Sevda MƏMMƏDOVA
OPERA SƏHNƏMIZIN
SÖNMƏZ ULDUZU

Böyük müğən­ni, Azər­bayc­a­nın ilk qa­dın ope­ra ifa­çı­sı Şöv­kət Məm­mə­do­va Azər­bayc­an mu­si­qi mə­də­niyy­ə­ti­nin unu­dul­maz si­ma­la­rın­dan­dır. Mu­si­qi mə­də­niyy­ə­ti­mi­zin qa­ran­qu­ş­la­rın­dan say­ı­lan Şöv­kət xa­nı­mın ya­ra­dıc­ı­lığı Azər­bayc­an ope­ra sə­nə­ti­nin par­laq sə­hi­fə­lə­rin­dən­dir.
1897-ci ilin 18 ap­re­lin­də Ti­f­lis şə­hə­rin­də çək­mə­çi Hə­sə­nə­li­nin evin­də dünyaya göz açan Şöv­kət hə­lə uşaq ya­ş­la­rın­dan mu­si­qiyə böyük hə­vəs gö­s­tə­rir. Va­li­deyn­lə­ri onun bu hə­vəs və qa­bi­liyy­ə­ti­ni görüb pu­lu­nu his­sə-his­sə ödə­mək şər­ti­lə bir pi­a­ni­no alır­lar. Ya­rım il so­nra Ti­f­lis mu­si­qi mək­tə­bi­nə da­xil olan Şöv­kət 12 ya­şı­na qə­dər bu mək­təb­də oxuy­ur. Klas­sik mu­si­qiyə hə­və­si onu tez-tez ope­ra te­a­t­rı­na çə­kib apa­rır­dı. Gör­kəm­li italy­an müğən­ni­si Ai­da Qon­za­qa o vaxt Ti­f­li­s­də qa­s­t­rol sə­fə­rin­də idi. C. Ver­di­nin "Ri­qo­let­to" ope­ra­sın­da Cil­da ro­lu­nu oy­nay­an müğən­ni­nin ifa­sı ba­laca Şöv­kə­ti necə ov­sun­la­mış­dı­sa, evə gə­lən­dən so­nra da eşi­dib yad­da sax­la­dığı mu­si­qi­ni oxu­mağa ba­ş­lay­ır. Onun oxu­maq bac­a­rığı haq­qın­da söz-söh­bət dil­lə­rə düşür. Ti­f­li­s­də xey­riyy­ə­çi qa­dın qra­finya Vo­ront­so­va - Daş­ko­va ax­şam ziy­a­fə­tin­də oxu­maq üçün ge­ne­ral Ka­zım Mir­zə Qac­a­ra bir müsəl­man qı­zı tap­ma­sı­nı tap­şı­rır. Hə­min müsəl­man qı­zı 13 ya­ş­lı Şöv­kət olur. O ziy­a­fət­də A. Ru­ben­ştey­nin "Əz­ra" ro­man­sı­nı, Azər­bayc­an xalq mah­nı­sı­nı və bir italy­an ro­man­sı­nı necə us­ta­lıq­la, mə­la­hət­lə oxuy­ur­sa, qra­finya ona mütləq Pe­ter­bur­qa ge­dib mu­si­qi təh­si­li al­mağı məs­lə­hət görür. Şöv­kət isə 1910-cu il­də mək­tə­bi qur­ta­rıb Ba­kı met­se­nant­la­rı­nın kö­məyi ilə İta­liy­aya oxu­mağa ge­dir. 14 ya­ş­lı müsəl­man qı­zı İta­liy­a­nın Mi­lan şə­hə­rin­də ke­ç­miş ope­ra müğən­ni­si Dot­ti Am­b­ro­zi­o­nun sin­fin­də dərs ke­ç­məyə ba­ş­lay­ır. Bir il­dən so­nra təh­sil haq­qı­nı ödəyə bil­mə­diy­in­dən Və­tə­nə qay­ı­dır. Ü. Hac­ı­bəy­li baş­da ol­maq­la o dövrün