|
Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadənin həyat yolu qəribə və gözlənilməz anlarla dolu olduğu kimi, onun sənət yolunda da gizli qalan səhifələr az deyildir. Geniş ictimaiyyətə məlum olmayan, hələ də tam işıqlandırılmamış bu gizli səhifələrdən biri də rəssamın öz yaradıcılığına karikaturaçı kimi başlamasıdır. Bu gün biz rəssamın bu sahədəki fəaliyyətini, onun zəngin qrafik irsinin öyrənilməsi kontekstində təhlil etsək görərik ki, Bakıda çap olunan "Kommunist" qəzetini əhatə edən karikatura yaradıcılığı Səttar Bəhlulzadə sənətkarlığına gedən yolun başlanğıcı olmuşdur.
Qeyd etmək lazımdır ki, Səttar Bəhlulzadənin qrafik irsinin tədqiqi istiqamətində aparılan axtarışlar rəssamın bioqrafiyası üçün önəmli olan bir faktın da dəqiqləşdirilməsinə imkan yaratdı. Belə ki, bu vaxta qədər rəssamın yaradıcılığının bütün tədqiqatçıları onun "Kommunist" qəzetində 1931-ci ildən, daha dəqiq desək Bakı rəssamlıq texnikumunda təhsilini başa vurduqdan sonra işləməyə başladığını vurğulayırdılar. Əslində isə gənc Səttar "Kommunist" qəzetinə rəssamlıq məktəbini bitirdikdən sonra yox, bilavasitə sonuncu kursda oxuyarkən gəlmişdir. Bunu bizə söyləməyə rəssamın bütün ömrü boyu yazdığı gündəliklər əsas verir. Rəssamın gündəliklərinin maraqlı səhifələrindən biri də "Salam Salamzadənin evində" adlanır. Onun bu xatirəsi 1972-ci ilin 15 martında yazılmışdır. Burada Bəhlulzadə arxada qalan keçmiş illəri belə xatırlayır: "Mən 1931-ci ildə rəssamlıq məktəbinin son sinfində oxuyurdum, onda böyük rəssamımız Əzim Əzimzadə məktəbə müdir gəlmişdi. O məni "Kommunist" qəzetinə, öz yanına işləməyə apardı..." Bu faktı vurğulamaqda məqsədimiz rəssamın bioqrafiyasındakı yanlışlığa düzəliş verməklə yanaşı, onun yaradıcılığına hələ gənc yaşlarında ikən Ə.Əzimzadə kimi böyük sənətkarın diqqət göstərməsini və inanmasını vurğulamaqdır. Ə.Əzimzadənin məktəbin çoxsaylı tələbələri sırasında məhz Səttarı seçməsi şübhəsiz ki, təsadüfi deyildi və bəlkə də onun simasında öz davamçısını görmək istəyindən irəli gəlirdi. Düzdür, gələcəkdə Səttar Bəhlulzadə hər zaman özünə həyat və sənət müəllimi hesab etdiyi Ə.Əzimzadə kimi görkəmli karikaturaçı-satirik olmadı və "Rəssamlığımızın Sabiri" ayaması qazanmadı. Amma etiraf etməliyik ki, sonralar Səttarın Azərbaycan təbiətinin nəğməkarı kimi tanınması, "Sənətin Məcnunu" və ya "Aramızda gəzən dahi" deyə çağırılması da müəlliminə söylənilən təqdirdən heç də kiçik deyildi.
Qeyd etmək lazımdır ki, Səttar Bəhlulzadənin "Kommunist" qəzetindəki qrafik yaradıcılığı onun Moskvada təhsil almağa yollanarkən artıq incəliklərinə müəyyən qədər yiyələndiyi qrafika fakültəsini seçməsinə də təkan vermişdir. Ancaq daxilində yaşatdığı dünyasını, o cümlədən də bənzərsiz Azərbaycan təbiətini əlvan rənglərdə görüb ifadə etmək istəyi onun ağ-qara cizgilərdə gerçəkləşən qrafik axtarışlarını bir qədər arxa plana keçirməyə məcbur etmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, görkəmli sənətkar bütün yaradıcılığı boyu rəngkarlıqla paralel qrafika ilə də məşğul olmuş və onun qoyub getdiyi qrafik irs bu gün bəlkə də rəngkarlıq əsərlərindən sayca daha çoxdur.
