|
Çağdaş rus nəsri
Gənjlik yaşlarından taleyini Sibirlə bağlayan, Uzaq Şimalda ədəbiyyatımızı təmsil və təbliğ eləyən şair dostumuz Knyaz Qoçağın poçtla göndərdiyi banderoldan məktubla yanaşı, kitab da çıxdı. Və məlum oldu ki, bu, Sovet dönəmində bir neçə yaradıjılıq evində görüşdüyüm, ünsiyyət bağladığım, ədəbi gələjəyinə inandığım Yeremey Aypinin təzə çapdan çıxmış "Reka v Yanvare" ("Çay Yanvar ayında") adlı hekayələr toplusudur. Hələ o zamanlar bilirdim ki, yaşıdım Yeremey milliyyətjə xantıdır, "xantı" sözü də xantı dilində "adam" mənasındadır. Özündən eşitmişdim ki, ovçu ailəsində doğulub və əsasən, Sibirdə yaşayan azsaylı xalqların, o jümlədən türk toplumlarının həyatından yazır. Knyaz Qoçağın məktubundan bəlli oldu ki, hazırda "Slova narodov Severa" curnalının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərən Yeremey Aypinin Sovetlər dağılandan sonra ABŞ-da, Majarıstanda, İspaniyada, İtaliyada, Fransada, Kubada, Moldovada, Almaniyada, Ukraynada, Finlandiyada, Estoniyada kitabları çap olunub. Yekaterinburqda işıq üzü görmüş "Allah Anası qanlı qar içində" ("Bocya Materi v krovavıx sneqax") romanı isə Nobel mükafatına təqdim edilib. Qələm dostumun haqqındakı bu şad xəbərlər məni bir qədər düşündürdü: dünyanın əyalət yazıçısına göstərdiyi bu böyük marağa səbəb nədir görəsən? Hekayələr toplusunu oxuyandan sonra bu suala javab tapdım: o, sadəjə gözəl yazır, çağdaş rus nəsrinin yaddaqalan nümunələrini yaradır. Necə yazmağın o qədər də fərqində deyil, amma nədən yazmağın ustasıdır. Və böyük həvəslə o hekayələrdən birini ana dilimizə çevirdim.
Məmməd ORUC
Çay Yanvar ayında, sadəcə, gözəl görünürdü... Sübh tezdən, otelin qarşısında avtobus gözləyərkən hiss elədim ki, hava birdən-birə işıqlandı. Sağa, sola göz gəzdirdim. Və onu gördüm. Qız qamış kimi incə, zərifdi. Bütün varlığı ilə işıq saçırdı. Sanki okeanın qumsal çimərliyə çırpılan suları da onun işığından bərq vururdu. Və ola bilsin, belə cazibədar görünməsi həm də əyin-başı ilə bağlı idi, ağ geyinmişdi. Saçları da işıq saçırdı. Sifəti bəmbəyazdı. Elə bil əllərinə, ayaqlarına heç günəş işığı düşməmişdi. Bir sözlə, mənə elə gəldi ki... hələ həyat... onu bərkə-boşa salmayıb, fikirləşdim ki, yəqin şimallıdır. Bizim avtobus gecikirdi. Mən gözaltı ona tamaşa eləyirdim. O, dərhal bunu hiss elədi. Və gözlərini mənə zillədi. Amma bir anlığa yox, bir xeyli məni süzdü. Sonra okeana sarı çevrildi, çantasından gün eynəyi çıxartdı və gözünə taxandan sonra otelin qarşısındakı meydançada avtobus gözləyən konfrans iştirakçılarına fikir vermədən irəli-geri addımlamağa başladı. Amma o elə addımlayırdı ki, heç elə bil ayaqları yerə toxunmurdu, uçurdu, o dərəcədə zərif və yüngüldü. Günəşin anbaan parlaqlaşmasına baxmayaraq, hiss olunurdu ki, o, eynəksiz də keçinə bilər. Mən yenidən ona nəzər salanda gördüm ki, eynəyi alnındadı. Başını da elə bir halda yuxarı qaldırıb ki, sanki uçuşa hazırlaşan durnadı, fikir-xəyal içində okeanın kükrəyən dalğaları arasından uzaqlara baxır. Nəhayət ki, gözlədiyimiz avtobus gəldi. O, məndən bir oturacaq qabaqda, solda əyləşdi. Yönünü mənə sarı çevirib qıçını qıçının üstünə aşırdı. Biz dörd nəfər -tərcüməçi Yeva, kostarikalı Beatrisa, norveçli Leyf avtobusda qabaq-qənşər oturduq. Aradakı oturacaqlarda argentinalı Xorxe ilə honduraslı Roy əyləşdilər. Onların arxasında Yaponiyanın Sapporo əyalətindən gəlmiş fağır, bəmbəyaz Koari oturdu. Bu sadaladıqlarım köklü xalqların nümayəndələrini birləşdirən bizim "kiçik dairəmiz"ə aid insanlardı. Daha sonra "orta dairə" də meydana gəldi, "böyük dairə" də. Yanımda oturanlar ingilis dilində qızğın söhbətə başladılar. "Rio+5" konfransının müzakirəsi gedirdi. Qarşıdakı yığıncaqda Torpaq Xartiyası gündəmə gətiriləcəkdi. Söhbət ondan gedirdi ki, biz XXI əsrin bəlalarına tab gətirə biləcəyik, ya yox? Sonra Beatrisa da söhbətə qoşuldu. O, Kosta-Rika Torpaq Sovetinin koordinatoru və forumun təşkilatçılarından biri idi. Və indi də iki kəlmə ilə bildirdi ki, qarşıdakı iki həftə ərzində vəzifəmiz nədir və biz nə etməliyik? İşıq saçan şimallı qız maraqla bu söhbətlərə qulaq asırdı. Sahilboyu dolama yolları qət edəndə hərdən mənə elə gəlirdi ki, indicə okeanın azman dalğaları bizi alacaq altına. Heç onbeş-iyirmi dəqiqə keçməmiş çoxmərtəbəli göydələnə -"Şeraton" otelinə yaxınlaşdıq. Avtobusdan tökülüşən kimi otel mənə müxtəlif dillərdə uğuldayan bir qarışqa yuvasını xatırlatdı və bu yuva bizi də öz ağuşuna aldı. Mən onu yenidən fasilə zamanı gördüm. Moskvaya zəng vurmalı idim. Avtomat telefon qoyulmuş danışıq məntəqəsi arakəsmənin o tayında, konfransın mətbuat mərkəzinin bir küncündə yerləşirdi. Və elə burda da gözüm onu aldı. Qulaqlarında səsgücləndirici qurğu, masanın arxasında oturub aramla nə isə çap eləyirdi. "Şeraton"un Rio-de-Janeyronun ən yaxşı oteli olması şəksizdi. Qayanın üstündə ucalan, pəncərələri körfəzə açılan, çimərliyi -bu çimərlikdəki hovuzları ilə yadda qalan, kokos palmalarının və cürbəcür mədar kolların arasında, açıq havada yerləşən restoran dərhal diqqətimi çəkdi. Burda nahar eləyəndən sonra bir fincan qəhvə götürüb hovuzun yaxınlığındakı göbələk-çadırın altındakı ağ mərmər masanın arxasında yer tutdum. Kütlə Rionun bu cənnət guşəsinə axışmaqda idi. Kimi qəhvə içirdi, kimi hava döşəkcələrinin üstünə uzanıb özünü günə verirdi, kimi okeanda çimirdi, kimi də hovuzda üzgü vurur, suda mayallaq aşırdı. Göm-göy okean... Mas-mavi səma... Qızılı günəş... Sərin meh... Palma yarpaqlarının pıçıltısı... Okeana baxırdım və mənə elə gəlirdi ki, məftunu olduğum bu mənzərədən, suların canlı kimi sahilə yürüşündən doymaq mümkün deyil. Xüsusən də okean və ya dəniz sahilində. Əlbəttə, çay sahilində də həmçinin... Okeanın səsindən sərməst olub, hovuzun ətrafına nəzər salmağa başladım. Və elə bu anda da şimallı qızı gördüm. O, əlində bir fincan qəhvə, mənim oturduğum daş masaya səmt gəlirdi. Görünür, oturmağa yer axtarırdı. Yerimdən qalxıb ona əl elədim. O, əl elədiyimi gördü və dərhal da üzündə amerikan qızlarına məxsus təbəssüm doğuldu. - Xoş gördük! - dedim. O, yenə gülümsündü və cavab verdi: - Xoş gördük! Mən öz masamın arxasındakı boş yeri nişan verib dedim: -Buyurun, əyləşin! O, razılığını bildirdi: - Minnətdaram! O, əlindəki qəhvə fincanını daş masanın üstünə qoydu. Mən ağ plastmas kreslonu