ziy­a­lı­la­rı, inc­ə­sə­nət xa­dim­lə­ri Şöv­kə­tə mad­di yar­dım məq­sə­di­lə Tağ­ıy­ev te­a­t­rın­da bə­s­tə­ka­rın "Ər və ar­vad" ope­ret­ta­sı gö­s­tə­ri­lir. To­pla­nan və­sa­it Şöv­kə­tin təh­si­li­nin da­va­mı­na sərf edil­mə­li idi. Ta­ma­şa­dan so­nra Şöv­kət səh­nəyə çı­xıb oxu­mağa ba­ş­lay­ır. Şa­q­raq və mə­la­hət­li səs əv­vəlcə zal­da ölü sükut ya­ra­dır. La­kin az so­nra san­ki yu­xu­dan ay­ı­lan Ba­kı qo­çu­la­rı ba­laca qızc­ığ­a­zı ölümlə hə­də­ləy­ə­rək təh­qi­ra­miz söz­lər yağ­dır­mağa ba­ş­lay­ır­lar. Mir­zə­ağa Əliy­ev­lə Ü. Hac­ı­bəy­li giz­li yol­la Şöv­kə­ti te­atr­dan qa­çı­rır­lar. Ta­ma­şa­dan to­pla­nan 1500 ma­nat pul müsa­di­rə olu­nur və Şöv­kət Ti­f­li­sə qay­ı­da­raq or­ta mək­tə­bi bi­ti­rir. Ai­lə həy­a­tı qu­ra­raq Kiy­e­və köçür və Alek­san­d­ra Şper­lin­qin sin­fin­də təh­si­li­ni da­vam et­dir­məyə ba­ş­lay­ır. Kiy­ev kon­ser­va­to­riy­a­sın­da oxu­duğu il­lər gör­kəm­li bə­s­tə­kar R. Qliy­er­lə görüşür və ya­ra­dıc­ı­lıq əla­qə­lə­ri ya­ra­nır. "Gəl, gəl, ey mə­nim ma­ra­lım", "Küçə­lə­rə su səp­mi­şəm", " Ye­ri, ye­ri küsmüşəm sən­dən" və s. Azər­bayc­an mah­nı­la­rı­nı Qliy­er ilk də­fə Şöv­kə­tin ifa­sın­da eşi­dir və Azər­bayc­an mu­si­qi­si­nə hey­ran olur. So­nra­lar bə­s­tə­kar "Şah­sə­nəm" ope­ra­sı­nı ya­zar­kən Azər­bayc­an mu­si­qi nümu­nə­lə­rin­dən ya­ra­dıc­ı­lıq­la bə­h­rə­lən­miş­dir.
1920-ci il­də Şöv­kət Məm­mə­do­va Kiy­ev kon­ser­va­to­riy­a­sı­nı bi­ti­rib Ba­kıya gə­lən­də ar­tıq püxtə­ləş­miş bir müğən­ni idi. Onun ye­ni for­ma­da, ye­ni ça­lar­lar­la oxu­mağı çox­la­rı­nın xo­şu­na gəl­mir. Şöv­kət bi­lir­di ki, ye­ni­lik hə­mi­şə ma­ne­ə­lər­lə qar­şı­la­şır. Sə­nət­də ye­ni­liyi xalq bir­dən-bi­rə qə­bul edə bil­mir. Bu­nun üçün uzun bir pro­ses, bir də dözüm la­zım idi. Şöv­kət isə uşaq­lıq­dan dözümlü idi. Sağ ol­sun yax­şı adam­lar. Onun bir müğən­ni ki­mi ye­tiş­məy­in­də Ü. Hac­ı­bəy­li və Qliy­e­rin çox böyük xid­mət­lə­ri ol­muş­dur. Sə­nətşünas­la­rın di­li ilə de­sək "... Qliy­er Şöv­kət Məm­mə­do­va­nı kəşf et­di, Üzey­ir bəy isə Şöv­kə­tin əlin­dən tu­tub ilk azər­bayc­an­lı qa­dın müğən­ni­ni səh­nəyə gə­tir­di..."