İndiki halda məqsədimiz həmişə gözəllik qaynağı axtaran rəssamın yaradıcılığının ilk illərində ətrafında baş verən əyintilərə, çatışmazlıqlara tənqidi münasibətini əks etdirən mərhələsini işıqlandırmaqdır. "Kommunist" qəzetində çalışdığı illər işıq üzü görən karikaturaların mövzusunu əksər hallarda redaksiya rəhbərliyindən alan rəssam sonra mövzunu təsirli təsvirə çevirirdi. Əlavə etmək lazımdır ki, bütün həyatı boyu obyektiv olmaq, vəzifəsindən asılı olmayaraq hər kəsə sözü üzə demək cəsarəti də yəqin ki, rəssamın karikatura çəkmək, neqativ halları tənqid etmək kimi yaradıcı və insani keyfiyyətləri ilə bilavasitə əlaqəli olmuşdur. Səttar Bəhlulzadənin Moskvada təhsil aldığı illərdə qazandığı bədii-texniki vərdişlərin təkmilləşməsində və yaradıcı uğurlarının kökündə onun bilavasitə karikatura yaradıcılığının rolu olmasını danmaq olmaz. Bu, ilk növbədə rəssamın bütün yaradıcılığı boyu onun üçün çox gərəkli olan ani və davamlı rəsmçəkmə bacarığına çox təsir etmişdir desək, yanılmarıq. Onun rəsmçəkmə bacarığından söz düşmüşkən qeyd etmək lazımdır ki, Səttar Bəhlulzadənin istər Bakı rəssamlıq texnikumunda, istər Moskvada oxuduğu illərdə, istərsə də "Kommunist" qəzetində çalışdığı dövrdə çəkdiyi müxtəlif janrlı rəsmlər göstərir ki, o, həqiqətən də klassik rəsmçəkmənin incəliklərinə kifayət qədər yiyələnmişdir. Bunu həm də ona görə vurğulayırıq ki, bəzən rəssamın mənzərə janrına meyl etməsini onun rəsmçəkmədə zəif olması ilə əlaqələndirənlər də tapılır. Əslində isə onun hələ təhsil illərində naturaçıları əks etdirən müxtəlif biçimli rəsmlərindəki inamlı xətlərin gerçəkləşdirdiyi bədii görüntülər gənc Səttarın yüksək sənətkarlığının ifadəsidir. Rəssamın rəsmçəkmədə "zəifliyini" vurğulayan bədxahlarına onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, Moskvada təhsil illərində Səttarın imtahan və zaçotlardan aldığı 48 müsbət qiymətin arasında "əla"ların biri də məhz "Anatomiya" fənnindən olmuşdur.
Rəssamın təhsilini başa vuraraq Bakıya qayıtdıqdan sonra işlədiyi qrafik lövhələr, xüsusilə də yaratdığı iri ölçülü mənzərə və natürmortlar bədii gücünə görə təkrarsız və heyrətamizdir. Bəlkə elə bu əsərlər bədii-estetik məziyyətlərinə görə rəngkarlıq tablolarından heç də geri qalmır. S.Bəhlulzadənin karikaturalar da daxil olan qrafik irsi həqiqətən də çox zəngindir. Özü bəzən bu irsi rəngkarlıqla müqayisədə ikinci dərəcəli hesab etsə də, başqaları onlardakı bədii məziyyətlərin heyrət doğuracaq səviyyədə olduğunu əminliklə vurğulayırlar.