ona sarı itələdim və o, oturdu. Aradakı sükutu dərhal pozdum: - Konfrans sizə necə təsir bağışlayır? O, qısa cavab verdi: -Xoşuma gəlir. Yenə də araya sükut çökdü. Yenə də bu sükutu mən pozası oldum: -Bağışlayın, Sizin... Amma o, mənə sözümün ardını gətirməyə macal vermədi. Adını dedi: -Seleste!.. Mənim adım Selestedir. -Hardansınız? -Kanadadan. -Kanada böyük ölkədir... -Edmonton eşitmisiz? - o, dedi, - mən Edmontondanam. Mən heyrətlə soruşdum: -Edmontondan? Nə gözəl... -Siz Edmontona bələdsiniz? -Hə, mən orda olmuşam. Altı il öncə Kanadaya ilk səfərimi xatırladım. O zaman mən Edmontonda düz bir həftə yaşamışdım. Yadımdadır, o zaman məni iki şey məftun elədi. Birincisi, şəhər mənə çox balaca göründü. Bütün mərkəz iyirmi-otuz göydələndən və oteldən ibarət idi. Ətraf preriyadi - çöldü, düzənlikdi. Göz işlədikcə yamyaşıl çəmənlərdi, hərdən kol-kos da gözə dəyir, xırda çayların sahillərində adda-budda ağaclar da bitib, yol qıraqlarında qarşına bir-iki mərtəbəli evlər də çıxır. İstər-istəməz düşünürsən: bəs, Albert əyalətinin bu adlı-sanlı paytaxtının 600 min əhalisi harda yaşayır görəsən? Bu sual hələ də mənim üçün tapmacadır. Doğrudanmı, Edmontonun iyirmi-otuz binasında və bu yol kənarındakı xırda evlərdə? Edmontonda nəhəngliyinə görə məni heyrətləndirən ikinci şey qapalı ticarət mərkəzi oldu. Yaxınlaşırsan, maşını yeraltı dayanacaqda qoyub, liftlə qalxırsan yuxarı. Və gəlib çıxırsan dumduru dəniz suyu ilə doldurulmuş girintili-çıxıntılı hovuzun sahilinə. Burda hər şey var. Süni Günəşə malik mədar çimərliyin sahillərini süni dalğalar döyəcləyir. Süni günəşin şüaları altında özünü qaralda da bilərsən. Su o qədər şəffafdır ki, delfinlər hovuzun dibinə enəndə də görünürlər. Amma hovuzun dibində daha çox diqqəti çəkən - kənardan pultla idarə edilən sualtı qayıqlardı. Sahildəki dirəklərə zəncirlənmiş yelkənli, taxta gəmilər də tamaşa üçündü; bir zamanlar portuqaliyalılar məhz belə gəmilərlə Atlantik okeanını üzüb keçiblər ki, Amerika qitəsini fəth etsinlər. Bu süni dəryaçanın hər iki sahilindəki çeşidli dükanlara, kafelərə, restoranlara, saunalara, əyləncə mərkəzlərinə bir gündə baş vurmaq mümkün deyil. Orda mənim bələdçim fin əsilli kanadalı Patritsiya idi. O, mənə söyləmişdi ki, bu dəryaçadakı sualtı qayıqların sayı Kanada ordusunun sualtı qayıqlarından iki dəfə artıqdı. O zaman mən bu qənaətə gəldim ki, demək, bu ölkədə hərbi sirr yoxdur. Burda hər şey hamıya məlumdu. Sonra mənə bəlli oldu ki, bu ticarət mərkəzinin sahibi olan ailə ABŞ-ın Florida ştatında buna bənzər, amma bundan böyük bir ticarət mərkəzinin inşasına başlayıb. Patritsiya bu xəbəri mənə verəndə təəssüflə bildirdi ki, Florida ştatındakı ticarət mərkəzi hazır olandan sonra onlar daha bu qurğu ilə dünyanın ən böyük, qapalı ticarət mərkəzi kimi öyünə bilməyəcəklər. İndi isə Seleste ilə üz-üzə əyləşmişdim, qəhvə içirdik, Edmonton və Kanada haqqında danışırdıq. Belə məlum oldu ki, o, bu konfransda oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulan bir jurnalı təmsil eləyir. Təxminən, bizim "Knijnoye obozreniye" ("Kitab icmalı") kimi. Üstəlik də hansısa xəbər agentliyində çalışır. Əsasən, iki mövzuda yazır: XXI əsrdə insan cəmiyyətinin həyatı və müxtəlif qitələrdə nəşr olunan yeni kitablar haqqında. Biz söhbətimizə ara vermədən qəhvələrimizi axıracan içdik və iclas zalına keçdik, çünki nahar fasiləsi başa çatmışdı. Ertəsi gün səhər tezdən otelin dəhlizinə ayaq basanda yenə mənə elə gəldi ki, ətraf bir qədər işıqlanıb. Sağa, sola göz gəzdirdim və mətbuat işçilərinin, jurnalistlərin arasında -yumşaq dəri kresloda oturmuş Selesteni dərhal gözüm aldı. O, məni görən kimi yerindən qalxdı, gülümsədi və bir işıq parçası kimi mənə əl elədi. Cavab olaraq mən də əlimi yuxarı qaldırdım. Bu gün o, daha gözəldi, libasını dəyişmişdi, dabanına qədər uzanan allı-güllü yubka və yubkasına uyğun al-əlvan kofta geyinmişdi. Mən ona yaxınlaşmadım, amma ürəyimdən keçdi ki, onu həmkarlarının qızğın söhbətindən ayırım. O gün bir daha o, gözümə dəymədi. Axşam bizi gəzməyə apardılar. Avtobusla, təxminən qırx dəqiqə yol gedəndən sonra, nəhayət ki, mənzil başına çatdıq. Gəldiyimiz yer şəhərə də oxşayırdı, şəhər kənarına da. Hava qaralmışdı. Qapılar taybatay açıqdı. Tərtəmiz xiyabanları fanarlar işıqlandırırdı. Bağın dərinliyindəki üçmərtəbəli malikanə də işıq içində üzürdü. Xırda çayın və balaca hovuzun ətrafını mədar ağaclar bəzəyirdi. Qonaqlar bahar həsrəti ilə bağa-baxçaya səpələndilər, amma malikanənin birinci mərtəbəsinə girənlər də oldu. Bayramsayağı bəzədilmiş malikanədə ən çox nəzərə çarpan xidmətçilərdi. Bu təntənədə Seleste görünmürdü. O, ancaq məclisin sonunda gəlib çıxdı, amma tam bayram ovqatında. Hiss olunurdu ki, saçlarında əsl bərbər əli gəzib; saç düzümü onu bir qədər də hündür göstərirdi. Tünd qırmızı don geyinmişdi. Donun qırçınlı ətəyi dabanlarına dəyirdi və bu libas onu bir qədər də qamətli və ciddi göstərirdi. Düzdür, donun yarığı kəmər yerinə qədər uzanırdı. Amma bu yarıq, o, yalnız iri addımlar atan zaman nəzərə çarpırdı. Mən zarafatla dedim: -Bu gün siz lap kommunistcəsinə geyinmisiniz. Soruşdu: -Nədən bu qənaətə gəldiniz? Dedim: -Donunuzun rənginə görə, al qırmızıdı. Seleste gülümsədi: -Mənim valideynlərim kommunist Rusiyasını sevirlər. -Onlar rus əsillidi? -Yox, sadəcə Rusiyanı sevirlər. Bacıma da rus adı qoyublar: Nina. Ancaq mənə rus adı qoymaq ağıllarına gəlməyib. -Siz gərək San-Pauloya gedəsiniz. -Nə üçün? -Mənə deyiblər ki, orda rus icması var. Onlar çarvadarlıqla məşğul olurlar, at arabalarını taksi kimi işlədirlər, özləri üçün pravoslav kilsəsi də tikiblər. -Demək, Braziliyada ruslar yaşayır? Çox maraqlıdı. Biz pilləkənlərlə çayın qırağına endik və kresloda əyləşdik. Xidmətçilərdən biri bizə sinidə qədəh, digəri isə buterbrod gətirdi. Biz qədəhlərimizi toqquşdurub sağlıq dedik: "Yanvar ayında çayların gözəlləşməsi şərəfinə". Rio-de-Janeyronun fransız mənşəli adı məhz belə tərcümə olunur. Ayaqlarımızın altından keçən çayın suyu elə bil daşdan süzülürdü. Hardasa qaranlıqda ördəklər üzürdü. Malikanədən tez-tez qulaqbatıran səsləri ucalırdı. Biz susurduq. Sonra mən soruşdum: -Bu vaxtacan harda idin, Seleste? -İşim çox idi. Mən ona işi ilə bağlı suallar verməyə başladım. -Eh, mənim işim çoxdur, -dedi, - konfransın gedişini izləmək, mətbuat