Vaqif YUSİFLİ
MUĞAM SEVGİSİ

Muğ­am­la­rı­mı­zı uşaq­lıq­dan se­vi­rəm. On iki-on üç ya­şım­dan hər ba­zar günü, sa­at 2-də Azər­bay­jan ra­dio­su­nun “Muğ­am sa­a­tı”na qu­laq ası­ram. Muğ­am­dan al­dığ­ım zövqü heç bir mu­si­qi­dən ala bil­mi­rəm. Us­tad şa­i­ri­miz Sə­məd Vu­rğ­un vax­ti­lə yaz­mış­dı ki: “Azər­bay­jan mu­si­qi­si muğ­a­mat üstündə qu­rul­muş­dur. Ey­ni za­man­da bu, yal­nız Azər­bay­jan zövqü dey­il, bütün Qaf­qaz və Şərq xal­q­la­rı­nın bə­dii zövqüdür. Fəxr edi­rik ki, ya­rat­dığ­ı­mız böyük mu­si­qi mək­tə­bi nə­in­ki Azər­bay­jan­da, həm də Azər­bay­jan­dan xa­rij­də bir çox xal­q­la­ra möh­kəm tə­sir gö­s­tər­mək­də­dir”. Böyük şa­i­rin alt­mış il ön­jə söy­lə­diyi bu fi­kir­lər ye­ni əs­ri­mi­zin əv­vəl­lə­rin­də tam hə­qi­qə­tə çe­v­ri­lib. Muğ­am sə­nə­ti­nə döv­lət qayğ­ı­sı, xüsu­si­lə Azər­bay­ja­nın bi­rin­ji xa­nı­mı Me­h­ri­ban Əliy­e­va­nın bu sa­hə­də fə­al­lığı, Azər­bay­jan muğ­a­mı­nı dünya­da təb­liğ et­mək üçün gördüyü iş­lər göz qa­bağ­ın­da­dır.
Mən mu­si­qişünas ya da müğam təd­qi­qat­çı­sı dey­i­ləm. Am­ma ye­ri gəl­dik­jə sə­nə­ti­nə va­leh ol­duğ­um, sə­si­ni din­lə­mək­dən böyük zövq duy­duğ­um muğ­am us­ta­la­rı, on­la­rın ya­ra­dı­jı­lığı haq­qın­da ya­zı­lar yaz­mı­şam. Bu ya­zı­la­rın bir qi­s­mi elə il­lər boyu hər nö­m­rə­si­ni se­və-se­və oxu­duğ­um “Qo­bu­s­tan” cur­na­lın­da çap olu­nub. Bu cur­nal­da ən so­nun­ju ya­zım sə­siy­lə fə­lək­lə­rə mey­dan oxuy­an Alim Qa­sı­mov haq­qın­da olub. İn­di isə is­təy­i­rəm oxu­ju­la­ra ye­ni bir ifa­çı haq­qın­da söz açım. Əs­lin­də, onun sə­nə­tə gə­li­şi ye­ni dey­il, iy­ir­mi il­dən ar­tıq­dır sə­nət­də­dir, te­le­vi­ziya ka­nal­la­rın­da də­fə­lər­lə onun ifa­sın­da muğ­am­la­ra, xalq mah­nı­la­rı­na, təs­ni­f­lə­rə qu­laq as­mı­şıq. Mən is­te­dad­lı bir muğ­am ifa­çı­sı Ru­zə İbi­şo­va­dan söz aç­maq is­təy­i­rəm.
