Vüqar TAPDIQLI
İT İLİNDƏ DOĞULDU, İT GÜNÜNDƏ ÖLDÜ
(hekayə)

O­nun rəh­mə­tə get­mə­yin­dən ha­mı xə­bər tut­muş­du. Sə­hər obaş­dan te­le­fon­çu Nər­giz zəng edib ha­mı­ya baş­sağ­lı­ğı ver­miş­di. "Ba­şı­nız sağ ol­sun, "Ov­çu Qur­ban" öl­dü - de­miş­di". Ha­mı­nın "İt Qur­ban" ki­mi ta­nı­dı­ğı mər­hu­mun adı­nı te­le­fon­çu bu şə­kil­də di­li­nə gə­ti­rə bil­mə­miş­di. Ha­mı bil­di. Uşaq­dan bö­yü­yə ha­mı bil­di ki, "İt Qur­ban" - "Ov­çu Qur­ban" da­ha dün­ya­da yox­du. Ha­mı hüzn­lüy­dü. Bir da­ha onu gör­mə­yə­cək­di­lər. Hə­mi­şə qə­sə­bə­nin lap aşa­ğı­sın­dan, ha­ma­mın ya­nın­dan Yu­xa­rı Ba­za­ra, or­dan Göy­yur­da, Göy­yurd­dan İt­çö­kə­yi­nə tə­lə­sib ge­dən ki­şi yox­du da­ha. Qur­ban ki­şi­nin bir aya­ğı pro­tez idi. Də­mir­çi So­yü­nün dü­zəlt­di­yi yum­ru, də­mir ayaq­la, əl ağa­cın­dan is­ti­fa­də et­mə­dən çox iti ye­ri­yər­di. Ar­xa­dan zənd­lə bax­san, ax­sa­dı­ğı se­zi­lər­di. Ol­duq­ca is­ti­qan­lı, ha­mı ilə əh­val­la­şan Qur­ban ki­şi da­ha qə­sə­bə­də gö­rün­mə­yə­cək­di.
Əv­vəl­cə sey­rək olan kü­çə, ya­vaş-ya­vaş iz­di­ham­la dol­muş­du. Adam­la­rın ək­sə­riy­yə­ti kənd­lər­dən gəl­miş­di. Qur­ban ki­şi dü­nən dəfn olun­muş­du. Eşi­dən­lər bu gün gəl­miş­di­lər ki, ki­şi­nin bu dün­ya­da qa­lan tək ya­di­ga­rı Ali­na xa­nı­ma baş­sağ­lı­ğı ver­sin­lər. Ha­mam­la üz­bəüz iki aka­si­ya ağa­cı var. Bu aka­si­ya­la­rı Qur­ban ki­şi ilə Ali­na xa­nım əkib. Baş­sağ­lı­ğı­na gə­lən­lər aka­si­ya­nın di­bin­də skam­ya­da otur­muş Ali­na xa­nı­ma baş­sağ­lı­ğı ve­rir­di­lər.
Ha­mı ürə­yin­də­ki sö­zü bir-bi­ri­nə eşit­dir­mək üçün bərk­dən da­nı­şır­dı.
- Biş­miş adam idi…, Ali­na ilə elə bil Ley­li-Məc­nun idi­lər… Bir il­də - it ilin­də do­ğul­muş­duq… Ac­lıq il­lə­rin­də do­ğu­lan uşaq­la­rın ço­xu dün­ya­sı­nı də­yi­şib… Ac­lıq ili-it ili ya­şa­dın, ay Qur­ban…
A­dam­la­rın ucu-bu­ca­ğı gö­rün­mür­dü. Döv­rə vu­rub da­ya­nan in­san­lar Ali­na xa­nı­ma doğ­ma­la­rı ki­mi ba­xır­dı­lar. Yüz­lər­lə he­ka­yət­lər di­lə gə­lir­di. Bir-iki he­ka­yə­ti is­tis­na ol­maq­la, ha­mı it­lər­dən, me­şə­nin məh­su­lun­dan, bir də Qur­ban ki­şi­dən da­nı­şır­dı. Yad­da­şım­da ili­şib qa­lan üç he­ka­yət be­lə­dir. Bi­ri odu ki, Ali­na xa­nım uk­ray­na­lı­dır. Ata­sı yük­sək rüt­bə­li hərb­çi olub. Qur­ban ki­şi Uk­ray­na­da əs­gər­lik­də olar­kən Ali­na xa­nım­la ai­lə qu­rub. Ali təh­si­li ol­sa da, Ali­na xa­nım kom­mun­xoz­da Qur­ban ki­şi ilə ey­ni və­zi­fə­də iş­lə­yir­di. Hər iki­si yi­yə­siz it­lə­rə ba­xan tex­nik və­zi­fə­sin­də ça­lı­şır­dı­lar. On­la­rın və­zi­fə­si­ni ona gö­rə də­qiq­lik­lə ya­dım­da sax­la­mı­şam ki, baş­sağ­lı­ğı­na gə­lən zaq­sın mü­di­ri ölüm ka­ğı­zı­nı oxu­yub Ali­na xa­nı­ma ver­di.