konfransına çatmaq, məşhur adamlardan, siyasətçilərdən müsahibə almaq, xəbərlər hazırlamaq və bütün ölkəyə yaymaq sizə asan gəlməsin. Bir sözlə, iş çoxdur, darıxmağa vaxt yoxdur. Biz yenə şərab içdik. Bu şərab çox məşhur kolleksiyadandı. Bu arada mənim tərcüməçim Yeva peyda oldu. O, milliyyətcə çexdi, bir neçə dil bilirdi və pis tərcümə eləmirdi. Amma dəfələrlə sınamışdım; o, mənə arzu etmədiyim anlarda yanaşırdı. Elə indi də xəbər gətirdi ki, malikanənin sahibi mənimlə görüşmək istəyir. Bir çox başqaları kimi onu da Rusiya, Sibir, bizim xalqların - ostyakların və voqulların həyat tərzi maraqlandırır. Məlum oldu ki, o, məni malikanənin birinci mərtəbəsində ömür yoldaşı ilə gözləyir. Orda qəbul otağı var. Mən yerimdən qalxıb Selestedən üzr istədim və tərcüməçinin arxasınca üz tutdum malikanəyə. Ertəsi gün mən "Şeraton" otelində xeyli ləngidim. İşlərimi yekunlaşdırıb avtobus dayanacağına düşdüm ki, konfrans iştirakçıları yerləşən otelə gəlim. Yerləşdiyim "Everest Rio" otelini tapıb təzəcə salona daxil olmuşdum ki, qəfildən Seleste ilə toqquşdum. Mən nə isə soruşmaq istədim. Amma onun dinməzcə yanıma düşdüyünü görüncə dinmədim. Bir yerdə avtobusa mindik və İpanemaya - otelimiz yerləşən rayona gəldik. Maşından düşəndə noutbukunu götürdüm, üstəlik də ehmalca əlindən tutdum. Otelin barında bir qədər əyləşdik və nə isə içdik. Sonra şam etmək üçün şəhərə çıxdıq. Bir neçə məhəlləni dolaşandan sonra, nəhayət ki, səs-küyü az olan xudmani bir kafe tapdıq. Açıq havada, eyvanda oturub şam yeməyi sifariş verdik. Xörək hazır olana qədər asta-asta portəgiz çaxırından nuş elədik. Seleste Sibirlə maraqlanırdı, o torpaqla ki, orda mən yaşayıram. -Qardan və buzdan savayı,-mən dedim, - orda heç nə yoxdur. Yay qısadı, amma Riodakı kimi isti keçir. O ki qaldı evimə, çox sadədi. Çimərlikdə oturub üzü okeana baxmaq lazımdı. Orda da çimərliyin qumları bəmbəyazdı. Atlantikin əvəzində göy sulu çay axır. Arxa yamyaşıl şam meşələri ilə örtülmüş təpələrdi. Bu şam ağaclarının arasında da mənim evim yerləşir. Seleste gülümsədi: -Belə çıxır ki, Sizin yaşadığınız yer Riodan da yaxşıdır. -Elədir ki, var. -Onunla razılaşdığımı bildirdim, - hər adama öz torpağı cənnətin ən dilbər guşəsi qədər əzizdir. Sonra ayılardan danışmağa başladıq. -Onlar gəlib pəncərəmizin altından bizə tamaşa edirlər, - dedim, - heç nədən qorxmurlar. -Ola bilməz, - Seleste gümana-şəkk, dedi - ola bilməz! Söhbətin bu yerində, keçən ay qışladığımız evin həndəvərində peyda olan ayı ailəsini xatırladım. Ana ayının yanında iki balası vardı. Balacalar hər yerə burunlarını soxurdular. Hətta dama dırmaşıb dam örtüyünü də zədələmişdilər. Sonra da, görünür, ordan pəncərəyə boylanıb şüşədə öz şəkillərini görmüşdülər. Və yəqin belə güman etmişdilər ki, içəridə kimsə onları cinləndirir, pəncələri ilə pəncərəyə necə vurmuşdularsa, ayna çilik-çilik olmuşdu. Belə ayılar haqqında nə qədər istəsən danışmaq mümkündü. Sifariş verdiyimiz daha bir xörəyi də yeyəndən sonra başladıq qəhvə içməyə. Və elə bu zaman da Seleste soruşdu: -Bəs Şamanlar necə, sizdə varmı? -Əlbəttə, var. -Bir az da onlardan danışın. -Onlardan danışmaq qorxulu deyil. Mən sadəcə bu mövzudan qaçıram. -Nə üçün? -Ola bilər ki, nə isə fikirləşim, ya söyləyim - sonra da həmin hadisə gerçək olsun. Yəqin ki, təsadüfən... -Sizin həyatınızda belə şeylər olub? -Olub. Amma həmişə yox. Mənim görücülüyümün ikisindən, üçündən biri düz çıxır... Seleste nə fikirləşdisə: -Onda bu barədə danışmayaq, - dedi. İçəridə səslənən xəfif musiqi eyvanda da aydınca eşidilirdi. Küçədən keçən xırda alverçilər - qara dərili braziliyalılar bizim stola yan alırdılar və qırsaqqız olub yapışırdılar ki, onların satdıqları şeyləri alaq. Yalnız məlum olanda ki, biz portəgiz dilində danışmırıq, əl çəkirdilər. Bir də görürdün ki, sərgərdan musiqiçilər heç nə soruşmadan ağ dərili qızı araya aldılar və dərhal da başladılar öz mahnılarını çalmağa. Bu zaman qızın yanında olan kişi əlini cibinə salmalıdır və musiqiçilərə bir neçə rial verməlidir. Mən Selestenin sol əlindən tutdum, ehmalca barmaqlarını araladım və başımı onun açıq ovcuna sarı əydim. Mənim ələ baxmaqla falçılıq anlayışı haqqında heç bir anlayışım yoxdur. Ovuc içinin cizgilərindən yalnız bir xətt tanıyıram -ömür xəttini. Onun ömür xətti aydınca seçilirdi və fərəhləndirici idi. O, nəzakətlə dilləndi: -Siz orda nə görürsünüz? Mən cavab verdim: -Ömür xəttini. -Bu xətt nə deyir ki? -Siz uzun bir ömür yaşayacaqsınız, -söylədim və bir qədər susandan sonra əlavə elədim, -və xoşbəxt bir ömür. -Çox sağ olun, - o, dedi. Bir qədər ara verəndən sonra dilləndim: -Ola bilsin ki, Sibirdə. O, qaşlarını sual ifadəsilə çatıb soruşdu. -Bu təsəvvüfdü? Mənə elə gəldi, onun gözlərində həyəcan kölgələri dolaşdı. Və mən gülümsəyib gülə-gülə onu inandırmaq qərarına gəldim. -Bu, zarafatdı. Sadəcə olaraq, zarafat. -Orda - Sibirdə siyasi məhbuslara işgəncə veriblər. Sizin Soljenitsinin əsərlərində oxumuşam. -QULAQ-da? -Hə. -Amma indi orda elə şeylər yoxdur. -Görürsünüz, biz Sibiri çox pis tanıyırıq. -Gəlib görmək lazımdır. Mən təklif etdim ki, o, Ottavada yaşayan -çeşidli Sibir layihələri ilə məşğul olan dostumla tanış olsun. Və bu əlaqə nəticəsində də onun Sibirə yolu açılar. Bildirdim ki, onun koordinatlarını verə bilərəm. Qız razılıqla başını tərpətdi. Və sonra da ehmalca əlini ovcumdan çəkdi. Mən onun nazik barmaqlarını buraxdım. O, gecənin qaranlığına göz gəzdirib soruşdu: -Gedəkmi? -Bir dəqiqə... indi gedərik. Biz mart ayının bir gününü də belə yaşadıq. Cənub yarımkürəsində hər şey tərsinədi -burda mart yay ayıdır. Və Atlantik okeanının sahillərində bu fəsil çox gözəldi. Maviliyi, yaşıllıqları və gözəl qoxuları ilə ətir saçan ekzotik mədarlar torpağı, səni hər tərəfdən öz hərarəti ilə çulğalayır. Mən qədəhimi qaldırıb dedim: -İçək mart ayındakı Selestenin sağlığına!.. O, gülümsədi və ucadan dedi: -Sağ olun! Biz içdik. -İndi qalır fevralı qeyd etmək, -Seleste dedi, -bu da təxminən belə səslənəcək: ikimizin sağlığına - fevral ayında! -Nə üçün fevral ayında? Sən demə, dünyada ən azman karnaval hər ilin fevral ayında Rio-de Janeyroda keçirilir. Sambadromda təbil sədaları altında bütün Braziliya əhalisi iki sutka ara vermədən çalıb-oxuyur, samba oynayır və yəqin ki, çoxlu sayda turist qonaqlarla bir yerdə.