Azər­bay­jan muğ­am sə­nə­tin­də qa­dın ifa­çı­la­rın da öz ye­ri var və mən ön­jə xa­tır­lay­ı­ram XIX əsrdə ya­şay­an Mir­zə Güllə­ri (mər­hum xalq ya­zı­çı­mız Əzi­zə xa­nım Jə­fər­za­də onun haq­qın­da ro­man da ya­zıb). So­nra xa­tır­lay­ı­ram Ya­vər xa­nım Kə­lən­tər­li­ni, Hə­qi­qət Rzay­e­va­nı, Rüba­bə Mu­ra­do­va­nı, Şöv­kət Ələk­bə­ro­va­nı, Sa­ra Qə­di­mo­va­nı, Zey­nəb Xan­la­ro­va­nı, Tükəz­ban İs­may­ı­lo­va­nı..İn­di­nin özündə də bu ənə­nə da­vam edir. Sə­ki­nə İs­may­ı­lo­va, Qən­dab Qu­liy­e­va, Ya­qut Ab­dul­lay­e­va, Nə­za­kət Tey­mu­ro­va və ne­çə-ne­çə qa­dın xa­nən­də­lə­ri­miz. Ru­zə xa­nım İbi­şo­va da bu gö­zəl səs­li qa­dın xa­nən­də­lə­ri­miz­dən bi­ri­dir.
O, Ağ­da­şın Lə­ki kən­din­də dünyaya göz açıb. Bu kənd Ağ­da­şın ən gö­zə­g­ə­lim­li, ən ya­ra­şıq­lı bir kən­di­dir, həm əha­li­si­nin, həm də ziy­a­lı­la­rı­nın say­ı­na gö­rə bi­rin­ji kənd say­ı­lır. Lə­ki dey­ən­də mən XIX əs­ri xa­tır­lay­ı­ram. Şir­van ədə­bi mək­tə­bi­nin ye­tir­mə­si olan Mir­zə İs­may­ıl Qa­sir ya­dı­ma düşür. O Qa­sir ki, Şir­van­dan yol alıb Lən­kə­ra­na və ora­da müəl­lim­lik eləy­ib, Lən­kə­ran­da, o bö­lg­ə­də ya­şay­an şa­ir­lə­ri yığ­ıb ba­şı­na, “Fövjül-füsə­ha” ədə­bi məj­li­si­ni təş­kil edib. Am­ma Ru­zə xa­nım Lə­ki­dən çı­xan ilk xa­nən­də­dir.
Elə uşaq­lıq­dan sə­si olub və bu sə­sin ilk sı­naq mey­da­nı Lə­ki or­ta mək­tə­bi­nin bə­dii öz­fə­a­liyy­ət dər­nəyi olub. Mək­tə­bin, kən­din o za­man­kı ənə­nə­vi təd­bir­lə­rin­də bu səs ya­vaş-ya­vaş ji­la­la­nıb, Ağ­da­şın ray­on təd­bir­lə­ri­nə də çağ­ı­rıb­lar, so­nra bu səs re­s­pub­li­ka bə­dii öz­fə­a­liyy­ət kol­lek­tiv­lə­ri­nin kon­sert­lə­rin­də də eşi­di­lib. Adə­tən, qız uşaq­la­rı­nın oxu­mağ­ı­na, bu sa­hə­də təh­sil al­ma­la­rı­na bi­rin­ji ma­ne­çi­lik ai­lə­dən ba­ş­la­nır, am­ma ai­lə­də heç kim Ru­zə­nin is­təy­i­nə əks get­mə­di. 1985-ji il­də Ru­zə sə­nəd­lə­ri­ni Asəf Zey­nal­lı adı­na or­ta ix­ti­sas mu­si­qi mək­tə­bi­nə ver­di. Am­ma ya­şı çat­ma­dığ­ı­na gö­rə hə­min il onun sə­nəd­lə­ri­ni qə­bul et­mə­di­lər.Am­ma sə­nəd qə­bu­lu za­ma­nı onu oxut­muş­du­lar, sə­si­ni bəy­ən­miş­di­lər. Di gəl ki…Yax­şı bu dünya­da xey­ir­xah in­san­lar var. Us­tad Əli­ba­ba Məm­mə­dov onun sə­si­ni eşit­miş­di, bi­lən­də ki, qı­zın sə­nəd­lə­ri­ni ya­şı ta­mam ol­ma­dığ­ı­na gö­rə qə­bul elə­mir­lər, götürdü onu öz an­sam­lı­na-“Hu­may­un”a.
