Zəlimxan YAQUB
“PEY­ĞƏM­BƏR”
Poema

“Peyğəmbər” poemasının yazılması üçün tale məndən ötrü məndən xəbərsiz gənclik illərimdən “hazırlıq” işləri görürmüş desəm, yanılmaram.
Qoynunda dünyaya göz açdığım sazın-sözün beşiyi sayılan qədim Borçalı mahalında, Bolnis - Kəpənəkçidə Məhəmməd Peyğəmbərin doğum günlərində, mövlud gecələrində Yunus İmrədən, Süleyman Çələbidən oxunan ilahilərin, şeirlərin səsi hələ də şirin bir avaz kimi qulaqlarımda səslənir. Ulu ozanlarımızın havacatları, qoşmaları, divaniləri ustad sənətkarlarımızın dilində o qədər gözəl səslənərdi ki, lap iliyimə, qanıma işləyərdi:

Arayıb, axtarıb tapam izini,
İzinin tozuna sürtəm üzümü.
Haqq nəsib eyləyə görəm üzünü,
Ya Məhəmməd, könlüm arzular səni.

Hz. Peyğəmbərimiz (ə.s.) haqqında Yunus İmrənin bu şahanə misralarını bu günün özündə də o zaman eşitdiyim şirin bir avazla astadan-astadan zümzümə etməkdən doymuram.
Aradan illər keçdi... Uşaqlıq illəri arxada qaldı. Böyük arzular dalınca səsli-küylü şəhərə gəldim. Bakı Dövlət Universitetində təhsil almağa başladım. İkinci kursda oxuyurdum. Unudulmaz müəllimim, böyük şərqşünas alim Əli Fəhmi mənə "Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı"ndan dərs deyərdi.
Əli müəllimi elə bil Allah mənim arzularımı həyata keçirmək üçün bu fakültəyə göndərmişdi. Nizamini, Füzulini, Nəsimini, Seyid Əzimi, Racini, Qümrini, Firdovsini, Hafizi, Xəyyamı, Sədini, Dəhləvini, Camini, Nəvaini, bir sözlə Şərq aləminin neçə-neçə söz sultanlarının xəzinəsini sinəsində gəzdirərdi. Kəskin hafizəyə, iti yaddaşa, çox mahir və usta şeir oxuma tərzinə, cazibədar səsinə və ləhcəsinə, əruzun bütün bəhrlərində çalxalanan daxili dünyasına heyran olduğum Əli Fəhmi hansı klassik şeirdən söhbət açardısa mütləq o əsəri incələmək üçün Quranın hikmətlərinə, Məhəmməd Peyğəmbərin hədislərinə istinad edər, təravətli bir poeziya dünyası yaradardı. (Allah elə bil ki, bu kişinin ləngərli yerişini də əruz vəzni üçün yaratmışdı). Aylarla, illərlə bu sehrə düşər, o cazibədən ayrıla bilməzdim.
Bu da mənim üçün İlahinin bir hədiyyəsi idi.
Yenə aradan nə qədər vaxt ötdü. Ruhu şad olsun ulu öndərimiz Heydər Əliyevin. Onun böyük qayğısı sayəsində Allah mənə ömrümün ən gözəl çağlarında Məkkə ziyarəti də qismət elədi.
Azərbaycan müstəqillik qazanandan sonra Məkkəni ziyarət edən ilk Azərbaycan şairiydim. Heydər Əliyev həzrətləriylə Məkkə ziyarətinə getməyim, Kəbənin üzümüzə taybatay açılan qapılarından içəri girib, o daşları, divarları öpüş selinə qərq etməyim, içindəki mənzərələri gözümə, könlümə köçürməyim ömrümün-günümün ən xoşbəxt anları, xəyallarımın ən uca zirvəsi idi.
Bu səfərdə heç vaxt unutmadığım mübarək bir anın xoş təəssüratını hörmətli oxucularımla bölüşmək istəyirəm: Məkkə ziyarətini başa vurub, Bakıya qayıdırdıq. Təyyarəmiz buludları yara-yara vətənə doğru qanadlanıb uçurdu. Bir də gördüm Prezidentin köməkçisi sakitcə yaxınlaşdı:
– Zəlimxan müəllim, Prezident sizi öz salonuna dəvət edir, - dedi.
Dahi rəhbərimizin əyləşdiyi salona keçdim. Və unudulmaz söhbətin şahidi oldum.
Xalqımızın çox hörmətli ziyalıları – Hacı Allahşükür Paşazadə, Həsən Həsənov, Hacı Vasim Məmmədəliyev, Bəkir Nəbiyev, Ziya Bünyadov, Tahir Salahov, Arif Məlikov və başqa görkəmli şəxsiyyətlər Prezidentin ətrafındaydı. Söhbət islami dəyərlərimizdən gedirdi. Vacibliyini və tarixi əhəmiyyətini nəzərə alıb ulu öndərimizin söhbətlərinin yaddaşımda qalanlarını varaqlara köçürürəm:
– Mən Məkkəyə ona görə belə geniş bir heyətlə gəldim ki, Məkkəni, Kəbəni, Allah evini hamınız ziyarət edib, bu ziyarətdən öz həyatınız üçün nəticələr çıxarasınız. Məkkəyə hansı duyğularla gəlmisiniz, burda hansı hissləri yaşadınız? Məkkədən Azərbaycana, evinizə, ailənizə hansı mənəvi dəyərləri aparırsınız? Mən istəyirəm bu haqda daha çox düşünəsiniz, fikirləşəsiniz.
Sovet hakimiyyəti illərində 70-80 il Məkkənin, Kəbənin qapıları üzümüzə bağlı qaldı. Peyğəmbərimiz, Quranımız bizə yasaq edildi. Məscidləri uçurdular, Şeyxləri sürgün elədilər, mollaları güllələdilər. İbadətimizi əlimizdən aldılar. Ancaq xalqımızın böyüklüyü ondan ibarət oldu ki, nə qədər sıxsalar, əzsələr, qadağalar qoysalar da Allah sevgisini, Peyğəmbər eşqini onun ürəyindən çıxara bilmədilər.
Bu gün tale bizə Azərbaycanın müstəqilliyi adlı bir nemət bəxş edib. Mən istəyirəm ki, azadlığın və müstəqilliyin qədrini, qiymətini bilib ondan öz yaradıcılığınızda layiqincə istifadə edəsiniz.
Tahir, sən bizim xalqımızın böyük rəssamısan. Gözəl əsərlərin var, bunlara görə çox sağ ol. İndi istəyirəm ki, islam dini ilə bağlı, Məkkə ziyarəti ilə bağlı Azərbaycan incəsənətinə yeni töhfələr verəsən. Arif, sən də böyük sənətkarımız kimi çox iş görmüsən, indi fürsətdi, gördüyün, duyduğun, düşündüyün məqamlarla bağlı yeni musiqi əsərləri yaratmalısan. Zəlimxan, sən də öz öhdənə düşən vəzifənin böyüklüyünü, yaradıcılıq məsuliyyətini yaxşı dərk etməlisən, gözəl əsərlər yaratmalısan. Ədəbiyyatımızın dini dəyərlərlə bağlı bu mövzusu Cavidin “Peyğəmbər”i ilə qapanıb. Uzun illərdi ki, bu sahə şumlanmamış xam torpaq kimi qalıb. O torpağı şumlayıb əkmək, o qara şumlara sağlam mənəviyyat toxumları əkmək siz yaradıcı gənclərin boynuna düşür. İndi o toxumları səpməyin vaxtı gəlib...
Dəyərli oxucu!
Ömrümün Borçalıda – Kəpənəkçidə keçən gənclik illəri, məni Əli Fəhmiyə qovuşduran tələbəlik çağları, taleyimin Heydər Əliyev mərhələsi, iki dəfə Məkkəni ziyarətim, qoca şərqin gördüyüm və sevdiyim müqəddəs ziyarətgahları, qədim şəhərləri, oxuduğum elmi-bədii tarixi kitablar silsiləsi, ucalığına heyran olduğum heyrət zirvələri, ömrümün 60-cı pilləsinə qədəm basmağa başlayanda öz barını-bəhrəsini verdi - "Peyğəmbər"i dünyaya gətirdi. Yaşadığım illərin təcrübəsi mənə deyir: "Zəlimxan, elə mövzular var ki, onlara gəncliyində yox, ancaq ömrün 60-da, 70-də yaxınlaşa bilərsən". Mənim üçün "Peyğəmbər" də belə yazıldı, belə yarandı.
Ümrə ziyarətini həcc ziyarəti ilə tamamlamaq üçün növbəti il yenidən Məkkə ziyarətinə getdim. Bu ziyarətlərin mənə verdiyi ən böyük Allah hədiyyəsi bu müqəddəs ziyarətlə, səfərlə bağlı silsilə şeirlər oldu ki, bu da "Peyğəmbər"in yazılması üçün daha münbit bir şərait yaratdı.
Şəxsiyyətinə və yaradıcılığına dərin hörmət bəslədiyim işıqlı ziyalımız Hacı Azər Turan mənim haqqımda yazdığı "Əzəl-axır dünya türkün dünyası" kitabında "Məkkənin şeirimizə qayıdış məqamı" adlı ayrıca bir fəsil vermişdi. Bu fəsildə belə bir cümlə vardı: "Hz. Məhəmməd dastanını Tanrı özü sənə ilham edəcək. Buna inanıram, Zəlimxan!"
Azər Turanın arzusu ilə mənim illərlə ürəyimdə gəzdirdiyim, ancaq heç kəsə açmadığım İlahi bir istək yüzdə yüz üst-üstə düşürdü. Bu yerdə istər-istəməz İbrahim Həqqi həzrətlərinin məşhur şeirini xatırlamalı oluram.