Mən dedim: -Onda biz bir il sonra həmin karnavalda görüşərik... Bu sözdən sonra biz bir qədər oturduq. Sonra xeyirxah ofisianta yüngülcə təzim eləyib sahil xiyabanının zəif işıqlandırılmış küçəsinə çıxdıq. Daha doğrusu, çimərliyə. Və piyada keçidi ilə üz tutduq otelə sarı. Solda, bütün dünyada məşhur olan Kapakabana çimərliyində okean gecənin ahənginə uyğun nə isə pıçıldayırdı və hər yüz, iki yüz addımdan bir qapısı açıq çadırlardan süzülən işığa yaxınlaşanda məlum olurdu ki, köşklərinə meyvə, yüngül içkilər düzülmüş bu səyyar marketlər də burda dincələnlərə xidmət edir. Solda, avenyu Vieyra Souto adlanan- sahilboyunun əsas avtotransı sayılan küçə ilə sayagəlməz maşın karvanları keçirdi. Küçənin arxasında dağ silsiləsinə qədər uzanan ensiz düzənlikdə Rio-de-Janeyronun otelləri və yaşayış məhəllələri yerləşirdi. Biz tələsmədən, asta addımlarla gedirdik. Bir-birimizi də astadan dindirirdik. Elə bil qorxurduq ki, səsimizi qaldırmaqla şəhərin üzərinə çökmüş qatı qaranlığı diksindirə bilərik. Mən onun əlini ovcuma aldım və baş barmağımla ovcunun içindəki ömür xəttini sığallamağa başladım. Bu dəfə əlini ovcumdan çəkmədi. Ola bilsin ki, cənub gecəsinin qatı qaranlığı onu bir qədər qorxutmuş və sehrləmişdi. Gecə anbaan zülməti xatırladırdı. Harda işıq yanmırdısa, gözlərini ha zillə, heç nə görə bilməzdin. Qalın, kal səslə nəfəs alan okean da, tünd sürməyi gecə də bir yandan anlaşılmazlıq duyğusu gətirirdi, adamı sehrləyirdi, bəlkə elə Rio-de Janeyro Dünyanın Yeddinci Möcüzəsidir. Otuz səkkiz metrlik Xristosun burda görünməsi və gündüz dağ başından hamını mehmannəvazlıqla seyr etməsi təsadüf deyil ki! Nəhayət ki, otelə çatdıq. Qapıçıdan otaqlarımızın açarlarını alandan sonra da bir qədər üz-üzə dayandıq. Mən yenə baş barmağımı onun ovcunun içində ömür xəttinin üstündə gəzdirdim. Onun kirpikləri tərpəndi. Baxışlarımız toqquşdu və bir neçə an o mənim gözlərimin içinə baxdı, mən onun. Axşamdan xeyli keçmişdi. Və Seleste dedi: -Yorulmuşam. Mən liftin düyməsini basdım. Biz xudahafizləşdik və o, liftlə yaşadığı mərtəbəyə qalxdı. Ertəsi gün mən onu görə bilmədim. Səhər konfransa avtobusla yox, taksi ilə getmişdim. Ola bilsin ki, bu səbəbdən də qarşılaşmamışıq. Axşam nömrəsindəki telefona nə qədər zəng vursam da, onun səsini eşidə bilmədim, daha doğrusu, onun telefonu cavab vermədi. Otelə qayıdandan sonra biz "xırda dairədə" bir neçə kişi çimərliyə getdik, kölgələnəcəyin altında yerimizi rahladıq və pirəmlə kokos şirəsi içməyə başladıq. İsti havada sərin kokos şirəsi adamı əməlli-başlı gümrahlaşdırırmış... Satıcı gözün baxa-baxa bıçağı bir dəfə toxundurmaqla kokosun "başını" kəsir və sonra pirəmi içinə salır. İçki hazırdı. Qoy kokosu stolun üstünə və asta-asta pirəmlə şirəsini sor. Mən şirəni sortuqlayırdım və dinməzcə okeana baxırdım. Və argentinalı Xorxenin Laplandiya səfəri haqqında söhbətinə qulaq asırdım. -Şimallı saamlar deyib-gülən uşaqlardı. Biz cənublular kimi deyillər, -söylədi, -məni qonaq çağırdılar, amma özləri elə həmin gün Rusiyada yaşayan meşə saamlarının qurultayına gedəsi oldular. Məni də özləri ilə apardılar. Murmanskiyə gəldik və hamımız otellərdə yerləşdik. Qonaqları yaxşı qarşıladılar. Birinci gün onlar çalıb-oxudular, oynadılar. Mən də fikirləşdim ki, bəs görəsən, ikinci gün neynəyəcəklər? Ertəsi gün onlar qadınlar yerləşən otaqların birindən o birinə əlləri üstündə girib-çıxırdılar. Düşündüm ki, bəs görəsən üçüncü gün onlar nə ilə məşğul olacaqlar? Üçüncü gün ayaq üstdə dayana bilənlər gəzə bilməyənləri avtobuslara doldurdular. Və Norveç sərhədinə - Kirkenesə - evlərinə apardılar. Və axşam yenə də çalıb-oynamağa, oxumağa başladılar. -Mən orda olmamışam, -Leyf gülə-gülə dedi, - ancaq bizimkilər də elə şeyləri bacarırlar. Evdə biz içmirik, çünki vaxt yoxdu, çox işləyirik. Amma xaricdə hər şeyi, içməyi də bacarırıq. Həm içirik, həm oxuyuruq, həm də arvadbazlıq eləyirik. Hamı gülüşdü. Leyf hekayətinə davam elədi: -Bir dəfə mən bizim Skandinaviya nümayəndələri ilə birlikdə Cənub-qərbi Asiyaya uçurdum,- dedi, - uzun çəkən bu uçuşda o qədər şənlik elədik ki, axırda təyyarə kapitanı elan elədi ki, biz bir daha spirtli içki tələb etməyək. Dedilər ki, təyyarədə nə qədər spirtli içki var idisə, siz hamısını içmisiniz. Hələ sonra da bizdən üzr istəyib bildirdilər ki, ilk dəfədir ki, aviaşirkətin tarixində belə hal baş verir. Hamımız susmuşduq. Kimi çaxır içirdi, kimi pivə, kimi də şirə. Sonra Leyf ispan-hindu qarışığı olan Poyla yeni əyləncə düşünüb tapdılar: xiyabanda gəzişən, arabir də bizim masanın yanından ötüb keçən cavan xanımlara "ilişməyə" başladılar. Leyfin ingiliscə atdığı atmacaları, məzəli sözləri Roy dərhal ispan, ya portəgiz dilinə tərcümə eləyirdi. Bu zarafatlar anbaan həddini aşır, yüngül təsir bağışlayırdı. Adətən, bu atmacalar hamının şaqqıldayıb gülüşməsi ilə nəticələnirdi. Bu arada da Beatrisa, Koari, tərcüməçi Yeva və Salvadordan gəlmiş Mariya bizə yanaşdılar. Öz aramızda onlara ümumi bir ad qoymuşduq: "Bizim gül xalalarımız". Yaşına görə yalnız cavan Koari onlardan seçilirdi. Amma o da, o dərəcədə solğun idi ki, deyərdin bəs on doqquz, iyirmi yox, yüz yaşı var. Və elə bu səbəbdən onu da "gül xala" adına tamamilə layiq görmək olardı. Biz hamımız eyni oteldə yaşayırdıq və tez-tez bir yerdə nahar, ya şam eləyirdik. İndi isə hamı bu qərara gəldi ki, ənənəvi musiqilər səslənən diskotekaya getsək yaxşı olar. Onsuz da biz tanışlığımızın ilk günündən qət etmişdik ki, birlikdə belə bir əyləncə yerinə gedək. Əlbəttə, məşhur Braziliya sambası haqqında hamımızın məlumatı vardı. Hələ gec deyildi. Bu arada kimsə bildirdi ki, Braziliya xörəkləri də Braziliya sambası