..."Cə­sa­rət­lə dey­ər­dim ki, Şöv­kət xa­nım Məm­mə­do­va vo­kal sə­nə­ti­mi­zin ilk pi­o­ne­ri olub­dur. O bu sə­nə­tin gə­ləc­əyi üçün bütün gənc­liy­i­ni qur­ban ve­rib­dir ..." (Ü. Hac­ı­bəy­li).
... "Mən Ru­siy­a­da böyümüşəm. De­mək olar ki, Şöv­kət xa­nım Məm­mə­do­va ilə ilk ta­nı­ş­lığa qə­dər Azər­bayc­a­nı ta­nı­mır­dım. Mən Azər­bayc­a­nı ilk də­fə Şöv­kə­tin oxu­duğu xalq mah­nı­la­rı ilə kəşf et­mi­şəm." (R.Qliy­er).
Kiy­ev kon­ser­vaty­o­riy­a­sı­nı bi­ti­rib Ba­kıya gə­lən­də ilk də­fə oy­na­dığı rol Ü. Hac­ı­bəy­o­vun "Ar­şın mal alan" ope­ret­ta­sın­da Gülçö­h­rə olub. Az so­nra re­per­tu­a­rı­nı ge­ni­ş­lən­di­rə­rək Av­ro­pa və Azər­bayc­an ope­ra­la­rın­da ye­ni-ye­ni ob­raz­lar ya­rat­mağa ba­ş­lay­ır. "Tra­vi­a­ta" da Vi­o­let­ta­nı, "Ri­qo­let­ta"da Cil­da­nı, "Şah­sə­nəm"də Şah­sə­nə­mi, "Şah İs­may­ıl"da Gülza­rı, "Nə­rg­iz"də Nə­rg­i­zi, "Şo­ta Ru­s­ta­ve­li"də Ni­na­nı, "Lak­me"də Lak­me­ni us­ta­lıq­la ifa edir. Bütün bu rol­lar onun üçün ye­ni mək­təb, mə­hək da­şı olur.
Şöv­kət Məm­mə­do­va müxtə­lif il­lər­də, ay­rı-ay­rı ope­ra­lar­da ob­raz­la­rı elə ürək­lə, mə­həb­bət­lə ya­ra­dıb ki, bu gün də öz dəy­ə­ri­ni itir­məy­ib. Şah­sə­nəm və Nə­rg­iz ob­raz­la­rı­nın da­xi­li alə­mi­ni, sə­mi­miyy­ə­ti­ni, sa­də­liy­i­ni, mər­da­nə­liy­i­ni özünə məx­sus mə­ha­rət­lə açıb. Tə­sadüfi dey­il ki, 1938-ci il­də Mosk­va­da ke­çi­ri­lən Azər­bayc­an inc­ə­sə­nə­ti ongünlüyündə Şah­sə­nəm və Nə­rg­iz ob­raz­la­rı­nı elə mə­ha­rət­lə ifa et­miş­di ki, hə­min il­də SSRİ xalq ar­ti­s­ti fə­x­ri adı­na lay­iq görülmüşdü.
Şöv­kət xa­nım təkcə ope­ra müğən­ni­si ola­raq qal­ma­mış­dır. Pa­ri­s­də, Ber­lin­də, Tə­b­riz­də qa­s­t­rol sə­fər­lə­rin­də olar­kən Azər­bayc­an xalq mah­nı­la­rıy­la xa­rici öl­kə din­ləy­ic­i­lə­ri­nin qəl­bi­nə yol tap­mış­dır. Hət­ta 1925-ci il­də Pa­ri­s­də məş­hur bir Fran­sa bə­s­tə­ka­rı onun ifa­sın­dan hey­rət­lə­nə­rək de­miş­dir: "Bu müğən­ni çox na­dir səs tem­b­ri­nə ma­lik­dir. Onun sə­si roy­a­lı ol­duqca pis və­ziyy­ət­də qoy­ur. Bu müğən­ni üçün xüsu­si roy­al düzəlt­mək la­zım­dır". Fran­sız qə­zet­lə­rin­dən bi­ri ya­zır­dı: "Şöv­kət Məmm­mə­do­va­nın çı­xı­şı bir da­ha sübut et­di ki, böyük mu­si­qi mə­də­niyy­ə­ti və vo­kal mə­ha­rə­ti anc­aq av­ro­pa­lı­la­rın qi­s­mə­ti dey­il."