Mövlam görəlim neylər,
Neylərsə, gözəl eylər.

"Peyğəmbər" əsərini yazmağa başlamazdan əvvəl hansı yükün altına girdiyimi, hansı şərəfli, mübarək və çətin bir işin məsuliyyətini çiyinlərimə aldığımı çox gözəl anlayırdım.
Nəhayət, bir gün özümdə cəsarət tapıb məşhur islamşünas alimimiz, gözəl insan Vasim Məmmədəliyevə ürəyimin niyyətini açıb, ondan məsləhət istədim. Ürək sözlərimi, arzularımı diqqətlə dinlədikdən sonra xalqımızın bu böyük ziyalısı məni bağrına basıb, özünəməxsus ağsaqqal səmimiyyətilə ürəkdən xeyir-dua verib, yaradıcılıq uğurları arzuladı.
Görkəmli ictimai-siyasi xadim Həsən Əziz oğlu Həsənov mövzunun ictimai-siyasi mənəvi yükü, müasirliyi, qayəsi baxımından mənə çox faydalı məsləhətlər verdi.
Zaman-zaman qəlbimdə, ruhumda, varlığımda yaşatdığım "Peyğəmbər"i yazmaq üçün ciddi yaradıcılıq işinə başladım. Xoşbəxtlikdən Ulu Tanrı səsimi eşitdi. Ürəyimin işığını zərrə-zərrə varaqlara köçürməkdə yardımçım oldu. “Qurani-Kərim”i dönə-dönə oxudum.
Hötenin "Qərb-Şərq divanı"nı tamamlamamış "Məhəmməd" dramını, Puşkinin, Buninin "Quran"la bağlı şeirlərini, Lev Tolstoyun islam dininə aid fikirlərini, Dostoyevskinin "Quran"a münasibətini, məşhur ingilis alimi Heale Donald Valsın iki cildlik "Tanrıyla söhbət" kitabını, Cəvahirləl Nehrunun "Dünya tarixinə bir nəzər" əsərində Hz. Məhəmmədlə, İslamla bağlı çox qiymətli fikirlərini, Massenin "İslam"ını, Hz. Əlinin "Nəhcül- Bəlağə"sini, Ruminin "Məsnəvi"sini, böyük türk şairi Məhməd Akif Ərsoyun başdan-başa iman nuruna bələnmiş “Səfahət”ini, Pakistan şairi Məhəmməd İqbalın çox ünlü şeirlərini, Cavidin "Peyğəmbər"ini, Nəcib Fazil Qısakürəyin "Peyğəmbər dairəsi" kitabını, Səzai Qaraqoçun "Xızırla 40 saat" poemasını, Əbdülbaqi Gölpınarlının "Həzrəti Peyğəmbər və on iki imam"ını, Mustafa Asim Köksalın çoxcildlik “İslam tarixi”ni, neçə-neçə əsəri ələdim, ələkdən keçirdim. Sonsuz elm-fəzilət dəryasına baş vurdum.
Əziz oxucu! İslam dini Allahdan Peyğəmbərə, Tanrıdan bəndəyə baş mələyimiz Cəbrayıl vasitəsiylə çatan "Oxu!" hökmü, "Oxu!" tapşırığı, "Oxu!" fərmanıyla gəlib. Cəbrayılın dilində üç dəfə təkrar olunan "Oxu!" kəlməsi bəşəriyyət tarixində ən cavan, ən sağlam və ən real bir dinin – İslam dininin yaranmasına səbəb olub. Allaha təslim ol, yəni müsəlman ol, Allahı tək, Məhəmmədi onun elçisi bil, bütün islami dəyərləri qəbul elə, kamil iman sahibi ol, haramın yox, halalın dalınca, yalanın yox, həqiqətin