qədər populyardı. Yoxsa bizim ağlımıza da gəlməzdi ki, "Şiraskuri" restoranına gedib çıxaq və orda bir oturumda qamış arağı ilə hazırlanmış kokteylin və ağac kömürü üstündə ətdən bişirilmiş onaltı adda ləziz nemətin dadına baxaq. Bir qədər mübahisə elədik və məlum oldu ki, sambaya baxmaq çoxumuzun ürəyindən keçir. Dərhal məlum oldu ki, "Şiraskuri"yə kimlər gedəcək. Yeva, Koari və Xorxe dərhal etirazlarını bildirdilər. Kifayət qədər məsafə qət etməli olduq, mənzil başına ən azı otuz-qırx dəqiqədən sonra çatdıq. Çimərlik boyu uzanan tıxaclı küçə ilə bir qədər getdikdən sonra sola burulduq və bir neçə məhəllədən ötəndən sonra da bir neçə tuneldən keçməli olduq. Və nəhayət ki, gəlib yetişdik sahil ətrafına. Sən demə, məşhur diskoteka yalçın qayaları ilə okeana pərçimlənmiş sahildə imiş. Düzən yerlərdə evlər cərgələnmişdi. Amma hiss olunurdu ki, bu əraziyə bizim İpanema ilə müqayisədə az diqqət yetirilir. Giriş qapısında sekyuritilər hamının soyuq və isti silahlarını yoxlayırdılar. Məlum oldu ki, bizim üstümüzdə heç bir silah-sursat yoxdur. Diskoteka alçaq, konusvari tikilinin ikinci qatında yerləşirdi. Hiss olunurdu ki, bu əyləncə mərkəzi turistləri cəlb etmək üçündür. Biz yuxarı qalxdıq və divarın dibində, amfiteatrla üzbəüz stolun arxasında yer tutduq. Ofisiant bizə pivə və eləcə də yüngül içkilər gətirdi. Beş-altı nəfərdən ibarət musiqiçilər təbilləri döyəcləyir, simlərə mizrab vurur, klavişlərdə barmaq gəzdirirdilər. Salona təsəvvürə gəlməyən bir gurultu hakimdi. Kütlə eyni hərəkətlə, eyni qızğın ritmlə orkestrin qarşısında-meydançada yellənirdi. Ağ, qara, sarı, qırmızı dərili insanları bir yerdə yarıçılpaq halda ilk dəfə idi görürdüm. Sanki bütün dünya burda cəmləşib nəşə ilə özünün sonuncu rəqsini oynayırdı. Bizim dəstənin kişilərdən ibarət hissəsi də bir qədər içəndən sonra oynaşanların kütləsinə qarışdı. Mənə elə gəldi ki, sıravi turist üçün bu rəqsin ritmini tutmaq çətin deyil. Bizim yaxınlığımızda oturmuş ağ üzlü qız stolundan aralanmadan, orkestrin qarşısına çıxmadan yerindəcə kifayət qədər təmtəraqla oynayırdı. Sanki Braziliya rəqsinin nə olduğunu bizə göstərmək istəyirdi, amma mənə elə gəlirdi ki, burda mürəkkəb heç nə yoxdur. Sadəcə yerindən qalxmaq, özünü boş tutmaq, ayaqlarını yerə vurmaq və qollarını elə yelləmək lazımdır ki, bədəninin hər nöqtəsi titrəsin. Hava layneri uçuşdan qabaq uçuş zolağında necə əsirsə, gərək rəqsə başlayanda da əzaların eləcə əsə. Və bu vəziyyəti gərək rəqsin sonuna, musiqi kəsilənə kimi saxlayasan. Bizim xanımlarımız -"gül xalalarımız" bu diskotekanın ab-havasına cəmi ikicə saat tab gətirdilər. Sonra yatmağa getdilər. Qaldıq üçümüz: mən, Leyf və Roy. Mənim dostlarım arabir gözdən itirdilər, amma çox keçmirdi ki, yenə də qayıdıb öz stullarında otururdular. Sonra onlar bizim stola iki qız gətirdilər. -İndi biz bu qızlarla bir başqa yerə gedəcəyik, -Leyf dedi və üzünü mənə tutdu, -sən də bizimlə gedəcəksənmi, Ceremi? Burdakı dostlarım mənə ingilis, fransız manerasıyla belə müraciət edirdilər. Mən cavab verməyə macal tapmamış Roy dilləndi: -Deyəsən o, öz Şimallı cananının xiffətini eləyir. Leyf: -O, cənub qızlarını da tanımalıdı, -dedi. Roy da dərhal onunla həmfikir olduğunu bildirdi: -Mən də elə düşünürəm. Leyf soruşdu: -Bəs onun Şimallı cananı hardadır? Roy cavab verdi: -Məncə bu gün o, gizli fəaliyyətdədir. -Məgər o jurnalistdir? -Bəli, yəqin ki, işləyir... Mənim kefli dostlarım elə danışırdılar ki, sanki heç mən burda deyiləm. Baxmayaraq ki, onların sonuncu atmacası çoxmənalı idi, yenə də onlardan inciməyə dəyməzdi. Leyf qəfildən qızlardan birini özünə sarı çəkdi və marçıltı ilə yanağından öpüb dedi: -Görürsən də, Ceremi, bizim necə qızlarımız var! Mən mulat qızlara nəzər saldım; həqiqətən də yaraşıqlı idilər, qamətli, qıvraqdılar. Onların əsmər dərisi göyə çalırdı. Leyf məndən soruşdu: -De görüm nə qərara gəldin? -Yox, -dedim, -mən getmirəm. Roy dilləndi: -Onda biz gedək. Ayrılanda Leyf maraqla məndən soruşdu: -Sən otelin yolunu tapa biləcəksən? -Əlbəttə, -cavab verdim, -narahat olmayın. Onlar gedəndən sonra da mən bir qədər diskotekada oturdum. Sonra bir bokal da pivə içib küçəyə çıxdım. Okeanın üstündə alatorandı. Hər yan boz rəngdə idi. İnana bilmirdim ki, səhərdi. Səhər özü də elə bil inamsız halda açılırdı. Taksi saxladım və İpenama rayonunda yaşadığım "Everest Rio" otelinin adını söylədim. Sürücü portəgiz dilində nə isə dedi, ucadan güldü və başını tərpətdi. Mənə anlatdı ki, başa düşüb və ünvanı da tanıyır. Küçələr, demək olar ki, bomboşdu. Və yarım saatdan sonra otelə yaxınlaşdıq. "O briqada!" mən dedim. Bu isə portəgiz dilində "Sağ olun" mənasını verir. O, güldü: "O briqada!"-dedi. Belə hesab edirlər ki, ruslar üçün portəgiz və ispan dillərini mənimsəmək çox asandı. Guya bu dillər arasında çoxlu uyğun sözlər mövcuddur. Səhər saat beşdi. Yatmaq üçün dörd saatdan da az vaxtım var. Nömrədə sərindi - kondisioner işləyirdi. Mən yatağa uzandım və dərhal da yuxuladım. Bir həftə hiss olunmadan keçdi. Konfransın işləri öz qaydası ilə gedirdi. Məsləhətləşmələr, mətbuat konfransları, bölmə iclasları, dəyirmi masa arxasında diskussiyalar, mədəni-kütləvi proqramlar, qəbullar da həmçinin. İndi biz Seleste ilə demək olar ki, hər gün görüşürdük. Fasilələrdə bir küncə çəkilib kofe içir və astadan söhbətləşirdik. Hərdən birlikdə şam yeməyinə gedirdik. Axşamlar o, həmişə olduğu kimi işləyirdi. Onun nömrəsindəkt telefon nadir hallarda zəngləri qəbul eləyirdi. Elan etdilər ki, bazar günü Rio-de Janeyroya ekskursiya təşkil olunacaq. İstəyənlər həftənin lap əvvəlində adlarını siyahıya yazdırdılar. Məlum oldu ki, ekskursiya üç marşrutda