Hə­lə XX əs­rin əv­vəl­lə­rin­də Azər­bayc­a­nı, Azər­bayc­an mə­də­niyy­ə­ti­ni dünyaya ta­nı­dan böyük müğən­ni­nin xid­mət­lə­ri bu­nun­la məh­dud­laş­mır.
Azər­bayc­an mu­si­qi fol­k­lo­ru­nun gö­zəl ifa­çı­sı olan müğən­ni baş­qa xal­q­la­rın mah­nı­la­rı­nı da se­və-se­və oxu­muş­dur. O, Şu­bert, Şu­man, Qriq, Brams, Qlin­ka, Ru­ben­şteyn, Çay­kov­ski, Rim­ski-Kor­sa­kov, Qliy­er ki­mi gör­kəm­li Av­ro­pa və rus klas­sik bə­s­tə­kar­la­rı­nın vo­kal mu­si­qi­si­ni də öz re­per­tu­a­rı­na da­xil et­miş­di.
Ömrünün çox his­sə­si­ni mu­si­qiyə həsr et­miş Şöv­kət Məm­mə­do­va 1948-ci ilə qə­dər Azər­bayc­an Ope­ra Te­a­t­rın­da iş­lə­miş­dir.
Onun həy­at yo­lu­na nə­zər sa­lan­da tə­əccüblən­məyə bil­mir­sən. Azər­bayc­an mu­si­qi sə­nə­ti­nin bir çox sa­hə­lə­rin­də o bi­rinc­i­lər sı­ra­sın­da day­a­nıb. Onun tə­şəbbüsü ilə Ba­kı­da ilk Te­atr Tex­ni­ku­mu ya­ra­dı­lıb. Bu Ya­xın Şərq­də ilk te­atr, ilk təh­sil oc­ağı idi. Şöv­kət xa­nı­mın bir müddət di­rek­tor­luq et­diyi bu tex­ni­ku­mun ilk bu­ra­xı­lı­şı 1926-cı il­də olub və ilk qa­dın mə­zu­nu isə unu­dul­maz Fat­ma Qə­d­ri idi. Azər­bayc­an­da ilk not nə­ş­riyy­a­tı da Şöv­kət Məm­mə­do­va­nın tə­şəbbüsü ilə ya­ra­dıl­mış­dır. Bu­ra­da Ü. Hac­ı­bəy­li­nin, M. Ma­qo­may­e­vin re­dak­tə­si və tər­ti­bi ilə Azər­bayc­an xalq mah­nı­la­rı nəşr olu­nur­du. İn­di­ki Te­atr Xa­dim­lə­ri İt­ti­fa­qı da ilk də­fə Azər­bayc­an Te­atr Cə­miyy­ə­ti ki­mi məhz Şöv­kət xa­nım tə­rə­fin­dən ya­ra­dıl­mış və ilk di­rek­to­ru da sə­nət­ka­rın özü ol­muş­dur. O, ilk azər­bayc­an­lı müğən­ni­dir ki, 1925-ci il­də Fran­sa­da sə­si ya­zıl­mış va­lı bu­ra­xıl­mış­dır.