ardınca get, doğruluğu dost qapısı bil, həqiqətpərəst ol, Allaha, peyğəmbərə, Qurana, Allahın sifətlərinə layiq ol, islami dəyərlərə bütün varlığını həsr elə, bu haqda heç vaxt heç bir şübhəyə düşmə, şeytanı qəlbinə yaxın buraxma, ruhunu diri və duru saxla, əbədi xoşbəxtliyini elmdə, kitabda, mütaliədə, oxumaqda, təhsildə, savadda ara! İslam dini niyə "Oxu!" sözüylə başladı? Bu böyük həqiqətə çatmaq üçün oxu, yenə də oxu! "Mənə bir hərf öyrədənin ömürlük qulu olaram" deyiminin dərinliyinə baş vur, öz kamilliyini islam elminin dərinliyində ara! Şam Universitetinin professoru Məhəmməd Eycazül Xatib yazırdı ki, “Quran”da 750 ayə möminləri təbiəti tədqiq etməyə, əqli ən yaxşı şəkildə istifadə etməyə və elmi çalışmaları cəmiyyət həyatının bir parçası halına gətirməyə təşviq edir”.
Bax budur islam dininin mahiyyəti!
Bütpərəst olmasam da, bir ilahi sirrin, ilahi qüdrətin önündə, Füzuli demişkən: "Heyrət ey büt!" – deyib donmuşam. Ata yox, ana yox, müəllim yox, məktəb yox, mədrəsə yox! Əmi himayəsində maddi çətinliklərlə dolu bir həyat yaşa, hələ peyğəmbər olmamışdan dürüst ağıla, düzgün əxlaqa sahib ol. Məhəmməd - Əmin mərtəbəsinə yüksəl, qırx yaşında çıx bir dağın zirvəsinə, ora sıravi bəndə Məhəmməd kimi get, ordan Peyğəmbər kimi qayıt, bəşəriyyətə dünyanın ən müqəddəs kitabını, – "Quran"ı hədiyyə gətir!!!
Dünyanı heyrətləndirən bu hikmətin adı nədir? Möcüzədimi, sehrdimi, ovsundumu? Yox! Yox! Yox! Bütün bunların fövqündə, ucalardan ucada, yüksəklərdən yüksəkdə, ağılişləməz, xəyalyetişməz, əlçatmaz bir məqamdadı bu sualların cavabı...
Ordusu, qoşunu, əsgəri, silahı qarşıya çıxan müdhiş qüvvələrdən qat-qat az olan, ancaq inamı bütün inamların zirvəsində duran, haqq yolunda mübarizədə heç bir çətinlikdən qorxmayan, bu yolda şəhid olmaq şərəfini hər şeydən uca tutan, Rum qeysəri Herakliyə, İran şahı Xosrova, Həbəş kralı Əshaməyə, Misir fironu Mikavkusa, Yəmən valisi Havza Əliyə, Kassan məliyi Haris Əbu Şəmirə "İslamı qəbul elə" hökmüylə məktublar göndərən, cəmisi üç kəlmə söz yazılmış "Allah, Rəsul, Məhəmməd!" möhrüylə az qala dünyanı ayağa qaldıran, son nəfəsində belə sərkərdələrə hərbi tapşırıqlar verən, əsgərlərə İlahi inam bağışlayan Peyğəmbərin sonsuz və tükənməz inamı hardan qaynaqlanırdı?
Mən heç vaxt bu iddiada olmamışam ki, hansısa ilahi suala cavab tapa bilərəm.
Məni "Peyğəmbər"ə çəkib gətirən qüdrətin adı İlahi sevgi, Tanrı eşqi, tükənməz məhəbbət, ölçüyəgəlməz fikir axtarışlarıdır.
