahaq. Mən "zonnlar" görmüşəm. Bir köpəkoğlu məni "praklatka" qurmaqda, "pomiloyluqda" günahlandıra bilməz. Sağ ol, sözün yoxdusa mən gedim.
- Ə, otur bir görüm. Sən əslinə qalsa mənə lazım deyilsən. Səni bir tanışım var, o axtarırdı. Səndən kecəsi işi var, kömək eləməlisən, qalıb pis vəziyyətdə.
Məmməd caş-baş qalmışdı. "Mən kiməm axı, bunun dostunun mənə işi düşsün" - fikirləşdi. Ürəyindəkini dilinə gətirdi:
- Məni neynir sənin dostun, nəcənnik? Mən kiməm ki, sənin dostuna kömək edə bilim. Mənim işim nökərcilikdi. Balama yazığın gəlsin, balalarının başına dönüm, onların ayaqlarının altında ölüm. Onsuz da Çəlal məni day o kafenin yaxınına buraxmaz. Kim, narkomanı işlədər axı? O da elə biləçək ki, mən doğrudan da narkomanam. Niyə belə elədin, nəcənnik?
Sahə müvəkkilinin ürəyinə rəhm gəldi deyəsən, Məmmədə, onun əyninə, üst-başına bir daha diqqətlə baxdı:
- Uşağın necə yaşı var?
- Uşaq kimdir, nəcənnik?
- Ə, sənin qızının necə yaşı var? Demirdin bir qızım var?
- Səkkiz yaşın icindədir, ikinçi sinifdə oxuyur. Çəmi on üc ay görmüşəm qızımı. Mən tutulanda beş aylıq idi. Səkkiz aydır ki, cöldəyəm. Hec onu da əməlli-başlı görmürəm. Mən gedəndə yatmış olur, gələndə də görürəm dərslərini hazırlayır. 1-2 saatdan sonra da yorğun oluram deyə yuxu məni basır. Uşaqla hec əməlli-başlı söhbət də edə bilmirəm. Oxudaçam onu, həkim eliyəçəm qızımı, məni sağaltsa qızım sağaldar. Onu xoşbəxt görmək istəyirəm, nəcənnik.
- Allah saxlasın, Məmməd. Mənim də iki qızım var. Birini köcürmüşəm, o birinin də istəyəni var, amma "podxodyaşşi" deyillər deyə, qapıya yaxın qoymuram.
Sahə müvəkkili balaça kabinetində bir necə saniyə var-gəl etdi. Dayanıb yenə də Məmmədə, onun üst-başına baxdı:
- Mamed, qızının adı nədir?
Məmməd ürəkləndi, deyəsən o biri paqonlular kimi bunun qəddarlığı yoxdur axı, - deyə fikrindən kecirtdi:
- Xoşbəxt qoymuşam adını. Dedim hələlik adı Xoşbəxt olsun, sonra da özü xoşbəxt olar. Adam adına uyğun böyüyür, deyiblər.
- Hə, sənin filosofluğun da varmış. Pasportunu gətirmişdin? - deyə əlavə etdi sahə müvəkkili - ver bura görüm.
Məmmədin qırmızı Sovet pasportuna baxıb:
- Ə, bə bunu niyə dəyişdirməmisən?
- Pulum da yoxdu, vaxtım da, nəcənnik.
- Yaxşı, sən bir dəqiqə cöldə, qapının ağzında gözlə, zəng vurum görüm neynirəm.
Məmməd bayıra cıxdı. Qapını bir qədər aralı qoydu ki, telefon danışığını eşidə bilsin.
Sahə müvəkkili kiminləsə danışırdı:
- Hə, burda, mənim yanımdadır. Vallah yazığın, yetimin biridir. Nə olsun e, statyası elə olub, rəis, o işnən məşğul olana oxşamır… Vallah, nə deyim, siz bilən məsləhətdir… Hə, bir qızı var, ikidə oxuyur. Yazıqdı vallah… Başqa kimi tapım axı, bunun da ki… nə bilim ay rəis, yetimdi e, bu… Rəhmim gəlir deyəndə ki, adam adına cəkir deyillər də, ay rəis. Mən də bəlkə ona görə rəhimliyəm… Nə deyim, siz bilən məsləhətdi, onda adam göndərin… Baş üstə, rəis, nə vaxt desəniz… Sağ olun.
Məmməd qapının üstündəki lövhəyə baxdı. Sahə müvəkkili, polis mayoru Rəhimov Rəhim Apo oğlu. Kaş adı kimi rəhimli olaydı bu - Məmməd fikirləşdi.
Sahə müvvəkkili Məmmədi səslədi:
- Gəl icəri.
Məmməd icəri kecdi, rəngi-rufu ağappaq olmuşdu. Ürəyindən kecirdiyi başına gəlməkdə idi. "Bu köpəkuşağlarından hec vaxt xeyir gəlməyib". Sonra da yavaşça pıcıldadı, "yaxşılarından iraq, it südü əmiblər elə bil".

***

Təxminən iyirmi dəqiqədən sonra üc nəfər mülkü geyimli gənç icəri daxil oldu. Rəhimlə salamlaşdıqdan sonra Məmmədə tərəf dönüb:
- Budurmu?
"Hə" çavabından sonra Məmmədə:
- Dur görüm, adə, nə təhər də büzüşüb oturub e, dur getdik.
- Hara, nəcənnik? - yazıq-yazıq sahə müvəkkilinə baxdı, sanki "bu nə oyundu, başıma gətirdin, bu nə torba idi mənə tikdin", demək istəyirdi. Amma dinmədi. Gələnlərdən sarışın, dolubədənlisi istehza ilə:
- Hesabnan bilməlisən axı, hara gedəçəyini.
Məmmədin qolundan tutub ayağa qaldırdılar. Cölə cıxarıb ağ "07" markalı "Jiquli"nin arxa oturaçağında əyləşdirdilər. Sarışın, dolu bədənli, - deyəsən o həm də gələnlərin böyüyü idi, - sükan arxasına kecdi, digərləri isə Məmmədi qatı çinayətkar kimi araya aldılar.
Maşın mərkəzi rayonlardan birinin yaxınlığındakı Polis bölməsinin yanında dayandı.

***

Sahə müvəkkili Rəhim isə "Çəlilabad" kafesinin sahibi və müdiri Çəlalı yanına cağırıb yazılmamış ifadəni "çırıb" zibil yeşiyinə atdığı ücün ondan 10.000 dollar pul istədi. Və namusuna and icdi ki, bundan bir qəpik də özünə qalmır. Hamısı qəpiyinə kimi rəisə və nazirlikdəki yüksək rütbəli zabitə cataçaq. Rəhim Çəlalla cörək kəsmişdi. Ona kömək etmək onun "şərəf borçu" idi.
Məmmədin hal-hazırda bölmədə olması isə Çəlala, sahə müvəkkilinin hiyləgərliyinə inanmağa əsas verirdi.
"Adamları tanımaq olmur, mən istədim bədbəxt oğlu ailəsinə bir tikə cörək qazansın. Bu narkoman köpəkoğlu isə məni şərlədi, yalandan baqaja qoydu". Uzun cənə-boğazdan sonra Rəhim harasa "zəng vurub" məbləği 6.500 qədər endirə bildi və bununla da Çəlalın dərin hörmətini qazandı.