He­ka­yə­tin ikin­ci­si o idi ki, bu ai­lə me­şə­dən top­la­dı­ğı əz­gi­li, fıs­dı­ğı, it­bur­nu­nu, dər­man ot­la­rı­nı hər ba­zar gü­nü Yu­xa­rı Ba­za­ra sat­ma­ğa çı­xa­rır­dı. Ali­na xa­nı­mın qa­ba­ğın­da er­kən yaz­da üs­tün­də qar də­nə­lə­ri olan xar­gül, nər­giz, bə­növ­şə, qu­ru­muş əz­gil to­pa­la­rı­nı gö­rən­lər bu­nu tez-tez xa­tır­la­yır­dı­lar.
He­ka­yə­tin üçün­cü­sü it­lər­lə bağ­lı idi. Atıl­mış, az­dı­rıl­mış it­lər­lə. Bu it­lər dər­də, xif­fə­tə döz­mə­yib çər­lə­yib ölür­dü. Ya da ki, Qur­ban ki­şi Ali­na xa­nım­la bir­lik­də it­lə­rin təq­si­ri­ni sü­bu­ta ye­ti­rən­dən son­ra on­la­ra ölüm hök­mü çı­xa­rır­dı­lar. İt­lə­ri Qur­ban ki­şi gül­lə­lə­yir­di. Kənd­dən ya­sa gə­lən­lər he­ka­yət­lə­ri­ni it­lər­lə baş­la­yıb, Qur­ban ki­şi ilə qur­ta­rır­dı­lar.
Qə­sə­bə­nin yet­miş dörd kən­din­dən dör­dün­də mo­lo­kan­lar, yet­mi­şin­də azər­bay­can­lı­lar ya­şa­yır­dı. Kənd­lər­lə on evin doq­qu­zun­da ço­ban it­lə­ri sax­la­yır­dı­lar. De­mək olar ki, evin, tə­sər­rü­fa­tın ke­şik­çi­si bu it­lər idi. Hər qa­pı­da­kı it göz­lə­ri açıl­ma­mış, kü­çük vax­tı evə gə­ti­ri­lir. Bu kü­çük­lər bir ba­la­ca öz­lə­ri­nə gə­lən­də qu­laq­la­rı, quy­ruq­la­rı kə­si­lir. Bir kü­çü­yü al­maq üçün ev yi­yə­si yax­şı xərc çə­kir­di. Bu it­lə­rin hör­mə­ti ai­lə­nin bir üz­vü qə­dər olar­dı. İt­lər üçün ümu­mi qay­da­lar var­dı. Bir qay­da o idi ki, bu it­lər ət ye­məz­di­lər. On­la­ra ar­pa unun­dan, kə­pək­dən yal bi­şi­ri­lər­di. İkin­ci­si, kənd yer­lə­rin­də ev qo­naq­lı-qa­ra­lı olur. Ev yi­yə­si gə­lən qo­naq­la­rı bir-bir itə ta­nı­dır­dı. Baş­qa qay­da­la­rı bir tə­rə­fə qoy­saq, bö­yük bir kənd­dən yal­nız bir it bu qay­da­nı po­zar­dı. Bu da ya­zıl­ma­mış qay­da idi. itin ev­dən çı­xa­rıl­ma­sı qə­ra­rı evin ən sı­xın­tı­lı, hü­zün­lü gün­lə­ri sa­yı­lır­dı. Ev yi­yə­si­nə baş­sağ­lı­ğı ve­ri­lər­di. İt­lər "cə­za evi­nə" yük ma­şın­la­rı­nın üs­tün­də gə­ti­ri­lər­di. Qə­sə­bə­yə bi­ti­şik Göy­yurd, İt­çö­kək­li­yi bu it­lə­rin son mən­zi­li sa­yı­lır­dı. Cə­za­ya məh­kum olun­muş it­lə­rin öz­lə­ri­nə yem tap­maq, qa­rın­la­rı­nı doy­dur­maq üçün yad­daş­la­rı və vər­diş­lə­ri yox idi. Sü­rü ilə ca­na­va­rın qa­ba­ğın­da da­ya­nan, yay­la­ğın, qış­la­ğın köç yol­la­rın­da tən­ti­mə­yən ço­ban it­lə­ri İt­çö­kək­li­yi­nə dü­şən­də bir­cə şe­yi göz­lə­yir­di­lər - ölü­mün tez gəl­mə­yi­ni. On­la­rın bu ha­lı­na ya­nan­lar isə, İt Qur­ba­nın çı­xa­ra­ca­ğı "hök­mü" göz­lə­yir­di­lər.