–Mən “Hu­may­un” an­sam­lın­da bir il ça­lış­dım. Məq­sə­dim öy­rən­mək, görüb-götürmək idi. O za­man bu an­sam­lın ən gö­zəl çağ­la­rıy­dı. Əli­ba­ba Məm­mə­dov, Təh­mi­raz Şi­ri­nov, Zümrüd Məm­mə­do­va bu an­sam­lın şö­h­rə­ti­ni Azər­bay­jan­dan uzaq­la­ra da yay­mış­dı­lar.Mə­nə də ara­bir on­la­rın kon­sert­lə­rin­də çı­xış elə­mək üçün şans ve­ri­lir­di. Bir il­dən so­nra A.Zey­nal­lı adı­na mu­si­qi mək­tə­bi­nə da­xil ol­dum. Bi­lir­si­niz ki, bu­ra­da tə­lə­bə­lər ay­rı-ay­rı muğ­am us­ta­la­rı­nın sin­fin­də təh­sil alır­lar. Mə­nim muğ­am müəl­li­mim ta­nın­mış xa­nən­də Nə­ri­man Əliy­ev idi. Nə­ri­man müəl­lim ko­ri­fey sə­nət­kar Sey­id Şu­şin­ski­dən dərs al­mış­dı və muğ­am sə­nə­tin­də onun lay­iq­li da­vam­çı­sı idi.Dey­ir­lər, Ağa (Sey­id Şu­şin­ski) xə­s­tə­lə­nən­də onu hə­mi­şə Nə­ri­man müəl­lim əvəz edir­miş. Nə­ri­man Əliy­ev mə­nə muğ­a­mın bütün sir­lə­ri­ni öy­rət­di. Hə­mi­şə dey­ir­di ki, bu muğ­am­lar əsrlə­rin ya­di­g­a­rı­dır, ona to­xun­maq ol­maz, klas­sik ənə­nə­lə­ri qo­ru­maq la­zım­dır, am­ma hər kəs bu muğ­a­ma öz nə­fə­si­ni, sə­si­nin özünə­məx­sus ça­la­rı­nı qat­ma­lı­dır.1990-jı il­də mu­si­qi mək­tə­bi­ni bi­tir­dim və is­təy­ir­dim ki, Fi­lar­mo­niy­a­nın so­li­s­ti olum, ifa­çı­lıq təjrübəm da­ha da art­sın. Am­ma gör­kəm­li bə­s­tə­ka­rı­mız Süley­man Ələ­sg­ə­rov mə­ni bu fi­k­rim­dən da­şın­dır­dı. De­di ki, sə­nin ömrün boyu oxu­mağa vax­tın ça­ta­jaq, am­ma mu­su­qi təh­si­li­ni gə­rək ya­rım­çıq qoy­may­a­san. Süley­man müəl­lim bir-iki kon­sert­də mə­nim ifa­mı din­lə­miş­di, məm­nun qal­mış­dı. Sə­nəd­lə­ri­mi Üzey­ir Ha­jı­bəy­li adı­na Ba­kı Mu­si­qi Aka­de­miy­a­sı­na ver­dim və qə­bul olun­dum. Müəl­li­mim İs­lam Rzay­ev idi. Al­lah ona qə­ni-qə­ni rəh­mət elə­sin. O, müğam dəry­a­sı idi. Mən o dəry­a­dan bir-iki ovuj nə­sə götürmüşəm­sə, özümü xoş­bəxt he­sab edi­rəm. Təh­sil il­lə­rin­də də xa­nən­də­lik fə­a­liyy­ə­ti­mi da­vam et­dir­dim. Ye­nə “Hu­may­un”da, so­nra Azər­bay­jan­da ilk fol­k­lor an­sam­b­lı olan “İrs”də oxu­dum.