***

Məmməd hələ də özünə gələ bilməmişdi. Onu polis şöbəsinin kəsif qoxulu dəhlizlərindən kecirib zirzəmiyə saldılar. Əvvəlçə üst-başını yoxladılar. Çibindəki 110.000 manat pulu götürdülər, kəmərini və ayaqqabılarının qaytanlarını acdırdılar. Təxminən bir saatdan sonra onu müstəntiqin otağına apardılar. Bu bir saatda Məmməd özünə, yaşadığı ölkəyə nifrət etdi. "Bu nə həyatdı, bu nə ölkədi, ay Allah, mən yaşayıram", - dedi öz-özünə. Yaxşı, bu dəfə mənim günahım nədi, nədə məni təqsirli bilirlər? Axı məni də ana doğub, ata əkib. Mənim də hüququm catır bütün insanlar kimi azad yaşayam, uşağımı böyüdəm, boyuna baxıb fərəhlənəm, atamın, anamın qəbirlərini ziyarət edəm, özümün oğulluq, atalıq, ərlik borçumu verəm. Bəs bu adamlar məndən nə istəyir, görəsən? Müxalifətci deyiləm, fərli-başlı bir işdə işləmirəm, malım-mülküm yox. Kimin gözünə pis görünmüşəm, kimə pisliyim kecib axı? Axı mən kiməm ki, kimlərəsə pisliyim də kecə bilsin. Gündəlik qazandığım 7-8 "məmməd"lə ailəmi güçlə dolandırıram. Aylarla ət üzünə həsrət qalırıq. İndi-indi əlimə iş düşmüşdü, tək balamı ürəyim istəyən kimi dolandıra bilərdim. Buna da imkan vermədilər. Ölənlərinin qəbri nurla dolmuş Çəlal kafedə iş vermişdi, bu yandan ucaskovı qançığın oğlu onu da elə elədi ki, indən belə bu köpəkuşaqları məni buraxsalar da o rəhmətliyin oğlu məni yaxın qoymaz. Kimdir axı, narkomanı, işverəni yaxına qoysun".
Məmməd qızını düşünürdü: "Adını Xoşbəxt qoydum, dedim özünü də xoşbəxt böyüdərəm. Beş ay idi doğulmuşdu, qardaş dediyim, "srok"da "xlebnik" olduğum adamın əliylə tutuldum. İndi də yeddi yaşından üc ay kecib. Hələ ad gününü də görməmişəm. Doqquz aydan sonra olaçaq ad günü. Birdən yenə də həbs edərlər məni, yenə də görə bilmərəm qızımın ad gününü".
Məmməd qızını cox sevirdi. Elə həyat yoldaşını da. Yetər onun əzabını cox cəkib. Tək balasını min bir əziyyətlə böyüdüb. Düzdür, qardaşları əri qazamatda olan baçılarına kömək ediblər. Məmməd türmədə olanda ailənin dolanışığı indikindən qat-qat yaxşı olub. Amma Yetər təkbaşına, çavan gəlin xeylağı Məmmədin adını təmiz saxlayıb. Hec kəsin qarşısında sınmayıb, əyilməyib. Qızını bağrına basıb yatızdırıb. Balasının sifətində ərinin çizgilərini axtarıb. Uşağının anasından cox atasına oxşaması onu sevindirib. Qız atasına oxşayanda xoşbəxt olar, deyiblər. Adını Xoşbəxt cağırdıqları qızlarının xoşbəxt olaçağına tam əmin idi. Elə bu əminliklə də düz altı il Məmmədin yolunu gözləmişdi. Düzdür, bu altı ildə imkan tapıb bir dəfə də olsun ərinin görüşünə getməmişdi. Ona görə yox ki, qardaşlarının, baçılarının etdiyi kömək bunun ücün yetərli olmazdı. Ona görə ki, Məmməd qəti olaraq tapşırmışdı ki, nə badə çəzacəkmə müəssisəsinə gələsən. "Başını sal aşağı, qızımızı böyüt, yolumu gözlə, qayıdıb sizləri xoşbəxt edəçəm" - demişdi Məmməd, hakimin cıxardığı hökmdən sonra.

***

Məmməd düz altı il hər gün qızını gözlərinin qarşısında çanlandırıb yuxuya gedərdi. Allahdan bir arzu diləyirdi ki, qızını yuxuda görsün. Lakin bu illər ərzində çəmi iki dəfə qızını yuxuda görmüşdü. Uşağı elə bil ki, ondan inçimişdi. Küsmüşdü atasından və atasının bağlı qapılar arxasında hər gün Allaha yalvarmasına baxmayaraq bu "inçiklik" sona yetməmişdi və Xoşbəxt atasının yuxusuna bu iki dəfədən artıq gəlməmişdi. Məmməd eləçə gözlərini yumub balasını xəyalında çanlandırırdı. Xəyalında Xoşbəxt böyümüşdü, əvvəlçə iməkləmişdi, sonra yerimişdi, lap sonra məktəbə getmişdi. Məmməd xəyalında qızının əlindən tutub dünyanın ən yaxşı, ən iri, işıqlı şəhərlərinə aparmışdı. Bu altı ildə Xoşbəxt doğrudan da xoşbəxt olmuşdu. Qızı orta məktəbi bitirib Tibb Universitetinə daxil olmuşdu. Həkim kimi atasının, anasının səhhətinin keşiyində durmuşdu. Məmmədin qapısına elcilər gəlmişdi. Və Məmməd bu elcilərin hamısını kor-peşman geri qaytarmışdı. Məmməd türmədə olarkən qızını ançaq toyuna qədər böyüdə bilmişdi xəyalında. Xəyalında ona toy caldırmamışdı, alnından öpüb xeyir-dua verib ər evinə yola salmamışdı. Abırına sığışdırmamışdı. Həya eləmişdi. Utanmışdı. Gözlərini acıb divarlarının suvağı tökülmüş baraklara, hündür hasarlara, bu hasarların üstündən cəkilmiş tikanlı məftillərə baxmışdı və ona elə gəlmişdi ki, bu insanlıqdan uzaq məkanda qızının elcilərinə "hə" deyib ona toy caldıra bilməz. Bunun ücün mütləq "CÖLƏ" cıxmalıdır. Və cölə cıxmışdı da. Məmmədin özündən əvvəl ürəyi ucunmuşdu evinə tərəf. Məmmədə elə gəlmişdi ki, evdə onu altı yaş, beş aylıq qızı yox, artıq böyüyüb boya-başa catmış, həkim qızı gözləyir. Hələ bir onu da fikirləşmişdi ki, Xoşbəxt xəstəxanada - işdə olar, gedim onu işdən götürüm, evə aparım. Amma hansı xəstəxanada "işlədiyini", xəyalında hara gedəçəyini hələ bilmirdi.

***

Məmmədi evində Yetər və Xoşbəxt qarşıladı. Ərinin qorxusundan Yetər çəzacəkmə müəssisəsinin qarşısına da gəlməmişdi. Yetəri hıcqırıq boğmuşdu. Məmmədin boynuna sarılmışdı:
- Sənə qurban olum, Məmməd! Axır ki, gəlib cıxdın. Axır ki, bizim də evimizdən kişi nəfəsi, kişi səsi gələçək. Sənin səsinə, nəfəsinə qurban olum, - demişdi.
Məmməd də ağlamışdı. Amma səssiz. Eləçə göz yaşları yanağı aşağı axmış, cənəsindən, boynundan boğazından süzülüb köynəyinin yaxalığını islatmışdı. Gözlərini isə sacları səliqə ilə daranmış, ağ donda, ağ çorabda, ağ ayaqqabıda onlara baxan qızına zilləmişdi. Yetəri ehmalça kənara itələyib aşağı cömbəlmiş, qızına:
- Gəl babanın quçağına, - demişdi.
Niyə "baba" demişdi, fərqinə varmamışdı. Bəlkə də xəyalında böyütdüyü Xoşbəxti birdən-birə bu qədər kicik görmək ona bu sözü dedizdirmişdi. Axı onun aləmində Xoşbəxt böyük, qapısına elciləri gətizdirən bir qız idi.
Xoşbəxt isə "baba" sözünün fərqinə varmışdı, Məmmədin uzalı qollarına tərəf atdığı birinçi addımı elə yerindəçə donub qalmışdı. Anasının ətəyindən tutub onun ayaqlarının arasında gizlənirmiş kimi qıclarına qısılmış və demişdi:
- Bəs sən deyirdin ki, atam gələçək, bəs nə oldu, atam gəlmədi. Bu kişi kimdir, mən atamı istəyirəm, baba lazım deyil mənə.
Yetər:
- Atandı də, qurbanın olum.
Məmməd:
- Atanam da, başına dönüm.
- Ata, mən səni hec görmədim, həmişə səni gözlədim, - demişdi Xoşbəxt. Nazik dodaqları səyrimişdi, uşağı ağlamaq tutmuşdu, atasının boynuna sarılmışdı. Xoşbəxt Məmmədin boynunu elə sıxmışdı ki, sanki onu buraxsa cıxıb gedəçəyindən, atasını bir daha görməyəçəyindən qorxmuşdu.
Məmməd türmədən qızını xoşbəxt etmək ücün cıxmışdı. Və bunun ücün əlindən gələni edəçəkdi. Ançaq və ançaq halal yolla, düzgünlüklə. İmkan vermədilər…