Qə­sə­bə­nin yi­yə­siz it­lə­ri (kü­çə it­lə­ri) öz­lə­ri­nin it ol­duq­la­rı­nı sü­bu­ta ye­tir­mək üçün ya­rı­şa gi­rər­di­lər. Sü­rü ilə İt­çö­kək­li­yi­nin qı­ra­ğın­da du­rub, xor­la "məh­kum it­lə­rə" hü­rər­di­lər. Qar­şı tə­rəf­dən hə­nir­ti be­lə gəl­mir­di. İt­çö­kə­yin­də ço­ban iti dö­nüb olur­du qo­yun. Nə yax­şı bu atıl­mış­la­rın ov­çu Qur­ban, Ali­na ad­lı ümid­gah­la­rı var­dı. Kom­mun­xoz­dan - ida­rə­dən Qur­ban ki­şi­yə dö­nə-dö­nə tap­şı­rır­dı­lar ki, it­lər gül­lə­lən­sin. İn­di Ali­na xa­nı­ma baş­sağ­lı­ğı­na gə­lən yüz­lər­lə ada­mın Qur­ban ki­şi­yə olan hör­mə­ti hə­min it­lə­rə gö­rəy­di. Otuz il əmək fəa­liy­yə­ti müd­də­tin­də Qur­ban ki­şi gü­na­hı­nı sü­bu­ta ye­tir­mə­di­yi bir­cə iti də gül­lə­lə­mə­di. İt­çö­kə­yi­nə atıl­mış hər bir itin gəl­di­yi kən­də, evə get­di. Bu il­lər ər­zin­də yüz­lər­lə itin gü­nah­sız ol­du­ğu­nu Qur­ban ki­şi sü­bu­ta ye­tir­miş­di.
Kənd ye­rin­də ax­şam əl-ayaq yı­ğı­lan­dan son­ra it zən­cir­dən açı­lıb hə­yə­tə bu­ra­xı­lır. Də­qiq qay­da var. İt evin hən­də­və­rin­dən yo­la çı­xa bil­məz. Bu, ar­tıq min il­lər­di be­lə­dir. Kənd­dən ra­yo­na er­tə­dən-dan­ba­şı yo­la çı­xan­la­rın, şə­hər­dən, ra­yon­dan gec qa­yı­dan­la­rın yol­da it­lər­lə qar­şı­laş­ma­sı - it­lə in­san­la­rın qur­du­ğu qay­da­la­rın po­zul­ma­sı de­mək idi.
İt sa­hi­bi itin xid­mət­lə­ri­ni, itə olan mə­həb­bət­lə­ri­ni bir tə­rə­fə qo­yub qə­rar ver­mə­liy­di: - Yo­la çı­xan it ev­dən qo­vul­ma­lıy­dı.
İt­çö­kə­yin­də olan it­lər gü­nah­la­rı və ya gü­nah­sız­lıq­la­rı sü­but olu­na­na qə­dər, yə­ni gül­lə­lən­dik­lə­ri saa­ta qə­dər yem­lə­nir­di­lər. Bir mə­sə­lə də var­dı ki, it­lə­rə ve­ri­lən ye­min xər­ci­ni ida­rə çək­mir­di. İt­lə­rin ye­mi­nin xər­ci­ni Qur­ban ki­şi ilə Ali­na xa­nım öz mə­va­cib­lə­ri he­sa­bı­na ödə­yir­di­lər.
… Yas mə­ra­si­mi­nə gə­lən­lər ya­vaş-ya­vaş sey­rə­lir­di­lər. De­mək olar ki, on-on beş adam an­caq qal­mış­dı. On­lar da əsa­sən qə­sə­bə­nin adam­la­rı idi­lər. Ha­ma­mın çay­xa­na­sın­da ve­ri­lən eh­san çay içir­di­lər. UAZ "Vi­lis"-dən dü­şən iki qa­dın aka­si­ya­nın di­bin­də otur­muş, elə bil da­şa dön­müş Ali­na xa­nı­ma tə­rəf get­di­lər. Qa­dın­lar­dan bi­ri- yaş­lı­sı əyi­lib Ali­na xa­nı­mın üzün­dən öp­dü. İkin­ci qa­dın çan­ta­sın­dan çı­xart­dı­ğı yun şa­lı Ali­na xa­nı­mın çiy­ni­nə sal­dı. Qa­dın­lar Ali­na xa­nı­ma doğ­ma adam­la­rı ki­mi ba­xır­dı­lar.
- Ye­ri be­hişt ol­sun Ov­çu Qur­ba­nın. Yax­şı ya­şa­dı, yax­şı ad qoy­du get­di. Ney­lə­mək olar, vaxt-və­də­si be­lə imiş. Bu­ra gə­lən­də ma­şı­nı Göy­yurd­da sax­la­dıq, bax­dıq. İt­çö­kə­yin­də bir-iki it var­dı. Kənd­lə­rin it gü­nü, de­yə­sən, tez baş­la­yıb.
A­li­na xa­nım əli­ni əli­nin üs­tü­nə sür­tə­rək:
- Qur­ban it ilin­də do­ğul­muş­du. İt­çö­kə­yin­də bi­rin­ci it gə­ti­ri­lən­də ida­rə­nin - kom­mun­xo­zun it gü­nü baş­la­yır. Qur­ban da it gü­nün­də dün­ya­sı­nı də­yiş­di - Ali­na xa­nım də­rin­dən nə­fəs alıb me­şə­yə tə­rəf bax­dı; - Gül­lə­rim, çi­çək­lə­rim xə­zan ol­du Qur­ban­sız.