Mən bütün ömrüm boyu yuxularda quş kimi uçmuş, qartal kimi qanad çalmışam. Kənddən şəhərə, dağdan-dağa, zirvədən-zirvəyə, arandan-yaylağa, eldən-elə, könüldən-könülə, Borçalıdan Bakıya, Bakıdan dünyaya. Şükürlər olsun Allaha ki, “Peyğəmbər”i yazanda o uçuşların sayı daha da çoxalırdı. Bakıdan Məkkəyə, Kəbəyə, Mədinəyə, Kərbəlaya, Bağdada, Hələbə, Dəməşqə, Kufəyə, Nəcəfə, İstanbula, Konyaya, Təbrizə doğru istiqamət götürürdü. Bu uçuşlar Adəmin cənnətinə, Nuhun gəmisinə, İbrahimin dostluğuna, İsmayılın qurbanına, Davudun səsinə, Yaqubun həsrətinə, Yusifin gözəlliyinə, Musanın Turuna, İsanın çarmıxına, Məhəmmədin əxlaqına doğru havalanırdı.
Haqqımda kitab yazmış dəyərli ziyalımız Rüstəm Kamalın dediyi kimi, qanad yoxdursa uçuş da yoxdur, uçuş yoxdursa xəyal yoxdur, xəyal yoxdursa həqiqət uğrunda axtarış yoxdur və mən bu uçuşlarımla Məhəmməd adlı həqiqətimə qovuşmaq üçün göylərə qalxırdım. Xəyalımdan Merac ucalığı gəlib keçirdi. O Merac ucalığı ki, yüz iyirmi dörd min peyğəmbərin içində tam ucalığı, bütövlüyü və genişliyi ilə ancaq Məhəmməd Peyğəmbərə qismət olmuşdur.
Bəli, "Peyğəmbər"i mənə haqqa doğru uçuşlarım bağışladı. Allah bu əsəri mənə ona görə səxavətlə bağışladı ki, səhranın qumunda, dəryanın damlasında, dağın zirvəsində, dərənin dibində, mağaranın içində, Cəbrayılın qanadında, çayın ləngərində, bulağın zümzüməsində, buludun axarında, günəşin atəşində, Ayın işığında, ulduzların sayrışmasında, çəkdiyim nəfəsin istiliyində, döyünən ürəyimin çırpıntısında, hər şeydə, hər yerdə, Allahın yaratdığı nə varsa onların hamısında Hz. Məhəmmədi görürdüm.
"Peyğəmbər"i yazanda ürəyimə mərifət-iman işığı səpmiş, sözümə və özümə arxa olmuş, qulağıma ilahi tərəfindən "ya hu"lar pıçıldamış qüdrətli könül sultanlarına, Tanrı-peyğəmbər aşiqlərinə, fəzilət ərkanımıza – Qorqud Ataya, Xoca Əhməd Yəsəviyə, Şeyx Nizamiyə, Seyid Nəsimiyə, Yunus İmrəyə, Hz. Mövlanaya, Pir Sultan Abdala, Füzuliyə, Şah Xətaiyə, Dədə Ələsgərə, Cavid Əfəndiyə və özü haqq dünyasında olan, ruhu Tanrı dərgahında dolaşan atam Yusif Şamil oğluna Allahdan rəhmət diləmişəm.
Əziz oxucu! Ürəyimin hərarətini, gözümün nurunu, qəlbimin atəşini, ilhamımın bərəkətini və səxavətini verdiyim bu əsər ürəyinizə yol tapa biləcəksə, öləndə qəbirdə sümüklərim də fəxr edər ki, mən də millətim, xalqım üçün Peyğəmbər eşqinə nəsə bir söz deyə bilmişəm.