olacaq. Bir dəstə ən uca zirvədə İsus Xristosun heykəlini ziyarət edəcək. İkinci dəstəni Botanika bağına, üçüncü qrupu isə yoxsul rayonların həyatı ilə tanış olmaq üçün "Ümid" fabrikinə aparacaqlar. Daha doğrusu, aclar məhəlləsinə. Burda varlıların necə yaşadığını mən bilirdim, yoxsulların isə yox. Bu səbəbdən də qərara aldım ki, sadə xalqın həyat tərzini öyrənim. Onsuz da hər ölkə çalışır ki, ən yaxşı nəyi varsa, qonağa onu göstərsin. Və bu səbəbdən də "xalqın həyatını" sadəcə olaraq müşahidə edə bilmirsən. Bazar günü tezdən ekskursiyaya yazılmış konfrans iştirakçılarının toplanacağı yerə - otelin xolluna endim. Adamlar yavaş-yavaş cəmləşirdilər. Əlbəttə, ilk növbədə diqqətimi Seleste çəkdi. Bu gün o, idmançısayağı geyinmişdi. Açıq rəngli cins şalvar da, qısa qollu ağ köynək də ona çox yaraşırdı. Alnında qara gün eynəyi vardı. O, qollarını sinəsində çarpazlayaraq divarın yanında elə dayanmışdı ki, sanki ayağındakı yaylı bəyaz krasovkanı yüngülcə yerə vuracaqdı və havaya millənəcəkdi. Biz salamlaşdıq və avtobus gələnəcən bara keçib adama bir fincan qəhvə içdik. Avtobuslar gəldi və biz yola düşdük. Yoxsullar yaşayan məhəllələr, əlbəttə, çimərlik zonasında yox, sahildən xeyli aralıda salınmışdı. Bürkü idi. "Ümid" fabriki isə hansısa müəssisənin köhnə korpusunda yerləşdirilmişdi. Orda məişət texnikasını təmir etmək üçün emalatxana açmışdılar və milli suvenirlər hazırlamaq üçün sex düzəltmişdilər. Bu, hökumətin aborigenlərin iş problemini aradan qaldırmaq cəhdi idi. Fabriki gəzəndən sonra bizi əyri-üyrü, dar dalanlarla yoxsullar məhəlləsinin dərinliklərinə apardılar. Solda və sağda birmərtəbəli, bir-birinə yapışmış tikililər diqqət çəkirdi. Bilmirdim özlüyümdə onlara nə ad qoyum? Ev? Daxma? Dəyə? Alçaq-kəmər yerindən yuxarı qalxmayan divarlara, boş taxtapuşlara ən yaxşı halda pərdə tutmuşdular. Dam örtüklərinin yarısı şifer olsa da, yarısı başqa şeylərdi. Faner parçalarından istifadə olunmuşdu. Hətta kiminsə karına karton, tol gəlmişdi. Görünür, damların tam örtülməsinə o qədər də ehtiyac yoxdu, çünki məni inandırdılar ki, burda qış aylarında hərarət iyirmi dərəcədən aşağı düşmür, yayda isə otuz dərəcədən yuxarı qalxmır. Amma bu yoxsullar məhəlləsində qarşımıza bir neçə ikimərtəbəli, qapılı-pəncərəli təzə tikilmiş evlər də çıxdı. Görünür, bu binalar xalq kütləsinin varlanmağa başlamış nümayəndələrinə mənsubdu. Bizi şəhərin yaşıl forma geyinmiş sosial xidmət idarəsinin cavan oğlanları və qızları müşayiət edirdilər. Tərcüməçilər və mühafizə dəstəsi də bizdən aralanmırdı. Yeni tanışlarımdan biri qulağıma pıçıldadı ki, bir çox Latın Amerikası ölkələrində diktatorlar hakimiyyətdə olanda qayda-qanun hökm sürürdü, diktatura-ordu hər şeyə nəzarət eləyirdi. Amma elə ki, ordunu yığışdırdılar, qırmızı rəngli cinayətlər, narkomaniya, fahişəlik çiçəklənməyə başladı. Və ilk dəfə olaraq düşündüm ki, deməli, diktatura da cəmiyyətdə proqressiv rol oynaya bilər? Öz aramızdı, Rusiyada da demokratiya zamanı belə şeylər baş verdi. Necə yaşamaq qərarına hər ölkə özü gəlməlidir. Hansı səmtə hərəkət etməlidi. Öz tarixinin boz-bulanıq illərini necə aşmalıdı. Kimə - diktatura, kimə - mütləqiyyət, kimə demokratiya sərfəlidi... Mən divarsız yaşayış ocaqları ilə maraqlandım. Milliyyətcə fransız qızı olan Laura sürməyi dərili ev yiyəsi ilə portəgiz dilində nə isə danışandan sonra o, pərdəni aralayıb bizi içəri – öz dəyəsinə buraxdı. Bu yaşayış yeri parça arakəsmələrlə bir neçə hissəyə ayrılmışdı. Mətbəxdə masadan və elektrik piltəsindən savayı heç nə yoxdu. Sonrakı parça arakəsmə qapı əvəzinə asılmışdı. Pərdəni aralayıb içəri keçəndə iki kişi ilə qarşılaşdıq: biri qoca, biri orta yaşlı. Qoca oturmuşdu, kişi isə taxtda uzanmışdı. Onlar kiçik ekranlı televizora baxırdılar. Çağırılmamış qonaqlara qətiyyən diqqət göstərmədilər. Heç elə bil biz burda deyildik. Bütün mebellər sınıq-salxaqdı. Nə isə, son dərəcə misgin bir mənzərə ilə üz-üzə idik. Belə məlum oldu ki, burda yeddi-səkkiz nəfərdən ibarət ailə yaşayır. Biz ev sahibəsinə minnətdarlığımızı bildirəndən sonra yolumuza davam etdik. Öz aramızda qalsın, amma mən bu qənaətə gəldim ki, burda xalq yoxsul olsa da, şəndi, ruhdan düşməyib. Ola bilsin ki, onların ovqatını isti iqlim və Atlantik "hamamı" qaldırır. Bu insanlar özlərini elə bil həyatda yox - rəqs meydançasında hiss eləyirlər və fonoqram altında bütün günü dərd-sər bilmədən sümüklərinə düşən sambaya oynayırlar. İstər-istəməz adamın ağlına belə bir fikir gəlir: insanı yaşadan yalnız yemək deyil. Mən ətrafa göz gəzdirdim. Seleste lap arxaya qalmışdı. Yarıçılpaq uşaqlar - ən azı on nəfər onu dövrəyə almışdı. Qızlar onun əlindən tutmuşdular. Onlar necə, hansı dildə danışırdılar, mənə məlum deyildi. Amma görürdüm ki, bu yoxsullar məhəlləsində uşaqlar ingiliscə də danışırlar, fransızca da, amma, öz aramızdı, səmimi dostluq olan yerdə, dil bilmədən də ötüşmək olar. Nəhayət, bizi avtobusların yanına gətirdilər. Seleste aynaya yaxın oturdu. Uşaqlar ona əl elədilər. Avtobus tərpənəndə isə öz bəyaz rəfiqələrinə məhəbbət əlaməti olaraq, bir xeyli tozlu-torpaqlı yolağa ilə maşının arxasınca qaçdılar. Otelə çatana qədər biz bir kəlmə də kəsmədik. Yol boyu görkəmli Rusiya ekoloqunun konfransda üçüncü dərəcəli ölkələrə etdiyi çağırış özümdən asılı olmayaraq qulaqlarımda səslənirdi: "Kütlələrin problemini həll eləyin! Buna nail olsanız, XXI əsrdə bizim heç bir problemimiz olmayacaq". Amma bu sözləri kürsüdən söyləyən adam bu gün bizimlə deyildi. Oteldə Seleste ilə bara girdik və koka-kola ilə buz sifariş elədik. Burda, okean kənarında hər şey adama xoş gəlirdi. Heç isti də hiss olunmurdu. Xüsusən də axşamlar. Amma