Şöv­kət xa­nım bütün ömrü boyu sə­nə­tin müxtə­lif sa­hə­lə­rin­də nə isə bir iş gör­mək ar­zu­su ilə ya­nıb. Müxtə­lif il­lər­də mu­si­qi fol­k­lo­ru­mu­zun to­plan­ma­sın­da iş­ti­rak eləy­ib. Bu sa­hə­də­ki iş­lə­ri­nə gö­rə hət­ta Pa­ri­sə də ge­dib. Bir hə­qi­qət də var ki, han­sı sa­hə­də ça­lı­şır­sa ça­lış­sın, Ş. Məm­mə­do­va hə­mi­şə ope­ra so­li­s­ti ola­raq qa­lır­dı. O, mu­si­qi­siz ya­şaya bil­mir­di. Müxtə­lif ope­ra­lar­da ya­rat­dığı ob­raz­lar içə­ri­sin­də Ros­si­ni­nin "Se­vilya bər­bə­ri"ndə­ki Ro­zi­na par­tiy­a­sı üzə­rin­də uzun müddət iş­lə­miş, sərf et­diyi əmək bo­şa get­mə­miş, ob­ra­zın yüksək təc­əssümünə na­il ola­raq ta­ma­şa­çı­la­rın qəl­bin­də unu­dul­maz iz bu­rax­mış­dı. Ro­zi­na­nın nik­bin his­slər­lə zə­ng­in və çı­lğ­ın alə­mi­nə Şöv­kət Məm­mə­do­va­nın cə­nub hə­ra­rə­ti rə­ng­a­rə­ng ça­lar­lar gə­ti­rir­di. Ro­zi­na­nın gah şıl­taq, gah çı­lğ­ın, gah qüssə­li, gah da utanc­aq­lığı hey­rə­ta­miz vo­kal ifa­çı­lığ­ın­da necə də əl­van və yad­da­qa­lan idi. "Gecə sa­kit­liy­in­də" ko­va­ti­na­sı­nı ifa edər­kən ta­ma­şa­çı­lar vəc­də gə­lir­di­lər. O, Ro­zi­na ro­lu­nun Azər­bayc­an di­lin­də ilk və həm də əvəz­siz ifa­çı­sı idi.
De­li­bin "Lak­me" ope­ra­sın­da Lak­me ro­lu­nu da Şöv­kət Məm­mə­do­va özünə­məx­sus ori­ji­nal və par­laq boy­a­lar­la ya­rat­mış­dır. Bu ope­ra Şərq möv­zu­sun­da ol­duğ­un­dan müğən­ni­nin ürəy­i­nə da­ha çox ya­tır, ana di­lin­də səs­lən­dir­mək­dən böyük zövq alır­dı. Lak­me­nin zə­ng­in da­xi­li dünya­sı­nın, nəc­ib his­slə­ri­nin ifa­də­si olan "Be­şik nəğ­mə­si", "Ey uca Dur­la" ki­mi müqəd­dəs­lə­rə mürac­i­ət Şöv­kət xa­nı­mın ifa­sın­da da­ha tə­sir­li səs­lə­nir­di.
Müğən­ni­nin vo­kal ifa­çı­lığı heç za­man ob­ra­zın həy­at hə­qi­qə­ti­ni, inc­ə­liy­i­ni üstə­lə­mir, ək­si­nə ifa­çı­lıq­la səh­nə həy­əc­an­la­rı­nın vəh­də­ti­nə çe­v­ri­lir­di. Ope­ra­nın əsas par­tiy­a­la­rın­dan olan "Zə­ng­lər­lə ariy­a­nın" ifa­sın­da bu özünü da­ha çox büru­zə ve­rir­di.
Şöv­kət xa­nım ta­ma­şa­çı­nı təkcə sə­si ilə dey­il, ob­ra­zın da­xi­li alə­mi­ni, xa­rak­te­ri­ni us­ta­lıq­la aç­ma­sı ilə də hey­rə­tə gə­ti­rir­di. Onun ya­ra­dıc­ı­lığ­ın­da düşüncə ilə duyğu vəh­dət təş­kil edir­di.