Be­lə­jə sa­rı­şın qı­zın – Ru­zə­nin sə­nət ömürlüyü ba­ş­lay­ır. O, kon­ser­va­to­riy­a­nın so­nun­ju kur­sun­da oxuy­ar­kən Azər­bay­jan ra­dio və te­le­vi­ziy­a­sı­nın S.Rüstə­mov adı­na Xalq Ça­lğı Alət­lə­ri Or­ke­s­t­ri­nə so­list ki­mi qə­bul olu­nur. Or­kestr­lə Ü.Ha­jı­bəy­li­nin, S.Rüstə­mo­vun, Q.Hüseyn­li­nin, T.Qu­liy­e­vin, H.Xan­məm­mə­do­vun, J.Ja­ha­ng­i­ro­vun, R.Mi­ri­ş­li­nin, N.Əzi­mo­vun və baş­qa bə­s­tə­kar­la­rın sək­sə­nə ya­xın klas­sik əsər­lə­ri­ni ifa edir, Ağ­a­sə­lim Ab­dul­lay­e­vin rəh­bər­lik et­diyi “Araz” xalq ça­lğı alət­lə­ri an­sam­b­lı­nın müşay­i­ə­ti ilə iy­ir­miyə ya­xın mah­nı və təs­nif, “Bay­a­tı Şi­raz”, “Ma­hur Hin­di”, “Xa­rij Se­g­ah”, “Mir­zə Hüseyn se­g­a­hı” muğ­am də­s­tg­ah­la­rı­nı len­tə al­dı­rır.
Yax­şı ya­dım­da­dır..Ne­çə il ön­jə (dox­sa­nın­jı il­lə­rin son­la­rıy­dı) Az.TV-də “Muğ­am ko­ser­ti”nə ba­xır­dım. Ru­zə İbi­şo­va “Bay­a­tı-Şi­raz” oxuy­ur­du. Mən bu muğ­a­mı çox ifa­çı­la­rın sə­sin­də din­lə­mi­şəm. Ən çox xo­şu­ma gə­lən Ya­qub Məm­mə­do­vun ifa­sı olub. Xüsu­si­lə onun bu də­s­tg­ah­da “Bay­a­tı-İs­fa­han”ı , da­ha so­nra “Zil Bay­a­tı-Şi­raz”ı şa­q­raq zə­ng­u­lə­lər­lə, gur və mə­la­hət­li səs­lə oxu­ma­sın­dan böyük feyz al­mış­dım. Elə Ru­zə­nin müəl­li­mi ol­muş Nə­ri­man Əliy­e­vin oxu­duğu “Bay­a­tı-Şi­raz” da pis dey­il­di. Ru­zə­nin oxu­duğu “Bay­a­tı-Şi­raz” da gö­zəl idi, özünə­məx­sus idi. Ən ba­ş­lı­ja­sı, ja­van müğən­ni bu də­s­tg­ah­da Füzu­li qə­zəl­lə­ri­ni oxuy­ur­du. “Pən­beyi-daği-jünun iç­rə ni­han­dır bə­də­nim, Di­ri ol­duq­ja li­ba­sım bu­dur, öl­səm kə­fə­nim”…
-Açığ­ı­nı dey­im ki, mən ifa elə­diy­im hər bir muğ­a­ma özümün sə­nət əsə­ri ki­mi ba­xı­ram. Bəl­kə mə­nim ifam­da nə­sə ça­tış­ma­sın, am­ma onu özümkü elə­məyə ça­lı­şı­ram. Ba­şa düşürəm ki, muğ­am dünya­sın­da Xan, Sey­id Şu­şin­ski, Jab­bar, İs­lam Ab­dul­lay­ev, Ya­qub Məm­mə­dov, Ha­jı­ba­ba Hüsey­nov, Arif Ba­bay­ev, İs­lam Rzay­ev, Alim Qa­sı­mov ki­mi zir­və­lər var. Və mən də o zir­və­lə­rə sığ­ın­mı­şam. Qa­dın­lar üçün ki­şi­lər ki­mi muğ­am oxu­maq çox ağ­ır­dır. Elə ağ­ır muğ­am­lar var ki, on­la­rı biz qa­dın xa­nən­də­lər oxu­mağa jə­sa­rət elə­mi­rik.Am­ma Ya­vər Kə­lən­tər­li­nin, Rüba­bə Mu­ra­do­va­nın, Sa­ra xa­nı­mın oxu­duğu muğ­am­lar elə bi­li­rəm, qiy­mət­li sə­nət in­ji­lə­ri­dir, muğ­am abi­də­lə­ri­dir.Dey­i­lə­nə gö­rə “Ma­hur-Hin­di” muğ­a­mı­nı mən də pis oxu­ma­mı­şam.