termometrin şkalası müsbət otuz dərəcədən aşağı düşmürdü. Barda isə kondisionerlər onsuz da öz işini görürdü. Seleste gözlərini qaldırıb mənə baxdı, susdu, sonra soruşdu: -Rioda sizin gününüz necə başlayır? -Çox erkən oyanıram. Çimərliyə gedirəm. Dağ başındakı bəyaz Xristə tamaşa eləyirəm. Sonra da okeana baş vururam. -Bəs gününüz necə bitir? -Adətən, axşamdan xeyli keçəndən sonra bütün işlərimi yekunlaşdıranda sahilə gəlirəm. Bəyaz Xristə səmt baxıram. Sonra da qaranlıq okeana baş vurub üzürəm. -Hər gün beləcə, bu qayda ilə? -Demək olar ki, hə. -Bu gün də həmçinin? -Hə. -Mən bu gün sizinlə okeana gedə bilərəmmi? -Əlbəttə. -Mən otaqda olacağam. -Mən zəng edəcəyəm. Biz bir qədər də barda əyləşəndən sonra hər kəs öz nömrəsinə getdi. Mən Selesteyə gecə saat on iki radələrində zəng vurdum. Biz hollda görüşdük və üz tutduq okeana- İpenama-biçə. Bizim otellə üzbəüz çimərlik belə adlanırdı. Sutkanın bu vədəsi bu sahillər, demək olar ki, tamam boş olurdu. Yalnız piyada cığırlarının kənarında qurulmuş çadırlardan işıq süzülürdü. Göbələk kölgənəcəklərin altında qoyulmuş stolların arxasında oturanlar isə bir qayda olaraq gecənin bu vaxtı buraya gəlməyə vərdişkar olmuş insanlardı. Biz sağa çöndük və çimərliyin qurtaracağına-qayalığa səmt üz tutduq. Orda, sahilin lap yaxınlığında səmaya millənən üç qaya sanki bütpərəstliyin heykəl-allahları idi. Ən hündürü ortadakıdı. O biri qayalar yandan bir qədər balaca görünürdülər. Üç üqnüm. Biz onların qarşısında dayandıq. Əvvəlcə dağ başındakı bəyaz Xristi tapdıq. Gecələr o, güclü projektorlarla işıqlandırılırdı və qaranlıqda açılmış ağuşu ilə sarıya çalan nur saçırdı. Biz sakitcə dayandıq. Sonra Atlantikə çöndük. Okean həsrətlə içini çəkirdi. Sanki bizə nə isə söyləmək istəyirdi. Amma biz onu başa düşmürdük. O, bunu hiss eləyirdi və incik halda hər dəfə sahilə çırpıldıqca uğuldayırdı.
Gödək, açıq rəngli xalat geyinmiş Seleste okeanın səsinə qulaq asa-asa fikirli halda ləpədöyəndə donub qalmışdı. O, elə bil bu sehirli gecə üçün doğulmuşdu. Sonra o, elə bil yuxulan ayıldı, başını qaldırıb mənə sarı çöndü və dedi: -Çimmək vaxtıdır! Köynəyimi soyunub ilıq suya girdim və üstümə gələn dalğaya baş vurub üzməyə başladım. Və üzə-üzə qayalara yaxınlaşdım. Sonra onlardan üz çevirdim. Hiss edəndə ki, quma toxunuram, ayaq üstdə dayandım və sahilə göz gəzdirdim. Üstünə uzaqdakı çimərlik fanarlarının solğun işığı düşən Seleste hələ durduğu yerdə dayanmışdı, heç yerindən də tərpənməmişdi. Mən əlimi yelləməklə, öz aləmimdə ona anlatdım ki, okean səni gözləyir, nə durmusan, üz mənə sarı. Onu səsləməkdən, nə isə söyləməkdən vaz keçdim. Dalğaların uğultusu onsuz da aman verməzdi ki, o, məni eşitsin. Yenə dalğaların qoynuna atıldım və bacardığım qədər suyun altında qaldım. Yenidən suyun altına baş vurub qayalara sarı üzməyə başladım. Və birdən hiss elədim ki, Selestenin əlləri çiynimdədir. O, mənim çiyinlərimdən yapışaraq üzürdü. Və biz beləcə üzə-üzə qarşıdan gələn dalğanın da altından keçdik. Və mənə elə gəldi ki, okean bizə məğlub oldu. Mən ona səmt çöndüm. Arxadan gələn dalğa məni elə itələdi ki, alnımız bir-birinə toxundu. O, ucadan güldü. İkinci dalğa isə başımızın üstündən aşdı. Bu dəfə suyun altına ikilikdə baş vurduq. Və suyun dibində mən onun dodağının şirin, duzlu tamını hiss elədim. Oksigen qurtarırdı. Və mən ayaqlarımı işə salıb onu qucaqlayaraq yuxarı qaldırmağa başladım. Sudan çıxan kimi hava udduq. Hələ suyun altında mənim əllərimə bəlli olmuşdu ki, onun sinəsi örtüksüzdü, yalındı. Qərbdə bu, qəbul olunmuş haldı - heyrətlənməyə dəyməz. Yadıma yazda Osloda qızların Kral sarayının yaxınlığındakı parkın çimərliyinə uzanaraq döşü-başı açıq halda özlərini günə verməsi düşdü. Yeni dalğa yenidən bizi öz kəməndinə saldı. Bu dəfə də mən onu yancaqlarından qucaqlayıb sudan çıxartdım. Bu dəfə isə əllərim mənə pıçıldadı ki, o, tamam lütdü, çılpaqdı. O da okean kimi əzəli, təbii və anadangəlmə idi. Nəfəs dərə-dərə üzməklə sahilə sarı bir neçə qol atdıq və sonra da bərk-bərk qucaqlaşıb yenidən üstümüzə gələn dalğanın altına atıldıq. Suyun altında bizim üçün xoşdu. Mən bütün əzalarımla hiss elədim ki, o, bir od parçası kimi cismimdə özünə necə yer eləyir. Və bədənimi çulğalayan ağrı həm əzab verirdi, həm də yüngüllük gətirirdi. Okean isə bizi anbaan sahilə itələyirdi. Yuxarı-aşağı. Biz vaxt duyğusunu itirmişdik. Və bilmədik ki, bu qayda ilə okeanla oyunumuz nə qədər çəkdi. Axır ki, sahilə çıxdıq. Anadangəlmə, lüt yumşaq qumların üstünə uzandıq. Ayaqlarımızı dalğaların gətirdiyi ilıq ləpələr isidirdi. Başımız üstündən asılmış cənub gecəsinin ilahi qaranlığı isti yorğan kimi üstümüzü örtmüşdü. Okean isə hələ də pıçıldayırdı, özü də həyatın əzəli gözəlliyi haqqında, rahatlıq gətirən sözlərlə. Və bu ilahi əbədiyyətlə okeanla qurunun təmasında biz də özümüzü əbədi sayırdıq. Zaman dayanmışdı və o, daha bizim üçün mövcud deyildi. Biz ikimizdən savayı cümlə kainatda kimsə yox idi. Okeanın üstündə dan yerinin inamsız, boz işartıları peyda olanda Seleste mənə sarı çöndü və dedi: -Biz okeanda qum dənəsi kimiyik... Mən etirazımı bildirdim: -Yox, qum dənəsi deyilik. -Çınqılıq? -Yox. -Daşıq? -Yox. -Bəlkə, qayayıq? Qaya parçasıyıq? Mən onunla razılaşdığımı bildirdim: -Bax bu həqiqətə yaxındır, -dedim. O, susdu və bir qədər keçəndən sonra: -Axı qayalar da zaman-zaman qum dənələrinə çevrilir,-dedi. -Elədir ki, var, -mən söylədim,- amma sonra da qum dənələrindən qayalar yaranır. -Bax, burası mənim daha çox xoşuma gəlir, -o dilləndi. Mən gülümsədim: -Mənim də...