Ötən əsrin altmışıncı illərində bu irsin Avropada nümayişi və böyük uğur qazanması rəssamın özünün də onlara münasibətini müəyyən qədər dəyişmişdi. O vaxt Bakıda qonaq olan çexoslovakiyalı mütəxəssislər Səttar Bəhlulzadənin qrafik işlərinə heyranlıqlarını gizlədə bilməmişdilər və onun Praqada fərdi sərgisinin təşkilinə qərar vermişdilər. Əslində bu, azərbaycanlı sovet rəssamının Avropada ilk fərdi sərgisi idi. Az sonra çox arzulanan bu tədbir baş tutur və 1966-cı ilin payızında Praqada "U Rjeçitskix" qalereyasında Səttar Bəhlulzadənin qrafik əsərlərinin sərgisi təşkil olunur. Böyük uğurla keçən bu sərginin açılışında iştirak edən görkəmli fırça ustası Toğrul Nərimanbəyov xatırlayır ki, bu qrafika sərgisi bədii dəyərinə görə heyranedici idi və bu səbəbdən də çexoslovakiyalı rəssamların və sənətsevərlərin yüksək diqqətinə və marağına səbəb olmuşdu. Bütün bunlar rəssamın qrafik irsinin başlanğıcının karikaturalardan qaynaqlandığını bir daha sübut edir.
Səttar Bəhlulzadənin vaxtilə karikatura çəkməsinin bu gün bəzilərinə təəccüblü gəlməsi nə qədər təbii görünsə də, zaman-zaman Azərbaycan qrafikasına həsr olunmuş fundamental tədqiqatlarda belə onun bu sahədəki fəaliyyətinin diqqətdən kənarda qalması başa düşülən deyil. Bəzi tədqiqatçılar isə rəssamın 1931-33-cü illərdə "Kommunist" qəzetində çalışdığını qeyd etsələr də, onun redaksiyada karikaturaçı rəssam kimi fəaliyyətini tam işıqlandırmamışlar. Yeri gəlmişkən deməliyik ki, tək Səttar Bəhlulzadənin deyil, həmçinin bir çox digər rəngkar rəssamların da karikatura yaradıcılığı tədqiqatçıların nəzərindən yayınmışdır. Maraqlı faktdır ki, vaxtilə Mikayıl Abdullayev, Tahir Salahov, Kazım Kazımzadə, Əmir Hacıyev, İsmayıl Axundov, Qəzənfər Xalıqov, Hüseyn Əliyev, Sadıq Şərifzadə, Oqtay Sadıqzadə Altay Hacıyev, Davud Kazımov kimi sənətkarlarımız da öz qüvvələrini bu sahədə sınamış, yaddaqalan nümunələr yaratmışlar. Elə Səttarın "Kommunist" qəzetində çalışdığı illər qəzetdə onunla yanaşı Ə.Əzimzadə, H.Əliyev, Q.Qorçakovun və başqalarının da imzalarına rast gəlmək olar.
Rəssamın "Kommunist" qəzetində 1931-33-cü illərdə çıxan karikaturalarına gəldikdə isə demək lazımdır ki, bu qrafik nümunələr öz bədii estetik dəyərinə görə diqqətəlayiqdir. Yüksək peşəkarlıqla işlənmiş bu karikaturaların ən diqqətçəkən cəhəti onların müxtəlif mövzulara həsr olunmalarına baxmayaraq hiss olunacaq dərəcədə aktual və müasir olmalarıdır. Bu aktuallığın Sabir, Mirzə Cəlil, Əzimzadə aktuallığı və narahatçılığı ilə səsləşməsi də əlbəttə ki, təsadüfi deyildi. Rəssamın o illər toxunduğu problemlərlə bu gün, müasir həyatımızda da rastlaşdığımıza görə, üstündən təxminən 80 il keçməsinə baxmayaraq bu karikaturalar öz kəsərini və aktuallığını hələ də itirməmişdir. Bu karikaturalar həm də "Çıxmaz, çıxa da bilməz bu adət başımızdan" deyib haray çəkən Sabirin dediklərindən hələ də nəticə çıxarmağa tələsmədiyimizə görə maraqlı və düşündürücüdür.
22-23 yaşlı gənc Səttarın 1931-33-cü illərdə respublikanın aparıcı mətbuat orqanı "Kommunist" qəzetində çap olunmuş müxtəlif mövzulu, müasir bədii şərhli karikaturaları yüksək peşəkarlığı və özünəməxsus icra mədəniyyətilə seçilir və diqqəti cəlb edir. Bu illər ərzində rəssamın "Kommunist" qəzetinin səhifələrində beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrə həsr olunmuş siyasi mövzulu karikaturaları və gündəlik həyatda izlənən problemləri işıqlandıra biləcək məişət mövzulu satirik rəsmləri ilə yanaşı siyasi plakatları, dövlət xadimlərinin portretləri, əmək qəhrəmanlarının və tanınmış insanların dostluq şarjları da dərc olunurdu.