Ulu Tanrı sizləri qorusun, Amin!
Dünya mənə qucaq açdı, gəl dedi,
Mən dünyaya dərdi-sərlə gəlmişəm.
Öyrənmişəm uduzmağa, udmağa,
Atmaq üçün qoşa zərlə gəlmişəm.

Qış dolanıb, bahar gəlib, yay düşüb,
Qismətimə çeşmə düşüb, çay düşüb.
Hər gecəmə bir qoşmadan pay düşüb,
Hər günümə bir əsərlə gəlmişəm.

Çox əlləşib sellər məni apara,
Qoymamışam ruhu candan qopara.
Salam verib əlimdəki qabara,
Alnımdakı axan tərlə gəlmişəm.

Bir ömrüm var, bir meydanım, bir atım,
Sazdı, sözdü malım, mülküm, baratım.
Cıdırlarda mənzil kəsib Qıratım,
Hər yarışdan bir zəfərlə gəlmişəm.

Harda olsam məni çəkən tərəf var,
O tərəfdə ucalıq var, şərəf var.
Nişan alıb düz vurduğum hədəf var,
Silah dolu bir səngərlə gəlmişəm.

Pirim də var, ustadım da, lələm də,
El yükünü daşımışam şələmdə.
Od gətirib əlimdəki qələmdə
Qılıncağız bir kəsərlə gəlmişəm.

Gəl-gəl dedi mənə eşqin əzabı,
Çəkdi ürək mənlə haqqı, hesabı.
Xalq istədi, mövlam verdi kitabı,
Sinə dolu bir dəftərlə gəlmişəm.

Fikir taxtım, ağıl tacım, ruh yarım,
Dərd sirdaşım, qəm sevgilim, ah yarım.
Millət arxam, könül adlı şah yarım,
Bu günümə bu ləngərlə gəlmişəm.

Özül daşı sağlam oldu binamın,
Xal-xal oldum xalısında xanamın.
Qoy gözləri aydın olsun anamın,
Mən gələndə şad xəbərlə gəlmişəm.

Şəkər şeirim şana-şana süzüldü,
Mərcan kimi dənələndi, düzüldü.
“Saz”dan sonra “Yunus İmrə” yazıldı,
Söz mülkünə ləl-gövhərlə gəlmişəm.

Bəlli toxum, bəlli sünbül, bəlli dən,
Haqq özüdü müşkülləri həll edən.
Yük bağladım, maya tutdum əllidən,
Altmışıma “Peyğəmbər”lə gəlmişəm.

8/I-2009