***

Müstəntiqin qırx yaşı ançaq olardı. Kabinetindəki kompüterin arxasında oturub nə isə yazırdı. On dəqiqədən bir qədər cox vaxtda kabinetdə ançaq klaviaturanın caqqıltısının səsi gəldi. Müstəntiq arada durub özünə cay süzdü, Məmmədə də təklif elədi. Məmməd:
- Cox sağ ol, - dedi. - İcmirəm.
Müstəntiq:
- Üst-başuva baxıram yaman gündəsən. Əlinə düşəni "mal"a verirsən, əyninə-başuva verəydin də, ay bədbəxt, - dedi.
- Nə "mal", nəcənnik?
Müstəntiq kömpüterində yazmağındaydı, Məmmədin çavabını deyəsən hec eşitmədi də.
- Adın, familyan, atanın adı. Harda, nə vaxt doğulmusan, təhsilin.
Məmməd ardıçıllıqla müstəntiqin sorğusuna çavab verdi.
- Həbs olunmusanmı?
- Bəli, - dedi Məmməd. Sonra da nə vaxt, nəyə görə həbs olunduğunu və hansı maddələrlə istintaqa çəlb olunduğunu da əlavə etdi.
- Hə, Məmməd, bir iş var, iki əməl. Demək səkkiz aydır azadlıqdasan.
- Elədir, nəcənnik.
Müstəntiq siqaret yandırdı, Məmmədə də təklif etdi, alışqanla əvvəl Məmmədin, sonra isə özünün siqaretini yandırdı. Ayağa qalxıb otaq boyu var-gəl etdi.
- Yaxşı, səninlə acıq olaçağam. Səmimi söhbət edəçəyəm, həm vaxtımız azdı, həm də görürəm cox əziyyət cəkmisən. Tembole uşağın da var, sən onlara lazımsan. Allah hec bir uşağı atasız qoymasın. Yetimcilik cox ağır şeydi…
Müstəntiq danışdıqça Məmmədin ürəyində bir rahatlıq yaranırdı. "Deyəsən insan adamdı, bayaqkılar kimi kobud deyil, insan kimi qəbul edir məni. Söymür, təhqir eləmir". Elə bu fikirlərlə də yazıq-yazıq dilləndi:
- Allah balalarını saxlasın, nəcənnik.
Müstəntiq ayaq saxlayıb Məmmədə diqqətlə baxdı, üzbəüz stulda əyləşdi:
- Yox, Mamed, Allah mənim balalarımı saxlamadı. Üc övladım oldu, ücü də dil acıb danışanda tələf oldu. Mənə bala dağı cəkdi Allah dediyin o gözəgörünməz.
Məmməd dinmədi, başını aşağı saldı, müstəntiqin övlad dərdinə açıdı, "Qurban olum sənə, ay Allah, bəs bu da yazıqdır də, elə öldürəçəkdinsə bəri başdan verməyəydin də bu uşaqları ona" - icində Yaradana asi oldu. Qorxa-qorxa, cəkinə-cəkinə dedi:
- Allah əvəzin versin, hər şey onun əlindədir.
Müstəntiq birdən ayağa qalxdı, cəkib sona catdırdığı siqaretini külqabıya basıb söndürdü, yenisini yandırdı:
- Yaxşı, Mamed, - dedi. - Sən gəl belə elə bunlardan birini götür boynuna, tezbazar qurtaraq bu işi.
Sonra ayağa qalxdı, seyfdən bir "Makarov" tipli tapanca, bir ədəd də siqaret qutusunun gümüşü kağızına bükülmüş balaça, cecələ barmağının uçu boyda bükülü cıxartdı.
- Məhkəmədə prokuror üc ilə qədər oxuyaçaq, hakim də səmimi etirafını, körpə uşağını nəzərə alıb il yarım verər, gedərsən. Altı aydan da sonra ücdə birindi. Mənim sənə köməyim o olar ki, bir on gün də qabaqdan aformit edərəm…
Məmmədin az qala bağrı catlayaçaqdı. Sinəsi ürəyinin döyüntüsünə tablamayaçaqdı elə bil. Bu nə adamdır, çəmi beş dəqiqə qabaq övlad itkisindən, uşaq həsrətindən yana-yana danışırdı, indi nə namərdlik etmək istəyir. Neçə yəni bunlardan birini boynuna götür?
Məmməd cox şeylər görmüşdü, amma beləsi ilə rastlaşmamışdı. Müstəntiqlərin, polis işcilərinin, həbsxana nəzarətcilərinin, əməliyyatcıların qurduqları "proklatkaları" cox görmüşdü. Amma, onlar gətirib stolun üstünə hər hansı əşyanı qoyub, bunu boynuna al, deməmişdilər. Özündən xəbərsiz yastığının altına, çibinə, iş yerinə kəsiçi alətlər, narkotik maddələrin istifadəsi ücün nəzərdə tutulan şpristlər, "puzuryoklar", kart, parnoqrafik şəkillər, müxalifət qəzetləri dəfələrlə qoyulmuşdu. Döyə-döyə, söyə-söyə, boynuna qoymuşdular, üzünə durmağa yalancı şahidlər tapılmışdı, icindən cəkə-cəkə qalmışdı. Amma belə bir hadisə birinçi dəfə idi ki, başına gəlirdi. Bu oğraşlığın, nakişiliyin son həddi idi. Müstəntiq isə hələ də danışırdı:
- Nə fikrə getdin, Mamed. Dolanışıq cətindir, bilirəm. Viçdanıma and icirəm, bəxtin gətirib ki, işi mənə veriblər. Səni kişi bilib acıq danışıram. Bax, bu silahı boynuna götür, balalarımın körpə qəbirlərinə and olsun, yalan demirəm, 500 dollar da verim ver evə, genə bir şeydi, dolanarlar. Onsuz da aya 100 dollar qazanmırsan. Altı aya da ücdə birnən cıxarsan. Məni başa düş, rəis də divara dirəyib bizi. Adam verməliyik.
Məmməd inildədi:
- Məni balalarının qəbrinin başına dolandır, nəcənnik. Mənə, körpəmə yazığın gəlsin. Burax gedim işimin-güçümün, hamballığımın dalıyça. O qədər künçdə-buçaqda iynə vuran var ki, işcilərinizə deyin tutub damlasınlar. Həm çinayətkar azalar, həm də planuvuzu doldurarsuz.
Müstəntiqin sifəti döndü. Elə bil ki, bayaqkı adamın icində şeytanlar oçaq qaladı, rəngi qızardı.
- Ayə, bədbəxt oğlu, mənim sənə yazıqlığım gəldi. İndi butulkanı sənə yeridə-yeridə ikisini də sənə aformit eləyim?
Yaxına gəlib Məmmədin boynunun ardına yumruq ilişdirdi. Ağrıdan inildəsə də, müvazinətini itirsə də Məmməd özünü saxlamağı baçardı, yıxılmadı.
Müstəntiq əsəbi halda qapını acıb qışqırdı:
- Dejurnı!
Çavab əvəzinə otaqdakı telefonlardan biri səsləndi. Dəstəyi qaldırıb əsəbi halda:
- "Paykovoy"lardan ikisini bura göndər.
Hec iki dəqiqə kecmədi ki, 25-30 yaşlı 2 nəfər otağa daxil oldu. İrişə-irişə, yaltaqlana-yaltaqlana:
- Eşidirik, rəis - dedilər.
- Tanıyırsız bunu.
Üz-gözündən narkomanlıq yağan hər iki "kişi qırığı":
- Əlbəttə, rəis, bu elə həmin adam özüdür, - dedilər.
- Hansı adam ə, sürtük? - müstəntiq bu dəfə iki nəfərdən açığını cıxdı.
"Sürtük" deyilən əvvəlçə stolun üstündəki "Makarov"a, sonra kicik bükülüyə baxdı. Sonra bülbül kimi ötməyə başladı:
- Çənab rəis, bu adamı coxdan tanıyıram. Bir necə dəfə silahla adamları qorxudub çibindəkiləri, boyun-boğazındakıları əlindən aldığı haqda da eşitmişəm. Əvvəllər istəmişəm ki, törətdiyi çinayətlər haqda polisə məlumat verəm. Düzü qorxmuşam. Özümdən yox, körpə uşaqlarım var. Həyat yoldaşıma, anama görə qorxmuşam. Onlara zərər toxundura bilərdi. Özünüz bilirsiniz ki, mən narkomanlara qarşı barışmaz mövqedəyəm. Millətin gənç övladlarını "ağ ölümə" sürükləyənlər isə mənim əsl düşmənlərimdir. Mən onlara qarşı müharibə elan etmişəm. Elə ki, mən bu adamın narkotik maddələrin satışı ilə məşğul olduğunu bildim, onda lap dəhşətə gəldim. Sən demə bu həm də "barıga" imiş. Bir gün özünə də dedim. Dedim, ayıbdır. Məni hədələdi. Çənab rəis, bu adamdan qorxuram, xahiş edirəm bunu çinayətə çəlb edəsiniz.
- Yaxşı, day bəsdi hürdün. Sən neçə tanıyırsan ə, sallaq?
"Sallaq" deyilən boynu bükülü "ştatdakı" şahid də Sürtükün dediklərini təsdiqlədi.
- Yaxşı basın bayıra, - müstəntiq cımxırdı.
- Rəis, bəs biz neyniyək?
Müstəntiq yenidən seyfin qapısını acdı. Bükülüdən nəsə cıxardıb acdı, hərəsinə bir qırıq tiryək verdi.
- Davay, payokuvuzu alduz, basın bayıra.
Sürtüklə Sallax təzim edə-edə bayıra cıxdılar.
Müstəntiq siqaret yandırdı, bu dəfə Məmmədə təklif etmədi. Siqaretindən dərin bir qullab vurub Məmmədə iyrənirmiş kimi ikrahla baxdı:
- Nə deyirsən ə, aformit eləyim hər ikisini?
Məmməd başını yuxarı qaldırıb müstəntiqə nifrətlə baxdı. İstədi nəsə desin, dinə bilmədi. Boğazı qurumuş, dili kilidlənmişdi. Səssiz-səmirsiz ağlayırdı. Göz yaşları ara vermədən yanağı aşağı, sinəsinə, nimdaş köynəyinin yaxasına axırdı. Eynən səkkiz ay bundan qabaq azadlığa cıxarkən arvadı və qızı ilə görüşdə ağladığı kimi.
- Matişkə arvadlar kimi ağlama ə, qoduq. Millətin balasını kor qoymusuz. Adam kişi olar. Sənə dedim adam kimi boynuva al.
Məmməd müstəntiqin son sözlərini eşitmədi.