-dedim. Doğulan sabah insafsızcasına bizi ilahi dünyadan qurudakı real gerçəkliyə qaytardı. Daha doğrusu, Rio-de-Janeyro gerçəkliyinə. Konfransın sonuncu həftəsi bir gün kimi ötüb keçdi. Öz aramızda qalsın, bu arada mənim bütün rəsmi işlərim keçdi ikinci plana. Amma yaddaqalan hadisələr kifayət qədərdi. Konfransa Braziliyanın prezidenti də gəldi. Əvvəlcə o, özü çıxış elədi, sonra da arvadı. İki günlüyə Mixail Qorbaçov da Raisa Maksimovna ilə birlikdə Rio-de Janeyroda keçirilən bu beynəlxalq tədbirə qatıldı. O, burada çox məşhur imiş. Yerli sekyuritilər əl-ələ tutaraq, keçilməz sədd yaradaraq onu çevikliklə kütlənin arasından keçirə bilirdilər. Onu "Şeraton"un apartamentinə apardılar. Onunla bağlı müəmmalı hadisə baş verdi. Roy nə üçünsə iyirmi altıncı mərtəbəyə qalxırmış və birdən hansı mərtəbədəsə liftin qapısı açılanda Qorbaçovun çətəsi içəri daxil olub. Və birdən lift dayanıb. Beş-altı dəqiqə heç kim anlamayıb ki, buna səbəb nədir? Roy bu hadisəni bizə cənublu çılğınlığı ilə danışırdı, bu dəqiqələrdə kimin özünü necə aparmasını təsvir eləyirdi. Qorbaçov sakit imiş. Ətrafındakılar və cangüdən narahat olubmuşlar. Amma hamıdan çox həyəcanlanan Raisa Maksimovna imiş. O, əllərini belində çarpazlayaraq kifayət qədər geniş liftin bu küncündən o küncünə keçə-keçə hər an nə isə söyləyirmiş, tələb eləyirmiş. Yəqin ki, Roy Tequsiqalpaya qayıdandan sonra da, ömrünün sonuna qədər Qorbaçovun ətrafı ilə bağlı bu əhvalatı xatırlayacaq. Rio-de-Janeyroda həyatım öz axarı ilə sona yaxınlaşırdı. Bizim "orta dairə" icmasına hərdənbir Yeni Zelandiyalı "ekzotik quş" Aroxa da uçub gəlirdi. Roy onun gözlərinə diqqətlə baxırdı və sonra da məndən soruşurdu: "Necə düşünürsən: Aroxa gözəldir?" Gözəllik haqqında hər kəsin öz anlayışı olduğundan, əvvəlcə mən qeyri-müəyyən tərzdə çiyinlərimi çəkirdim. Sonra isə o, məndən əl çəksin deyə cavab verdim: "Dünya gözəlidir! Elə bil rəssam çəkib!" Roy məmnunluqla gülümsədi və məndən aralandı. Mənə elə gəlir ki, o, Aroxanın arxasına düşüb Yeni Zelandiyaya getməyə və onun qoyun sürüsünü otarmağa hazır idi. Amma avstraliyalı Dona bizim "orta dairədə" tez-tez peyda olurdu. O qədər zirəkdi ki, hər yana çatırdı. Bunu hamı deyirdi, özü də boş yerə yox. Harasa getmək, nəyə isə baxmaq, kiminləsə görüşmək, kimi isə dəvət etmək lazım olanda, o, dərhal öz məramını həyata keçirmək üçün ortaya atılırdı. Nə haqdasa mübahisə eləyəndə onun qarşısında durmaq çətindi. Kimi lazımlı sayırdısa, ona tərəfdaş çıxırdı, onu özünə çəkirdi. Amma tərcüməçi Yevanı bir qayda olaraq unudurdu. Və mənə elə gəlir ki, Dona peyda olanda, o, demək olar ki, dəhşətə gəlirdi. Çünki Dona bizim bütün planlarımızı alt-üst eləyirdi.
"Böyük dairədə" hər hansı bir müzakirə sakit keçirdi. Bu dəstə təmkinli siyasətçiləri, ekoloqları, politoloqları, alimləri, ictimai xadimləri birləşdirirdi. Hər şey ölçülüb-biçilmiş, təyin olunmuşdu. Düzünü deyim ki, mən son günlər bir qədər dalğın gəzib-dolanırdım. Bir dəfə isə mən işləri tamam korladım. "Şeraton"un səkkizinci mərtəbəsində forumun rəhbərlərindən biri -İsrail görüş keçirirdi. Məlum oldu ki, o, bizim Sibiri və Uzaq Şərqi gəzmək istəyir. Əlbəttə, hər şeylə maraqlanırdı. Mən dedim ki, heç bir problem yoxdur. Amma təyyarələrin uçuş cədvəlini qabaqcadan dəqiqləşdirmək lazımdı. Çünki təyyarələr bizim Şimala hər yerdən və vaxtaşırı uçmurlar. O, mənim sadəlövhlüyümə gülümsədi və sanki öz təbəssümü ilə mənə dedi ki, narahat olmayın, mən öz təyyarəmlə uçacağam. Mənə elə gəlirdi ki, günlər çox sürətlə keçir. Səhərlər Seleste ilə birlikdə "Şeraton"a yollanırdıq, amma axşamlar müxtəlif vaxtlarda qayıdırdıq. Və bir qayda olaraq zəngləşirdik. Və harasa şam etməyə gedirdik. Amma yenə də onun boş vaxtı, demək olar ki, yoxdu. Çoxdan nəzərdə tutmuşduq ki, Milli incəsənət muzeyinə gedək. Amma heç cür toparlana bilmədik. Mənim Rionu tərk edəcəyim şənbə sabahı da yetişdi. Mən Moskvaya Londondan uçdum. Amma Seleste hələ bir sutka da İpenamada qalmalı oldu. Onun reysi Çikaqoya qədərdi. Orda isə Edmontona uçan təyyarəyə minəcəkdi. Biz şərtləşdik ki, ertəsi gün səhər mən Rusiyadan ona zəng eləyim və Ottavada Sibir layihələri barədə sözümü deyim. Sonuncu dəfə otağıma göz gəzdirib, yol çantamı çiynimə aşırdım və aşağı düşdüm. Öz vətənlərinə Londondan uçmalı olan konfrans iştirakçıları çox keçmədi ki, burda toplaşdılar: onlar Londondan Asiya ölkələrinə, qismən Şimali Afrikaya və Avropa şəhərlərinə uçacaqdılar. Otel sahillərə çırpılan okean dalğaları kimi uğuldayırdı. Seleste də hollda göründü və öz yüngül qədəmləri ilə -sanki heç döşəməyə toxunmurdu- mənə yaxınlaşdı. Qarşımda dayandı. Və biz sakitcə bir-birimizə nəzər saldıq. Mənə elə gəldi ki, uğuldayan otel bir anlığa susdu. Mən hiss elədim ki, bizim "kiçik dairə"dəkilər hər şeyi bilmək həvəsi və maraqla baxışlarını bizə sarı yönəldiblər. Mən sakitcə Selestenin çiyinlərindən tutdum, özümə sarı çəkdim, öpdüm və çantamı götürüb oteldən çıxdım. Londona uçuş uzun çəkdi, düz on bir saat. Konfrans təyyarədə davam olundu. Təbii ki, qeyri-rəsmi tərzdə. Adamlar darıxmadı. Bir qitə digəri ilə vidalaşdı. Bir ölkə o biri ilə. Mən özümüzünkülərdən ona görə razı idim ki, heç kim məni danışdırıb-dindirmirdi. Qüssəli idim. Xəyalımdan Rio-de Janeyronun çeşidli mənzərələri gəlib keçirdi, amma gözlərim önündən çəkilməyən Selestenin surəti idi. Ertəsi gün səhər Moskvadan Selesteyə zəng vurdum. Səs aydın eşidilirdi. Ona ottavalı dostumun telefonunu və faks nömrələrini verdim. Sonra soruşdum: -Çay Yanvar ayında necə görünür? O, cavab verdi: -Səni gözləyir! Biz vidalaşdıq. Və mən sakitcə gözlədim ki, dəstəyi o qoysun. Bir ildən sonra onun məktubu gəldi. Məktub haşiyə ilə tamamlanmışdı: "Mən əkiz doğdum. İki oğlan. Bu, böyük səadətdir!"
Moskva-Nijnevartovsk, 1997-2000
|
|