Dünya ope­ra te­atr­la­rı re­per­tu­a­rı­nın fə­x­ri olan "Ri­qo­let­ta" ope­ra­sın­da Cil­da ob­ra­zı li­rik - ko­lo­rit­li so­pra­no səs­li müğən­ni­lə­rin qu nəğ­mə­si he­sab olu­nur. Hə­lə gənc­liy­in­də Cil­da­nın par­tiy­a­sı­nı məş­hur italy­an müğən­ni­si Ai­da Qon­za­qa­nın ifa­sın­da hey­ran­lıq­la din­ləy­ən Şöv­kət xa­nım, bu rol­da gör­kəm­li italy­an müğən­ni­si Tot­ti del Mon­te və Qa­li Kur­çi­nin ifa­sı­nı da eşit­dik­dən so­nra öz Cil­da­sı­nı ya­rat­mağa ba­ş­lay­ır. İs­tər ariya, is­tər­sə də du­et və re­çi­ta­tiv­lə­rin­də Şöv­kət xa­nım əvə­ze­dil­məz və par­laq səh­nə təc­əssümü ya­rat­mağa na­il ol­muş­dur. Cil­da ilə Ri­qol­let­ta­nın du­e­ti­nin kul­mi­na­siya nöq­tə­si Cil­da­nın "Bi­li­rəm ki, si­zi xoş­bəxt edə­rəm" söz­lə­ri ilə ba­ş­lay­an his­sə­si­dir. Cil­da­nın ötə­ri kə­də­ri­ni yüngül bir qüssə əvəz edir və ar­dınca tə­bəssüm və pı­çıl­tı­lı rep­li­ka­lar gə­lir. Şöv­kət xa­nım bu çə­tin və mürək­kəb epi­zo­du elə tə­miz, rə­van səs­lə ifa edir ki, ta­ma­şa­çı uzun müddət bu sehrli an­la­rın tə­si­ri al­tın­da qa­lır. Şöv­kət xa­nı­mın ifa­sı­nı eşi­dən­lər bu səh­nə­ni yad­da­ş­la­rın­dan si­lə bil­məy­ib­lər.
Cil­da­nın ariy­a­sı azər­bayc­an­lı müğən­ni­nin ən böyük na­i­liyy­ə­ti idi. O bu ariy­a­nı rə­ng­bə­rə­ng səs qam­ma­la­rı ilə ifa edir­di. Onun ifa­sı­nın se­h­ri­nə təkcə adi ta­ma­şa­çı­lar dey­il, böyük sə­nət­kar­lar da düşürdü. Da­hi Niy­a­zi dey­ir­di: "Yə­qin ki, in­di­ki nəs­lin nümay­ən­də­lə­ri Şöv­kət xa­nım Məm­mə­do­va­nın vo­kal ifa­çı­lığı ilə yax­şı ta­nış dey­il­lər. Am­ma mən böyük is­te­dad sa­hi­bi olan bu müğən­ni­nin ya­ra­dıc­ı­lığ­ı­nı hə­mi­şə se­vib iz­lə­mi­şəm. O, ori­ji­nal müğən­ni, əsl vo­kal­çı­dır. Şöv­kət xa­nım vo­kal sə­nə­ti­nin Av­ro­pa üsul­la­rı­nı Azər­bayc­an mil­li oxu­ma xüsu­siyy­ət­lə­ri ilə mə­ha­rət­lə bir­ləş­dir­məyə na­il olan sə­nət­kar­lar­dan­dır. Mən bu is­te­dad­lı sə­nət­ka­rı də­fə­lər­lə eşit­mi­şəm. Açığ­ı­nı eti­raf edim ki, hər də­fə də bu qey­ri-adi is­te­dad sa­hi­bi­nin ifa­çı­lığı mə­ni sehrləy­ib."
Dünya şö­h­rət­li müğən­ni Rə­şid Beh­bu­dov isə öz duyğ­u­la­rı­nı be­lə ifa­də et­miş­dir: "Şöv­kət xa­nı­mı mən Azər­bayc­an ope­ra te­a­t­rı səh­nə­si­nə gə­lən ilk qa­dın müğən­ni ki­mi ta­nıy­ı­ram. İta­liya və Kiy­ev­də mükəm­məl mu­si­qi təh­si­li al­mış bu müğən­ni ilk gündən Azər­bayc­an mu­si­qi­si­nin ağ­ır­lığ­ı­nı çiy­nin­də da­şı­mış­dır. Onun gö­zəl ifa­çı­lıq ma­ne­ra­sı oxuy­an­la­rı­mız üçün ör­nək ol­muş­dur."