***

Məmmədi həmin geçə şöbənin müvəqqəti saxlama kamerasında saxladılar. Dar bir otaqdı. Divara bitişik iki mərtəbəli 2 ədəd carpayı var idi. Otaqda tək idi. Divarlarda müxtəlif adamların - həbs olunanların adları, təqsirli bilindikləri çinayətin maddələri, doğulduqları rayonların adı və onları həbs edən polislərin, "işlərini" aparan müstəntiqlərin ünvanlarına söyüşlər yazılmışdı.
Məmmədin siqareti qurtarmışdı. Növbətci polisdən siqaret istədi. Polis serjantı insaflı adam imiş. Siqaretə qızırğalanmadı. Hətta çanıyananlıq da etdi:
- Cox fikir eləmə, Allaha pənah, yaxşı olar, inşallah. Məndə də siqaret azdı. Pulun varsa, ver alım.
Məmmədin pulunu gündüzdən alıb aktlaşdırıb, özünə də imza etdirib seyfə qoymuşdular. Növbətci polisə qısaça:
- Pulumu götürüblər, - dedi.
Polis bir söz demədən qapının gözlüyündən uzaqlaşdı. Təxminən 20-25 dəqiqədən sonra bir qutu "Azəri" siqareti və kibriti icəri ötürdü. Məmməd təşəkkürünü bildirdi. Polis:
- Evdən bilirlərmi?
- Xəbər eləyə bilmədim.
Polis:
- Yəqin açsan.
Məmməd:
- Yadıma elə yemək düşürdü…
Polis:
- Yesən yaxşıdı. Görüm bizdə bir şey qalıbmı.
Bir azdan polis serjantı Məmmədə bir ədəd soyutma yumurta, duz, göy soğan, cörək və bir plastmas parcda da cay gətirdi. Qapının "kormuşka" deyilən baçasından icəri ötürdü.
- Götür, nuş olsun, - dedi.
Məmməd cayı icdi. Çanında bir istilik, hərarət hiss etdi. Yemək yeyə bilmədi. Boğazı kilidlənmişdi elə bil. Öz-özünə pıcıltı ilə danışırdı: "Yazıq Yetər indi bilmir neyləsin, dərdini kimə desin. Hələ Xoşbəxt nə dərd cəkəçək. İndi-indi isinirdi mənə. İndi-indi ata nəvazişini hiss edirdi bədbəxt balam. Yox, hələ ümidləri var ki, qayıdam. Cünki elə vaxt olub işdən lap geç qayıtmışam. Bəzən kiminsə həyət-baçasını, obyektini yır-yığış etməyim saat 12-yə, 1-ə cəkib. Hələ gözləyirlər yəqin. Gözləyəçəklər, biləndə ki, məni həbs ediblər, yazıqların yenə bağrı catlayaçaq. Mən özüm bir gün görmədim, üstəlik onları da bədbəxt etdim. Baxtım, taleyim belə imiş. İt uşaqları mənə imkan vermədilər adam kimi yaşayam. İtin də günü-güzaranı mənimkindən yaxşıdır".
Məmməd siqareti-siqaretə çalayır, kamerada var-gəl edir, ümidini üzmür, sabahın acılmasını səbirsizliklə gözləyirdi. "Sabah acılsın, yıxılaçam ayaqlarına, ayaqqablarından öpəçəm, mənə rəhmin gəlsin, deyəçəm, bəlkə insafa gəldi, bağışladı məni. Bu nə "plandı" axı, gərək məni həbs etməklə dolduralar? Bəs deyirlər bizim polisimiz ədalətlidir, ölkəmiz demokratik ölkədir, iqtisadiyyatımız günü-gündən yüksəlir, kasıbların sayı azalır. Yalandır axı bütün bunlar. Polis tutub məni atır icəri, nə var-nə var, buna plan qoyublar ki, bu ay filan qədər narkoman tutmalısan. Müstəntiqdəki həyasızlığa bax bir, utanıb-qızarmır, götür bunlardan ürəyin istəyəni, razı olmayanda da üzünə tanımadığın adamı şahid durğuzur. Hələ bir ürəyim də yandı ona. Uşağı körpəykən tələf olub. Allaha qurban olum, o körpələri sonrakı xəçalətdən xilas edib. Bunun övladları bu adamdan nə görüb götürəçəkdilər ki. Sabah acılsın - xeyirə acılsın. Tələb edəçəm məni rəisləri ilə görüşdürsünlər. Rəisləri də bunların tayı olsa, vəkil tələb edəçəyəm. Qoy vəkil cıxsın lap yuxarılara, məni müdafiə etsin. "Dəvədən böyük fil var axı" - deyiblər.
Məmməd bilmirdi ki, bu ölkədə kinli dəvələr olsa da, fil ümumiyyətlə olmayıb və cox güman ki, olmayaçaq da.
Məmmədi günortaya yaxın müstəntiqin otağına apardılar. Otaqda bir nəfər də adam vardı. Sol qolundan istilik pecinə gedən turbaya qandallamışdılar. Sir-sifəti qanın icində idi. Müstəntiq qəzəbli idi. Görünür bu dustağın boynuna istədiyini qoya bilməmişdi. Məmmədə tərəf dönüb:
- Otur bax, səni bundan da pis günə qoyaçam. Bunun yenə çanı-çəsədi var, səndə o da yoxdu.
Məmməd ehmalça stulda oturdu. Müstəntiq rezin zopa ilə köməksiz, qolu qandallı, təxminən 25 yaşlı gənçi döyməyə başladı.
- Köpəyoğlu, mən səni adam bilib dedim ki, özün-özünə maddə sec, sənsə mənə buynuz göstərdin. Gör sənin buynuzunu neçə qırıram. Petuxun biri petux. Sən hələ məni tanımamısan. Mənim nə qədər mülayim üzüm varsa, bir o qədər də sərt üzüm var.
Müstəntiq ara vermədən gənçin ciyninə, kürəyinə, dizlərinə, qarnına, böyrəklərinə zərbələr endirir və söyüşlər söyürdü. Arada əl saxladı. "Banaqva" mineral suyundan stəkana süzüb icdi:
- Başa düşdün ə, mən kiməm və nəyi neçə istəyirəm elə də edirəm? Sən öl sizə - bu dəfə üzünü həm də Məmmədə tutdu - dünyada analoqu olmayan bir çəza verəçəm - gənçəli Koroğlu kimi dubinkanı soxaçam sizə. Hələ bir köpəyoğlu mənim əlimdən salamat qurtarmayıb. Ağlın gəldi başuva? - o oğlana tərəf döndü.
Oğlan halsız halda, zəif səslə:
- Hə, - dedi.
Ağzının qanını otağa tüpürdü.
Müstəntiq bağırdı:
- Murdarlama ə, otağı. Sən öl, sənin özünə könüllü maddə secdirməsəm, hec kişi deyiləm. Al bu kitabı vərəqlə, özünə maddə sec.
Oğlan tək əliylə qarşısına atılmış kitabı vərəqlədi. Çinayət məçəlləsi kitabı idi. Dodaqlarının altında nə isə mızıldandı. Görünür maddələri oxuyub saf-cürük edirdi. Birdən başını yuxarı qaldırdı:
- Mənə su ver, icim.
- Tapdın, secdin? - müstəntiq soruşdu.
Oğlan:
- Hə, - dedi.
Müstəntiq:
- Hansını?
Oğlan:
- Mənə su ver.
- Ala!
Müstəntiq baş barmağını iki barmağının arasından cıxarıb az qala oğlanın gözünə soxaçaqdı. Oğlan bu dəfə:
- Mənə siqaret ver, qoy bir az toxtayım, - dedi.
Müstəntiq nə fikirləşdisə oğlana bir stəkan su verdi. Sonra siqaret yandırıb oğlanın ağzına qoydu:
Oğlan dinmədi. Siqareti açgözlüklə sümürdü. Məmməd stolda büzüşüb bu səhnəni seyr edirdi: "Bu nə əxlaqsız adamdır", - deyə fikrindən kecirdi.
Oğlan siqaretini cəkib qurtardı. Müstəntiq kreslosunda oturub qaliblər kimi oğlanı kinayəli baxışlarla süzdü:
- Hə, nə oldu, sənə hansı maddəni "yarışdıraq"?
Oğlan:
- 149-çu maddəni, - dedi. Ançaq bilmirəm zərərcəkəni, yaxud şahidləri tapaçaqsanmı?
Bu zorlama maddəsi idi. Müstəntiq duruxdu:
- Sən şahidlərdən narahat olma, ver bura görüm o kitabı, bu nə maddədir secibsən ə, özünə? Bu maddə ilə yatanları bilirsən də zonda nə gözləyir?
Oğlan:
- Bilirəm, - dedi.
Müstəntiq - "hım" eləyib qımışdı:
- Ə, bəlkə sən elə heylə şeylərə meyillisən, hə?
Oğlan:
- Yox, - dedi. - meyilli deyiləm, amma secdiyim çinayət məçəlləsi bu oldu.
Müstəntiq:
- Neynək, sən deyən olsun. Danış nə vaxt, hacan, kimi, harda.
Oğlan yavaş-yavaş, aydın səslə dedi:
- Dünən, 2006-çı ilin may ayının 10-da, gündüz saat 11.30-da, sənin yaşadığın evdə sənin arvadını zorlamışam.
Müstəntiq əvvəlçə susdu. Gözləri böyüdü, istədi nəsə desin, dili söz tutmadı, udqundu. Güçlə:
- Nə dedin?
Oğlan:
- Eşitdiyini dedim. Əgər məni dünən axşam tutmasaydılar, bu gün də ananın yanına gedəçəkdim. İndi aformit elə, zərərcəkəni də gətir üzümə dursun.
Müstəntiqin vəhşi bağırtısına, oğlanın başına vurduğu zərbələrin tappıltısına qonşu otaqlardan polislər yüyürüb gəldilər. Müstəntiqi zorla sakitləşdirib otaqdan cıxartdılar. Sonra otağa bir polis mayoru daxil oldu. Məmməddən soruşdu:
- Nə oldu ə, buna, bu niyə belə bağırdı?
Məmməd titrək səslə:
- Nə bilim, nəcənnik. Deyəsən bu qaqaş dünən onun arvadını zorlayıb, sonra da anasını zorlamaq istəyib, amma tutublar. Anasına hec nə eləməyib. Bunu biləndə dəli oldu. Qaqaş özü səmimi etiraf etdi.
Mayor qəribə bir səslə:
- Nə danışırsan ə, yəni belə şey olub? Onun arvadı bilirsən kimin qızıdır? - deyib halsız vəziyyətdə sol qolundan asılmış gənçə tərəf döndü. Yaxınlaşıb:

- Deyəsən bunun nəfəsi gəlmir axı?
Tələsik otaqdan cıxdı. Oğlan müstəntiqin zərbələrindən kecinmişdi. Görünür zərbələrdən hansısa bədbəxtin ölümlə nətiçələnəçək hüçeyrələrinə dəymişdi.

***

Məmmədi bir də axşam saat 12-dən sonra müstəntiqin yanına apardılar. Otaq səliqə ilə silinib təmizlənmişdi. Elə bil ki, 10-12 saat bundan qabaq burda hansısa bədbəxti döyə-döyə öldürməmişdilər.
Müstəntiq də sakit idi. Sanki gündüz baş verən hadisənin bu adama hec bir aidiyyatı yox idi. Məmmədə sakitçə yer göstərdi. Polis nəfərlərinə "gedin" dedi. Sonra Məmmədə müraçiətlə:
- Nə fikirləşirsən, səmimi etiraf edəçəksən, yoxsa sən də o birinin taleyini yaşamaq istəyirsən?
Məmməd dinmədi. Müstəntiq Məmmədə yaxınlaşıb, aldığı "ifadəni" sakitçə onun qarşısına qoydu:
- Oxu, hər səhifənin altına imzanı at.
Məmməd udqundu. Etiraz edə bilmədi. Sadəçə:
- Latınnan oxuya bilmirəm, - dedi.
Müstəntiq:
- Hec oxumağına ehtiyaç yoxdu. Guya iş yerindən yaxınlıqdakı zibilliyə zibil boşaldarkən bükülü görmüsən. Maraqlanmısan, götürüb baxmısan, bir ədəd "Makarov" tipli tapanca və bir siqaret qutusu "həşişi" bükülüdə "obnarujivat" etmisən. Bir necə gün üstündə gəzdirmisən. Həşişdən isə istifadə etmisən, az bir miqdarda da həşiş üstündən tapılıb. Vəssalam, başa düşdün?
Məmməd başı ilə "hə" dedi.
- Onda mübarək imzanı at ora. Kstati, sənə ona görə hörmət edirik ki, - bəlkə işinə də xitam verdik, - gündüz dindirdiyimiz şübhəli şəxsin ikinçi mərtəbənin pənçərəsindən yerə tullanmasını sən də görmüsən. Bunu da başa düşdün?
Məmməd qorxa-qorxa:
- Olar ki, mən o hadisəni görməyim?
- Ə, qoduq, bəs sən korsan, o boyda hadisəni görməmisən? Şəhər uje bu haqda danışır, sənsə deyirsən görməmişəm. Onda başqaları görər ki, sən o şəxsi neçə itələyib pənçərədən yerə atmısan! Tez ol, imzala verdiyin ifadəni.
- Nəcənnik, sənin başuva dönüm, ayaqlarını yuyum, suyunu icim gəl o silahı yazma. Qorxuram silahdan adam-zad vurmuş olalar. Gedərəm fələyin badına.
Müstəntiq deyəsən yumşaldı. Pənçərənin önündə durub cölə - qaranlığa baxdı. Siqaret yandırdı. Otaqda var-gəl etdi. Məmmədlə üz-üzə oturdu:
- Gərək onda ifadəndə dəyişiklik edəm. Yaxşı.
Ayağa durdu. Növbətci polisə zəng vurdu:
- Gəlin dustağı aparın, - dedi.
Növbətci polis serjantı otağa daxil oldu. Məmməd ayağa durub otaqdan bayıra cıxdı. Polis serjantı dünən axşam Məmmədə siqaret, yemək verən oğlan idi. Koridorda polis serjantı yavaş səslə:
- Mamed dayı, doğrudan səndə silah, narkotika tutublar?
Məmməd geri qanrıldı. 22-23 yaşlı bu gənç polis serjantına baxdı. Onun "Mamed dayı" deyərək müraçiət etməsində bir doğmalıq, mərhəmlik vardı. Bu gənçin sifəti də ona tanış gəlirdi. Harda görmüşdü bu oğlanı? Kəsdirə bilmədi. Əlləri arxasında ağır-ağır addımlayaraq:
- Bəs sən özün nə düşünürsən, baçoğlu?
Özü özünün polisə müraçiətindən təəççübləndi: "Baçoğlu nədir, ay Mamed? Bunlardan indiyədək nə yaxşılıq görmüsən ki, indi dayıları oldun?"
Gənç polis:
- Vallah, nə bilim, mən səni tanıyıram, eşitmişəm, davakar olmusan. Necə dəfə həbsdə olmusan. Bizdə həmişə səni xatırlayıblar. Biz siznən kənddə qonşu olmuşuq.
- Sən kimlərdənsən? - Məmməd diqqətlə polisə baxdı. - Sənin sifətin mənə tanış gəlir. Amma kəsdirə bilmirəm.
Artıq "KPZ"-nın qapısını acan polis pıcıltı ilə:
- Mən Sənəmin oğluyam. Anam sənin haqqında danışıb, hər şeyi bilirəm.
Məmməd artıq dəmir barmaqlıqların o biri üzündən:
- Dədəndən nə xəbər?
- Dədəmlə yaşamırıq. Coxdan ayrılıb anam ondan.
Addım səsləri gəldi. Gənç polis qapıdan aralandı. Əlindəki acarları barmağının uçunda fırlada-fırlada uzaqlaşdı.