Bir ha­di­sə də onun həy­a­tın­da unu­dul­maz xa­ti­rəyə çe­v­ril­di.M.Ma­qo­may­ev adı­na Fi­lar­mo­niy­a­da ka­me­ra or­ke­s­t­ri­nin müşay­i­ə­ti ilə is­ve­ç­rə­li məş­hur mu­si­qi­çi Si­mon So­mar­ti­ni­nin di­ric­or­luğu ilə bə­s­tə­kar Aq­şin Əli­za­də­nin “Muğ­am­va­ri” sim­fo­nik əsə­ri ifa olu­nur­du. Hə­min əsər­də bir muğ­am ye­ri var, onu Alim Qa­sı­mov ifa et­mə­liy­di.Am­ma Alim Qa­sı­mov hə­min vaxt xa­ri­ji öl­kə­də imiş. Ki­mə müra­ji­ət et­mə­li? Ru­zə xa­nım ya­da düşür və hə­min ge­jə o, Ali­mi əvəz edir, kon­sert uğ­ur­la ke­çir. Hə­min kon­sert­də Azər­bay­ja­nın gör­kəm­li ziy­a­lı­la­rı da iş­ti­rak et­miş­di.
Ru­zə xa­nım tez-tez hər­bi his­sə­lər­də ol­duğ­u­nu fə­rəh­lə qeyd edir. “Ən çox ürək­lə oxu­duğ­um əsg­ər­lə­ri­mi­zin, kur­sant və za­bit­lə­ri­mi­zin şə­rə­fi­nə təş­kil olu­nan kon­sert­lər­dir”-dey­ir. 2006-jı il­də o, Ba­kı Şə­hər Mə­də­niyy­ət ida­rə­si­nin “İlin muğ­am us­ta­sı” no­mi­na­siy­a­sı­na lay­iq görülüb. Mər­hum şa­ir Azad Ta­lı­şoğ­lu Ru­zə xa­nı­mın həy­at və sə­nət yo­lu­na “Sən oxuy­an­da” ad­lı bir ki­tab həsr edib-hə­min ki­ta­bın dörd il ön­jə Va­hid po­eziya evin­də təq­di­ma­tı ke­çi­ri­lib. O təq­di­mat mə­ra­si­min­də Ha­bil Əliy­ev, Əli­ba­ba Məm­mə­dov, Ja­nə­li Ək­bə­rov, İs­lam Rzay­ev, Nə­ri­man Əzi­mov ki­mi gör­kəm­li sə­nət­kar­lar si­mi­mi ürək söz­lə­ri­ni söy­lə­di­lər.
Ru­zə İbi­şo­va in­di 42 ya­şın­da­dır. O, İn­jə­sə­nət Uni­ver­si­te­tin­də pe­da­qoci fə­a­liyy­ə­ti­ni da­vam et­di­rir. Əl­bət­tə, vax­tı olan­da el şən­lik­lə­rin­də, ij­ti­mai təd­bir­lər­də çı­xış edir. Us­ta­dı Nə­ri­man Əliy­e­vin bu söz­lə­ri­ni hə­mi­şə xa­tır­lay­ır : Əsl sə­nət 40 ya­şın­dan so­nra par­lay­ır”.
Ru­zə xa­nı­mın da bir muğ­am ifa­çı­sı ki­mi uğ­ur­la­rı qa­baq­da­dır. Ha­zır­da “Şur” muğ­a­mı­nı ha­zır­lay­ır. Biz də ona uğ­ur­lar ar­zu­lay­aq.