Elə sə­nət adam­la­rı var ki, on­lar bir yer­də doğ­u­lur, ora­da boya-ba­şa ça­tır və ya­ra­dıc­ı­lıq­la­rı, həy­at­la­rı bir mə­kan­la bağ­lı olur. Anc­aq Şöv­kət Məm­mə­do­va­nın tərcümeyi-ha­lı ilə ta­nış olan­da gə­rək Ti­f­li­s­dən tut­muş İta­liy­aya, Kiy­e­və qə­dər do­la­naq, Ba­kı­da qə­rar tu­taq. Ti­f­li­s­də doğ­u­lan, İta­liy­a­da, Ru­siya və Uk­ray­na­da təh­sil alan, Ba­kı­da ömrünü ba­şa vu­ran bu sə­nət­ka­rın həy­a­tı qə­dər ya­ra­dıc­ı­lığı da mürək­kəb və rə­ng­a­rə­ng­dir.
Şöv­kət xa­nım həm də gö­zəl təş­ki­lat­çı və fə­al ic­ti­ma­iyy­ət­çi idi. O 1923-cü il­dən özünün tə­şəbbüsü ilə ya­ra­dı­lan Azər­bayc­an Te­atr Tex­ni­ku­mu­nun ilk di­rek­to­ru ol­muş­dur. 1939-cu il­dən Ope­ra Te­a­t­rı­nın di­rek­to­ru və­zi­fə­sin­də ça­lı­şan Ş. Məm­mə­do­va al­tı il so­nra özünün tə­şəbbüsü ilə ya­ra­dı­lan Azər­bayc­an Te­atr Cə­miyy­ə­ti­nin ilk sə­d­ri olur. Müəl­lim­lik fə­a­liyy­ə­ti­nə də elə hə­min il­lər­dən ba­ş­la­mış­dır. Ş. Məm­mə­do­va kon­ser­va­to­riy­a­nın vo­kal ka­fe­d­ra­sı­nın müdi­ri və vo­kal fakültə­si­nin de­ka­nı ki­mi mil­li kadr­la­rın ye­tiş­mə­sin­də böyük xid­mət­lər gö­s­tər­miş­dir. O 1949-cu il­dən kon­ser­va­to­riy­a­nın pro­fes­so­ru idi. SSRİ xalq ar­ti­st­lə­ri F. Əh­mə­do­va, M. Ma­qo­may­ev, V. Kə­ri­mov, A. Əliy­e­va, RSFSR xalq art­si­ti L. Pla­to­no­va, Uk­ray­na SSR xalq ar­ti­s­ti C. Ko­ça­ro­va, Tac­i­ki­s­tan SSR xalq ar­ti­s­ti O. Ori­fov, Sta­ni­slav­ski və Ne­mi­ro­viç - Dan­çen­ko adı­na Mosk­va Te­atr­la­rı­nın so­li­st­lə­ri M. Kar­lo­va, L. Şer­ba­ço­va, Azər­bayc­an müğən­ni­lə­ri A. İb­ra­hi­mo­va, Ta­hi­rə Mir­zəy­e­va ki­mi ifa­çı­lar Şöv­kət xa­nı­mın tə­lə­bə­lə­ri ol­muş, vo­kal ifa­çı­lığ­ı­nın sirr­lə­ri­ni on­dan öy­rən­mi­ş­lər.