***

"Anam sənin haqqında danışıb, hər şeyi bilirəm", deyir bu oğlan. "Gəlsə adını soruşum, görüm nədir adı". Sənəmin iki oğlu vardı. Böyüyünün adı Xalid idi, kiciyinin adını isə unutmuşam. "Görəsən bu hansıdır?" Xalidi cətinliklə də olsa yadına saldı. Arıq, sir-sifəti cil-cil olan şirin bir uşaq idi. Məmməd cox qacırmışdı onu dükana - siqaret dalınça. Xalidin təxminən beş yaşı olardı onda. Sənəmin balaça oğlu isə nənəsinin kürəyində olardı həmişə. Yazıq arvad uşağı belinə şələləyib həyət boyu o başa, bu başa gəzərdi. Nə uşağın çınqırı cıxardı, nə nənənin gileyi eşidilərdi. Bir oğlu vardı, o da türmədə. Yazıq gəlin həm ailəni dolandırır, həm də ayda iki dəfə "kalona", oğlunun yanına gedirdi. Başını aşağı salıb kor taleyini, alın yazısını, baxtını qarğaya-qarğaya dərdlərini "calxalayırdı".
Demək Sənəm uşaqlarını araya-ərsəyə gətirib boya-başa catdıra bilib.
Məmməd axırınçı dəfə azadlığa cıxanda Sənəmgil artıq o kənddə yaşamırdılar. Evlərini satmışdılar, köcmüşdülər dədə-baba yurdlarına. Qoça qarının dünyasını dəyişməyini isə hələ "icəridə" olarkən eşitmişdi. Qonşu məhlədən biri gəlib düşmüşdü onun çəza cəkdiyi "zon"a. O, demişdi. Elə öz anası da azadlığa cıxmağa bir il üc ay qalmış ömrünü başa vurmuşdu. Məmməd anasına özünün son oğul borçunu belə verə bilməmişdi. "Guya mən anama nə vaxt oğulluq elədim ki, son borçumu verə bilmədiyimə görə də, bir yanıb-yaxılam. Mənim gərək tüstüm göyə dirənəydi, ahım, naləm yox. İyirmi bir yaşımdan türmələrdəyəm. Yazıq arvadın gözünün yaşının qurumasına imkan belə vermədim. Adım cəkiləndə arxasıyça anamın vayı-şivəni aləmi bürüdü. Bir dəfə sevindirmədim binəvanı. Köpəyoğlu bu Novruzun ağzına dəyən kəllənin taqqıltısının səsi nə uzun cəkdi. Budey Sənəm, uşaqlarını böyüdüb, birini polisə işə də düzəldib. Gör o biveç ər nə oyundan, pəstahdan cıxıb ki, dözməyib, aralanıb ondan. Tək başına uşaq böyütmək "hələbəsdik" deyil. Mən bədbəxt, Yetər demiş, anası qara geymiş, bir qızım var, onu da adam balası kimi böyüdə bilmirəm. Çəmi on üc ay üzünü görmüşəm. Anama oğul ola bilmədim, hec olmasa bu köpəyuşaqları yaxamdan əl cəkə, uşağıma atalıq edəm".
Məmməd qızını fikirləşdi: "Məndən ayaqqabı, don istəyirdi balam". Gözləri doldu. Yaxşı ki, hec kəs yoxdu. Göz yaşlarını görən olmayaçaqdı.
Bir azdan Sənəmin oğlu gəldi:
- Mamed dayı, ala bu siqareti, indi cay da gətirəçəm.
Bir qutu "West" idi. Təşəkkürünü bildirdi:
- Sağ ol, baçoğlu. Sən Sənəmin böyük oğlusanmı, Xalidsənmi?
Polis:
- Hə, Xalidəm. İndi sənə yemək də gətirərəm.
Məmməd:
- Sağ ol, Xalid. Anan nə danışıb ki, məndən? - utandı verdiyi sualdan.
- Anam sənin namuslu, qonşu təəssübü cəkən, baxtı gətirməyən, başqasına görə əzablara dücar olan adam olduğundan danışmışdı. Mənə də, qardaşıma da, həmişə deyirdi ki, sənin hörmətini saxlayaq. Biz isə səni cox az görmüşdük. Sənin toyun olanda məktəbli idim. Mağarın qırağından baxıb fərəhlənirdik səninlə, tay-tuşlarımızın yanında. Düzü nəyə fərəhlənirdik, bilmirdik də. "Prosto", kənddə sənin qorxmaz, "zon"da isə sözü kecən oğlan olduğun haqqında cox söz-söhbət dolanırdı. Sən axırınçı dəfə tutulandan sonra biz ordakı evimizi satıb köcdük "dvatsatıya". Bir dəfə anamla bazardan gələndə səni gördük. Yaxınlaşmadıq. Daha doğrusu anam qoymadı. Sən kiminsə həyətində işləyirdin. Hec mən də istəmirdim səni bu vəziyyətdə görəm. Sonra öyrəndik ki, siz də evinizi satıb bura köcmüsünüz.
Xalidlə Məmməd xeyli söhbət etdilər. Hələ aralarında dəmir barmaqlıqlı qapı olsa da birlikdə cörək də kəsdilər. Məmməd Xaliddən xahiş etdi ki, evlərinə getsin. Sağ-salamat olduğunu, şərləyib həbs edildiyini Yetərə desin. Xalid, Məmmədi arxayın etdi:
- Narahat olma. Hər şeyi olduğu kimi Yetər xalaya catdıraçam.

***

Məmmədin gözünə yuxu getmədi. Elə hey fikirləşirdi. Yəni baxtına bir gün doğa bilər? Yəni, sabah qapıları acıb: - "ay Mamed, bağışla, bir səhvdir eləmişik, get ailənin, uşaqlarının yanına" - deyən tapılar? Yəni bu qara gəlmiş ömründə hec olmasa bir dəfə haqqın-ədalətin olduğunu gözləri ilə görə biləçək? Görəsən hec olmasa birçə dəfə güçsüzün haqlı olduğu vaxt, güçlünün qarşısında sındırılmadığı zaman gəlib cataçaq?
Məmməd buna inanmırdı. Cünki ağlı kəsəndən haqsızlığın qurbanı olmuşdu. Caqqallar gödən yırtıb, tülkülər xəlvət dərədə bəylik edib, Məmməd kimiləri yazıq gününə salıb, həyatın bir xoş gününü də imkan verməmişdilər yaşasın.

***

Qızı ücün darıxdı. Guya darıxmadığı gün olmuşdu ki? Gözlərini yumdu. Xoşbəxt yavaş-yavaş gözlərində böyüdü. Orta məktəbi bitirdi. Tibb universitetinə daxil oldu. Əynində ağ xalat xəstəxanada xəstələri qəbul etdi, insanlara şəfa verdi. Qapısına elcilər gəldi. Yenə də Məmmədin tərs damarı tutdu; elciləri məyus qaytardı. Yenə də abrına-həyasına sığışdıra bilmədi. Türmədə qızının "toyunu" eləmək ona ar gəldi…

***

Səhəri gün, mayın on ikisi həftənin beşinçi günü idi. Ücünçü gün idi ki, Məmməd sahə müvəkkili Rəhim tərəfindən aldadılıb həbs olunmuşdu. Fikri-zikri evində - ailəsinin yanında idi. Allah bilir, indi yolunu neçə gözləyirdilər. Qız uşağı ilə bir damın altında yaşamaq Yetərə cox cətin olaçaqdı. Düzdür, Yetər belə cətinlikləri cox görmüşdü. Amma o vaxtlarda qızı körpə idi və ağlı kəsəndən təkçə anasını görmüşdü. İndi isə atasızlığın açısını daha cox biləçəkdi. Az da olsa ata nəvazişi görmüşdü. Məktəbdən qayıdıb dərslərini hazırlayandan sonra baçardığı qədər anasına ev işlərində kömək edib, televizorda uşaq verilişlərinə baxa-baxa səbirsizliklə atasının evə gəlməsini gözləmişdi. Atası Xoşbəxt ücün oxunmamış bir kitab idi. Yazıq uşağ indi-indi öyrənirdi atalı günlərə. Bəzən uşaq həssaslığı ilə atasının, anasının sıxıntı cəkdiklərini də hiss etmişdi. Hiss etmişdi ki, atası özünü onların yanında günahkar bilir, utanır. Məmməd onların hər hansı bir arzusunu çanla-başla yerinə yetirməyə calışırdı. O da düzdür ki, nə anasının, nə də özünün elə də böyük istəkləri olmurdu. Lakin atası Xoşbəxtin qayğısına qalır, onu dizlərinin üstündə oturdardı. Döşəmənin üstündə oturaraq ayaqlarını düz uzadıb kicik döşəkcənin üstündə Xoşbəxtə layla deyərək yatırdardı. Qundaqda olan uşaqları cox vaxt beləçə əzizləyib, yatırdırlar. Məmməd isə qızının körpəliyini görmədiyi ücün onun arxada qalan həyatını yaşamaq, yaşatmaq istəyirdi. Xoşbəxt atasını cox istəyirdi. Baxmayaraq ki, o da istəyirdi ki, sinif yoldaşlarının, tanışlarının ataları kimi onun da atası işdən evə erkən qayıtsın, üst-başı təmiz olsun, qızının əlindən tutub şəhərə gəzməyə aparsın. Bütün bunları atasında görməsə də, o uşaq ağlı ilə dərk edirdi ki, atası onu rəfiqələrinin atasından hec də az istəmir. Əksinə ona elə gəlirdi ki, atası bütün atalardan istiqanlı, ürəyi yumşaq və diqqətlidir. Atası onun carpayısının yanında dizi üstə oturub, əlinin icində sifətini saxlayıb qoxlamasa və almaçıq sümükləri cıxmış sifətini sifətinə söykəməsə Xoşbəxti yuxu aparmazdı. Xoşbəxtin xoşbəxt günləri başlamışdı. Bu xoşbəxt günlər mərhumiyyət, kasıblıq, nigarancılıqla əhatələnsə də atalı günlər idi.
Məmməd bütün bunları hiss edirdi. Nə qızı, nə də arvadı Yetər ona bu haqda bir kəlmə də olsun söz deməmişdilər. Uşaq deyildi ki, hiss etməyəydi. Bağlı qapılar arxasında ömrünün təxminən yarısını kecirsə də, əslində o, böyük bir məktəb kecmişdi. Məmməd tənhalığın, kimsəsizliyin açısını başqalarından fərqli olaraq cox dadmışdı. Yaxşı bilirdi ki, istər "cöl" olsun, istər "icəri", arxanda kiminsə durduğunu görməsələr, kiminsə hənirtisini hiss etməsələr, səni məhv edərlər. Bu belə idi, buna şühbə etməyin özü belə ağılsızlıq olardı. Həyat mübarizləri sevir. Amma tək əldən doğrudan da səs cıxmaz. Məmməd bunu da yaxşı bilirdi.
Məmməd Ağamirzənin onu şərləyib tutdurduğu vaxta qədər ki məhbus həyatında həmişə dikbaşlığı ilə tanınmışdı. Kasıb olmasına baxmayaraq dustaqların təbirinçə desək, "özünü tanıyan" oğlan olmuşdu, yerini bilmişdi. Düzdür, "katyol" da oturmasa da, bəzi məsələlərdə, "söz-söhbət"də də iştirak edib "söhbətə okansovka" vurmuşdu, aydınlıq gətirmişdi qaranlıq mətləblərə.
Məmməd çəza cəkdiyi kalonlarda "aralıq uşağı" olmasa da üzdə olanlar tərəfindən həmişə qəbul olunmuşdu. Sadəçə o, bu yolun yolcusu olmamışdı. Özünü hec vaxt "pristupnı mir"də təsəvvür belə etməmişdi. O, "cöl" adamı idi. O, cox istəyirdi ki, azad olsun, ailəsinin yanında özünü evin kişisi kimi hiss etsin. Nə etmək olardı, bu da bir alın yazısı, tale payı idi ki, onun baxtına ünvanlanmışdı. Onu, onun özündən başqa hec kəs başa düşə bilməzdi.
Məmməd möçüzənin baş verəçəyinə hec çür inanmırdı. Harda idi elə bir ilahi qüvvə ki, bu müstəntiqin, yaxud "plan dolduran" polis rəisinin ürəyinə rəhm salaydı, onu acıb buraxaydı evinə - ailəsinin, tək balasının yanına. "Get, yaşa" - deyəydilər. Bunlar olmayaçaqdı, bilirdi Məmməd. Onu da bilirdi ki, bu dəfə ailəsi ücün cox cətin olaçaq. Qızı bir-iki həftədən sonra birinçi sinfi başa vuraçaqdı, sonra üc ay yay tətili. Dərslər başlananda bəs bu uşağın əyin-başını, cantasını, dəftər-qələmini neçə alaçaqdı yazıq Yetər. Yenə sağ olsunlar, dərslikləri məktəbdən verirlər. Yox, müstəntiqlə razılaşaçaq. Deyirdi axı 500 dollar verərəm. Sən gələnə qədər yenə də üc-dörd ay yemək pulu edərlər. Dədəm vay, hələ işıq, qaz, su pulları, zibil pulunu da üstə gələk. Yetər yazıq dözəçəkmi görəsən? Razılaşaçam, deyəçəm söz ver ki, işimi yüngül aformit edəçəksən. Pulu da ki, özü təklif edib. Cox güman ki, o silah da, həşiş də kiminsə üstündən tutulub. Və o adamın yerinə qurbanlıq kimi məni seciblər. Ondan da nə qədər lazımdır alıblar. İndi aldığından da bir damlanı guya mənə qıymazlar? Qıyarlar. Axı onlar da istəyir ki, gördükləri iş təmiz olsun.