Rəssam müəllifi olduğu plakatlarda, satirik rəsmlərində və karikaturalarında əsasən əhatə olunduğu mühitdə mövcud olan eybəcərlikləri, əyintiləri bədii vasitələrlə ifşa edərək, tənqid atəşinə tutur və gülüş obyektinə çevirirdi. Bu rəsmlərin bəzilərinin bədii-estetik dəyərlərini vurğulamaqla Səttar Bəhlulzadə karikaturalarının gücünü və əhəmiyyətini üzə çıxarmış olarıq.
Rəssamın qəzet səhifələrində çıxan, beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələri işıqlandıran, "Fransa hərbinin "quşcuğazları" ("Kommunist". 1932, №45), "Hücum davam edir" ("Kommunist". 1931, №277), "Yaponiyanın tələbi" ("Kommunist". 1931, №283), ölkədəki sabitliyi və inkişafı tərənnüm edən təbliğat xarakterli "Sosializm yolu" ("Kommunist". 1932, №1), "Yaşasın XVII firqə konfransı" ("Kommunist". 1932, №27), "Uğurlarımıza sevinməyənlər" ("Kommunist". 1932, №63) və digər siyasi mövzulara həsr olunmuş karikaturaları sayca, təsərrüfat və məişət mövzulu karikaturalardan az olsa da onlar bədii səviyyəsi və toxunduqları problemlərin daha qlobal olması ilə fərqlənirdir. Siyasi yük daşıyan bu karikaturalar əsasən qəzetin birinci səhifəsində, bəzi hallarda isə qəzetin içərisində siyasi mövzulu məqaləyə illüstrasiya kimi nisbətən kiçik formatda çap edilirdi.
Səttar Bəhlulzadənin qəzet səhifələrində dərc olunan beynəlxalq və siyasi məsələlərə aid karikaturalarından biri 1931-ci ildə Yaponiya və Çin arasında baş verən hərbi ixtilafa həsr olunmuşdu. Yapon əsgərini hərəkət edən hərbi texnikanın, topun üstündə əli qılınclı, çöhrəsi qəzəbli təsvir edən rəssam özündən razı müstəmləkəçinin xislətini göstərməyə nail olmuşdur. Əlavə detallardan uzaq olan bu təsvir açıq fonda çox ifadəli və təsirli baxılır.
Rəssamın gündəlik həyat və məişət mövzularına həsr olunmuş karikaturaları, artıq qeyd etdiyimiz kimi siyasi mövzulu karikaturalardan daha çoxdur. Bu mövzulu karikaturalarda və satirik rəsmlərdə əsasən götürülən öhdəlikləri yerinə yetirə bilməyən təsərrüfat rəhbərləri, vəzifəsindən sui-istifadə edən məmurlar, yerlərdə süründürməçiliklə məşğul olan dövlət qulluqçuları, öz şəxsi marağını dövlət marağından üstün tutan kolxoz və ferma müdirləri, təcrübəsiz və səriştəsiz, öz işinə laqeyd münasibət bəsləyən məsul işçilər və digər bu kimi ünsürlər tənqid atəşinə tutularaq ifşa olunurdular.
Ötən əsrin əvvəllərini bir neçə dəfə əlifbası dəyişdirilən xalqımız üçün növbəti sınaq mərhələsi hesab etmək olar. Belə ki, o illər respublikada ərəb qrafikasından latın qrafikasına keçilsə də, əhalinin bu əlifba ilə yazdığı ərizələrin bəzi idarə və təşkilatlarda qəbul olunmaması, şikayətçilərə biganə münasibətin göstərilməsi tənqid olunurdu. Karikaturalarının birini belə bir hadisənin baş verdiyi idarəyə həsr edən rəssam təsvirdə özündən razı məmurla türk dilindən başqa özgə dili bilməyən kəndlini çarəsiz vəziyyətdə üz-üzə qoymuşdur. Karikaturanın "Mən türkcə bilmirəm, ərizəni qəbul etmirəm" adlandırılması da təsvirdən alınan informasiyanı gücləndirməklə yanaşı hadisənin bədii şərhinə tamaşaçını daha da inandırır.