Mülay­im, gö­zəl xa­siyy­ət­li ol­duğu üçün on­dan yax­şı dost tap­maz­dın. O do­st­luq­da çox sə­da­qət­li və fə­da­kar idi. Rus ifa­çı­lıq sə­nə­ti­nin gör­kəm­li nümay­ən­də­lə­ri L. So­bi­na və A. Ne­jda­no­va ilə Şöv­kət xa­nım ai­lə­vi dost idi­lər. V. Gess, S. Sto­ler­man, A. Klib­son və baş­qa­la­rı ilə ya­ra­dıc­ı­lıq do­st­luğu sax­lay­ır­dı. Da­hi müğən­ni Bülbüllə hə­lə İta­liy­a­da təh­sil al­dığı il­lər­dən me­h­ri­ban dost idi­lər. Bu do­st­luq "Şah­sə­nəm" və "Nə­rg­iz" ope­ra­la­rı­nın uğ­ur qa­zan­ma­sın­da əsas amil­lər­dən ol­muş­dur. Məş­hur bə­s­tə­kar Qliy­er­lə ya­ra­dıc­ı­lıq do­st­luğ­un­dan bə­h­rə­lə­nən də təkcə Şöv­kət xa­nım dey­il­di. Qliy­er "Şah­sə­nəm" ope­ra­sı üzə­rin­də iş­ləy­ər­kən bir sı­ra çə­tin­lik­lər­lə üzləş­miş­dir. Bə­s­tə­ka­rın əlin­də heç bir mu­si­qi ma­te­ri­a­lı yox idi. Şöv­kət xa­nım mil­li mu­si­qi par­ça­la­rı­nın araş­dı­rıl­ma­sın­da və ope­ra­da yer­li-ye­rin­də is­ti­fa­də olun­ma­sın­da Qliy­e­rə ya­xın­dan kö­mək­lik gö­s­tə­rib. Məhz Şöv­kət xa­nı­mın səyi nə­tic­ə­sin­də be­lə gö­zəl bir ope­ra ya­ra­nıb.
Ya­şa­dığı il­lər­də Ş. Məm­mə­do­va bir müğən­ni, müəl­lim, əsl us­tad ki­mi ope­ra sə­nə­ti­mi­zin in­ki­şa­fın­da mi­sil­siz rol oy­na­mış­dır. O hə­lə uşaq ya­ş­la­rın­dan hər yer­də Azər­bayc­an mu­si­qi­si­nin, əs­ra­rə­ng­iz xalq mah­nı­la­rı­mı­zın gö­zəl tə­rənnümçüsü ki­mi ad qa­zan­mış­dı.
Bütün həy­a­tı və ya­ra­dıc­ı­lığı hə­qi­qi və­tən­da­ş­lığ­ın gö­zəl nümu­nə­si olan sə­nət fə­da­i­si Ş. Məm­mə­do­va yaz­mış­dır: "Bütün həy­a­tım boyu Azər­bayc­an mu­si­qi­si, Azər­bayc­an səh­nə­si və mə­də­niyy­ə­ti üçün əlim­dən gə­lə­ni et­məyə ça­lış­mı­şam. Mən hə­mi­şə bu sə­nə­tin özünə­məx­sus­luğ­u­nun və tə­k­ra­ro­lun­maz­lığ­ı­nın qə­d­ri­ni bil­mi­şəm".
Və­tə­ni­ni se­vən, sə­nə­tin qə­d­ri­ni bi­lən sə­nət­ka­ra qə­dir­bi­lən xal­qı hə­mi­şə böyük hör­mət və eti­mad gö­s­tər­miş­dir. İlk azər­bayc­an­lı qa­dın SSRİ xalq ar­ti­s­ti olan Ş.Məm­mə­do­va 4 çağ­ı­rış Ali So­ve­tin de­pu­ta­tı ol­muş­dur. Xal­qın sə­si­ni təkcə səh­nə­də dey­il, yüksək tri­bu­na­da da eşit­dir­məyə na­il ol­muş­dur. Ha­zır­da Mil­li Kon­ser­va­to­riy­a­nın vo­kal stu­diy­a­sı öl­məz sə­nət­ka­rın adı­nı da­şıy­ır. Bu stu­diy­a­da oxuy­an, təh­sil alan hər bir gənc unu­dul­maz müğən­ni­nin adı­na və sə­nə­ti­nə eh­ti­ram bəs­ləy­ir, ec­az­kar sə­nə­tin sirr­lə­ri­ni öy­rən­mək­lə Şöv­kət sə­nə­tin­dən hə­lə də bə­h­rə­lə­nir­lər. Əsl sə­nət ki­mi, sə­nət­kar da öl­məz­dir, əbə­di­dir. Təkcə ya­şa­dığı dövrün dey­il, bütün dövr­lə­rin sə­nət­ka­rı, sön­məy­ən, əbə­di ul­du­zu ol­maq hər kə­sə nə­sib olan xoş­bəxt­lik dey­il.