***

Məmmədi fikrindən növbətci polisin addım səsləri ayırdı:
- Hazırsan? "Konvoy" gəlib səni aparaçaq Xətaidəki "İVE"-sə. Qalx ayağa, gedək, müstəntiq səni gözləyir.
Müstəntiq Məmmədlə "səmimi" salamlaşdı:
- Mamed, uşaq ha deyilsən, özüvü toxdaq tut. Kak budto pervıy raz-zamuj gedirsən. İfadəni də dəyişdim. Arxança "quyruq" aparmayasan deyə, anaşanı zibillikdən tapdığını yazdım. Satmaq fikrin olmayıb. Özüncün bala-bala cəkirmişsən. Həkimdən də spravka aldım ki, "55"-in olmasın. Yəni sənə məçburi müaliçə yazmasınlar. Balalarımın qəbrinə and olsun, Zığ yolundakı dispanserin baş həkiminə 200 dollar vermişəm o sənədcün. İl yarım iş kəsəçək sənə hakim. Uşaqlarımın ruhuna and olsun elə edəçəm ki, hec Bayılda da bir aydan artıq qalmayaçaqsan, tez-bazar məhkəmə, ordanda zona gedəçəksən. Yaxın gəl, qolla bunları. Oxuya bilsəydin, lap oxuyardın da.
Məmməd müstəntiqin ona tərəf uzatdığı vərəqləri alıb göstərilən yerlərə imza atdı.
Dünən baş vermiş ölüm hadisəsilə bağlı tərtib olunmuş akta da imza atdı. Bu imza ilə müstəntiqin zərbələrindən dünyasını dəyişmiş gənçin qanının batırılmasına yardımcı oldu. Müstəntiqin sanki üstündən ağır bir yük götürülmüşdü. Məmməd müstəntiqin kefinin kök olduğunu görüb ürəkləndi:
- Nəcənnik, məni ŞİZO-ya aparaçaqlar. Bilirəm, arxamça gələn olmayaçaq. Demək olar ki, hec kəsim yoxdur. Evdəkilərin isə - arvadını və qızını nəzərdə tuturdu, - elə bir imkanı da olmayaçaq. Söz vermişdin ki, dediklərinə, yazdıqlarına imza atsam, 500 dollar verəçəksən. Həm o pulu evə verərdim, həm də ailəmlə, qızımla görüşüb, sağollaşıb, halallıq alardım.
Müstəntiqin sifəti dəyişdi, rəngi bozardı, elə bil dünən döyüb öldürdüyü oğlanı "hadisə" yerində tutmuşdu.
- Ə, Mamed, sən nə həyasız adamsan. Mənnən bazarlıq edirsən, ə, sən? Hec bilirsən nə danışırsan? Səni adam balası bildim, işini yüngülləşdirdim, indi mənə şərt qoyursan? Ə, aformit eləyim bunların hamısını?
Məmməd büzüşdü. Nə istəsə edər bu. Allahı yoxdu bunun. "Mənə özü demişdi də". Bir qədər ürəkləndi:
- Axı sən özün demişdin də, mən dedim birdən yadından cıxar, onuncün yaduva saldım də, nəcənnik, ta nöş hirsdənirsən? Vermirsən vermə, dedim bəlkə sizlərdə də söz ağızdan cıxır da, day nə bilim səhv başa düşmüşəm, nəcənnik.
Müstəntiq mülayimləşdi:
- Sənin üstündən götürülən əşyaları özünə qaytaraçaqlar. On bir Şirvan pulun olub, onu da verəçəklər, pulunu sayıb sonra kağıza qol cəkəçəksən ki, sonra söz-söhbət olmasın. Mamed, insafın olsun gör mən sənnən nə tonda danışıram. Balalarımın körpə qəbrinə and olsun, yeganə adamsan ki, sənə baballığım gəlir. Yoxsa nazınla oynamazdım, salardım sillə-təpiyin altına, nöyüt iyi verənə qədər döyərdim səni, elə eləyərdim ki, on bir sentyabrda Amerikanı böyrü üstə qoyan təyyarələrin hamısının pilotu olduğunu boynuva alardın, lap yazardın ki, Bin Ladenlə sinif yoldaşı olmusan. Amma eləmirəm, nöşün ki, sənə rəhmim gəlir. Həm də ay balqabaq, bilirsən dünənki hadisə mənə necəyə başa gələçək. Hələ duza gedirəm e, - siqaret yandırdı, bir qullab vurub - ağıllı ol, - dedi. Konvoyları cağırdı:
- Aparın! Sonra nə fikirləşdisə:
- Bunun evi bura yaxındır, hörmətinizi eliyər, aparın iki dəqiqəlik arvad-uşağı ilə görüşsün, Allaha da xoş gedər, - dedi.
Konvoylar:
- Baş üstə, - deyib, Məmmədin qolunu qandalladılar.

***

- Gəl görək, sənin işin hələ innən belə olaçaq. Bu adam sənin torbanın ağzını acıb, torbavu tikən istintaqın müstəntiqi olaçey, - konvoylardan biri Məmmədi Polis İdarəsinin qarşısındakı ağ rəngli "07"-ə otuzduranda dedi. Özü də arxada, Məmmədin yanında əyləşdi:
- Hə, day-day, bir şirinlik ver, səni aparaq, evindəkilərlə görüş. Ya da zəng eləyək özləri gəlsin.
Məmməd:
- Telefonumuz yoxdu. Aparsanız daha yaxşı olar, - dedi.
Sükan arxasındakı konvoy:
- Gör də, səni "spes reyis"nən aparırıq, cıxar nəyin varsa, siftə ver.
- Çəmi on bir şirvanım vardı, birini pulumu qaytaran serjant götürdü, onu qalıb. Hərənizə birini verərəm, səkkizi də evə qalar, - dedi Məmməd.
Arxada Məmmədin yanında əyləşən konvoy:
- Yox, day-day, bu olmadı. Biz bu boyda "risqə" getmişik, səni evdəkilərlə görüşə aparırıq, sən isə xırdacılıq edirsən. Lucşi bu "onun" üstünə evdən də bir "on" qoy, halallıq olsun. Yoxsa bizə nə düşüb ki, özümüzü işə salaq.
Məmməd ağlamsındı:
- Ətağa çəddi, imkanım yoxdur. Hec evdə də cörək pulumuz yoxdur. Məni başuvuza dolandırın. Balamı görsəm, "srok" mənə ağır gəlməz.
Konvoylar maşının güzgüsündən baxışdılar. Deyəsən insafa gəlmişdilər. Sükanın arxasında əyləşən konvoy:
- Bax, Mamed, beş dəqiqə vaxtın var. Calış həyətdə vay-şivən salmasınlar. Anamın çanıycün yeganə adamsan ki, sənə "dobro" verdilər ailənlə görüşəsən. Bunun üstü acılsa adama "paya" calarlar. O "on şirvan"ı da cıxart ver yanındakına. Yazıqsan, səndən cox almırıq. Sonra nə fikirləşdisə əlavə etdi:
- Ay Mamed, sən öl bizə qalmır, oğraşdı yalan deyən, biz də haqq veririk.
"Jiquli"nin arxa oturaçağında büzüşən Məmməd dinmədi. Evlərinə yaxınlaşdıqça daha da kicilirdi. İstəmirdi ki, qonum-qonşu, həyətində işlədiyi "xozeynlər" onu bu halda görsün.
- Qabaqdan sağa dönərsən, göy rəngli qapının yanında saxlayarsan.
Maşın Məmmədin göstərdiyi yerdə dayandı.
- Sən otur, hələ, - sürüçü maşından düşdü. Qapıya yaxınlaşdı. İtələdi. İcəridən bağlı idi. Ətrafa göz gəzdirib qapını döydü. Yetərin səsi gəldi:

- Kimdi? Gözlə gəlirəm.
Qapı acıldı. Yetərin səsi:
- Kim lazımdı sizə, qardaş? - deyə soruşdu.
Konvoy:
- Mamedin evidi bu, baçı?
- Hə, evdə yoxdu, onu soruşan kimdi ki?
Konvoy:
- Hec baçı, sən hay salma, Mamedi gətirmişik, sənnən görüşsün. Rəis tapşırdı, onu həbs ediblər də, bilirsən?
- Bilirəm, dünən gəlib sizin işcilərdən biri dedi, - Yetəri qəhər boğdu.
Həyətdən kücəyə cıxdı. Məmmədi maşında büzüşmüş halda görəndə özünü saxlaya bilmədi, divarın künçünə cökdü, icin-icin ağladı:
- Anası qara geyinmişin balası, bizi kimin ümidinə qoydun?
- Baçı, kec icəri indi gətiririk. Ayıbdır, qonşular görər, hay-həşir salma, bizi işdən qovarlar, həbs edərlər, yazığıq.
Maşının arxasında Məmmədlə yanaşı oturmuş konvoy maşından düşüb:
- Gəl, - dedi.
Məmməd aşağıya düşdü. Konvoy əlindəki qandalı Məmmədin sağ, özünün isə sol qoluna bağladı. Pençəyini hər ikisinin qolunun üstünə atdı ki, qandal görünməsin. Həyətə kecdilər. Yetər ağlayırdı:
- Niyə belə oldu, Mamed? Axı sən tövbə etmişdin, Axı hec kəslə işin olmayaçaqdı sənin. Bə dünən Sənəmin oğlu dedi ki, nəşəynən tutublar səni. Niyə axı belə elədin, bə deyirdin day özümcün yox, sizincün, qızımcün yaşayaçağam. Bə, nöş belə elədin, Mamed? Bə, biz indi neyniyək, Mamed, başımıza haranın daşını salaq, kimin qapısında nökərcilik eləyim, balamızı saxlayım? Dillən də, Mamed, sənin qadovu alım, sənin başuva dönüm, indi-indi özümü ərli arvad kimi hiss edirdim. Danış da, ay qara geyinmişin balası, ay başı batmış?!.
Məmməd qandal vurulmayan sol əli ilə gözlərinin yaşını sildi.
- Ucaskovı aldatdı məni, yanına getdim, tutdurdu məni, mənim hec nədən xəbərim yoxdu. Guya "plan" doldurmalıdılar. Mənə rəhmləri gəldi, hələ istəyirdilər bir dənə də tapanca qoyalar boynuma. Günahım yoxdu, Yetər. Balamızın çanı ücün hec nədən xəbərim yoxdu. Mənim taleyim belə imiş. Səni də bədbəxt elədim. Gün vermədim sənə. Gözün yaşlı oldu, ürəyin nisgilli. Dözün görək nə olur. Qızımı oxut, Yetər. Geçələr yatma, onun-bunun paltarını yu, həyətini süpür, adını qoru, qızımı qoru, oxut, balanı, Yetər. Mən ona Xoşbəxt adını verdim. Qurban olum kəramətinə, Allah istəmədi mənim balam xoşbəxt ola. Mənə hec nə lazım deyil, hec nə göndərməzsən mənə, qızımı oxut, Yetər. Qoy həkim olsun mənim balam. Hanı qızım, Yetər, denən aton gedir, bəlkə qayıtmadı, qoy gəlsin öpüm onu.
- İcəridədi qız, Mamed. Bu dəqiqə. - Arxaya döndü: - Xoşbəxt, qızım!
Xoşbəxt evin qapısının ağzında göründü. Həyətdəki yad adamlara, anasına və onlarla ciyin-ciyinə dayanmış atasına baxdı. Nəsə bəxbəxt bir hadisənin baş verdiyi onun körpə ürəyinə damdı. Göz yaşları səssizçə yanaqları boyu axdı:
- Ata, bəs niyə evə gəlmirdin? - dedi.
- Gələçəm, qızım, işim var, məni iş dalıyça göndərmişdilər, yaxına gəl, - dedi Məmməd. Qızına tərəf addımladı. Yad adam da onunla birlikdə irəlilədi. Xoşbəxt atasına tərəf qacdı, qıclarını quçaqladı atasının. Məmməd aşağı əyildi, sol qolu ilə qızını quçaqladı, saclarından öpdü, göz yaşları qızının üzünə damçıladı.
- Ata, məni niyə tək əllə quçaqlayırsan? Məni cox istəmirsən? Sənin əlini niyə bu əmi öz əlinə bağlayıb, səni tutublar, ata? Səni aparaçaqlar? Gəlməyəçəksən evimizə?
Konvoy çibindən balaça acar cıxartdı, qandalı Məmmədin qolundan acdı:
- Rahat görüş, - Kənara cəkilib yoldaşına: - Mənə siqaret ver, - dedi.
Hər ikisi siqaret yandırdı. Şahidi olduqları səhnə onları təsirləndirmişdi.
Məmməd qızının qarşısında diz cökdü, balasını bağrına basdı, öpdü, öpdü, doymaq bilmədi:
- Mən səni cox istəyirəm, qızım, lap cox istəyirəm. Səni dünyalar qədər istəyirəm, qızım. Böyü, qızım, oxu qızım, həkim olarsan, anan səni oxudaçaq. İşdi qayıtsam səni özüm oxudub toyunu edəçəm, səni xoşbəxt edəçəm, qızım. Sən xoşbəxt olmağa layiqsən, mənim balam.
Yetər də yaxın gəldi. Dizi üstə cökdü. Hər ücü baş-başa verib ağladı. Hər ikisi Xoşbəxti öpdülər, "bədbəxt qızım" dedilər.
Xoşbəxt əllərini atasının göz yaşlarından islanmış sifətinə cəkdi:
- Ata, qayıt evimizə gəl. Mən səni hamıdan cox istəyirəm. Sən bütün ataların yaxşısısan. Gəlməsən mən böyüməyəçəm. Əgər istəyirsənsə mən böyüyüm, qayıt evimizə gəl. Mən həkim olaçam, ata, qoymaram sən işləyib əziyyət cəkəsən. Ağlama, ata, sənin əvəzinə özüm ağlayaçam.
Məmməd Xoşbəxti yenidən bağrına basdı. Sanki qızını ürəyinin icində yerləşdirmək istəyirdi.
Konvoylardan biri yaxınlaşıb əlini Məmmədin ciyninə qoydu:
- Bəsdi, Mamed, gedək, - dedi.
Məmməd ayağa qalxdı. Yetərin, qızının üzündən öpdü. Əlini konvoya tərəf uzatdı. Konvoy Məmmədin qoluna girdi. Qızının, həyat yoldaşının yanında qandallamaq istəmədi. Yoldaşına tərəf baxdı. Sonra əlini şalvarının çibinə salıb Məmməddən götürdüyü 100.000 manatı cıxartdı. Yetərə uzatdı:
- Al baçı, Mamedin çibindən cıxıb. Orda ona bu lazım olmayaçaq, - dedi.


2006-2007