Qəzetin həmin sayında və eyni səhifədə çap olunmuş digər satirik rəsmi də əslində türk əlifbası ilə bağlı karikaturanın davamı hesab etmək olar. Belə ki, rəssam burada idarələrdə çalışmalı olan türk kadrlarının azlığına münasibət bildirir. "Ay kadr hazırlamısınız ha" adlanan bu rəsmdə kadr məsələlərinə baxan iki məmurun qarşıdurması təsvir olunmuşdur. Karikaturada təqdim olunan məmurun birinin ağzından od-alov püskürür, digərisə məzlum qiyafəsində göstərilmişdir. Bu iki obrazın hər birinin daşıdığı məzmun yükünü incə cizgilərlə aydın ifadə edən rəssam təsvirdə baş verənlərin sözsüz də anlanmasına nail olmuşdur.
30-cu illər üçün xarakterik mövzulardan biri də yerli müəssisə və təşkilatlarda, yeni yaranmış kolxozlarda və ümumiyyətlə kənd təsərrüfatı sahəsində meydana çıxan problemlər və neqativ halların işıqlandırılması və bunlarla mübarizə idi. Xüsusilə kənd təsərrüfatı sahəsində müşahidə olunan əyintilər və nöqsanlar Səttar Bəhlulzadənin karikatura yaradıcılığında aparıcı mövzulardan olmuşdur.
Rəssamın müəllifi olduğu, 1931-ci ildə "Kommunist" qəzetində dərc olunan karikaturaların birində maldarlıqla məşğul olan kolxozların birində öz işinə laqeyd münasibət göstərən məsuliyyətsiz təsərrüfat rəhbəri tənqid atəşinə tuş gəlmişdi. Kompozisiyanın ön planında vəzifəsinin öhdəsindən gəlməyən və kresloda yayxanan kolxoz sədri, ikinci planda isə dözülməz şəraitə görə fermanı tərk edib şikayətə gələn mal-qara və toyuq-cücə təsvir olunmuşdur. Rəssam əsərdə mal-qaranın çoxluğunu təmin etməklə yanaşı, kolxoz rəhbərinin fiqurunu aşağı hissədə küncə sıxılmış vəziyyətdə göstərməklə məqsədinə nail olmuş, məsuliyyətsiz təsərrüfatçının günahkar olduğunu bədii vasitələrlə təsdiqləmişdir...
Rəssamın 1932-ci il "Kommunist" qəzetindəki karikatura yaradıcılığı daha da məhsuldar olmuşdur. "Yatış yarışması", "Mexanikin yeni ixtirası", "Yaz əkininə hazırlıq", "Məni tez tutun", "Görəsən sabah nə iş görəcəyik?", "Bizə də çay", "Müəllimlər üzərində rəhbərlik", "Növbə gözləmək lazımdır", "Sizə bayram, onlara yas" və digər satirik rəsmlər mövzu müxtəlifliyi peşəkar rəssam işi baxımından diqqəti cəlb edir.
Rəssamın 1932-ci il müəllifi olduğu əsərlər sırasında kənd təsərrüfatı sahəsində mövcud olan problemləri işıqlandıra biləcək karikaturalardan biri də "yatış yarışı" adlanır.
Bu illər respublikanın daxili həyatında baş verən çatışmazlıqlar, xüsusilə də dövlət müəssisələrində, təşkilatlarda izlənilən özbaşınalıq, təsərrüfatsızlıq, xalq malına laqeyd münasibət açıqdan-açığa tənqid olunur, işinin öhdəsindən gəlməyən səriştəsiz və məsuliyyətsiz məmurlar, dövlət qulluqçuları, öz səlahiyyətlərini aşan təşkilat rəhbərləri, milis işçiləri ifşa olunurdu.
Bu kimi problemlərə həsr olunmuş "Mexanikin ixtirası" adlı karikaturada rəssam həqiqətən də insanlığa yaraşmayan, məcazi mənada "ixtira"ya bənzər bir hərəkəti təsvirə gətirmişdir. Burada mexanikin onun tabeçiliyində olan dülgəri arabaya qoşub döyməsi və təhqir etməsi əks olunub. Ağzına ip keçirilən dülgərin başı üzərində yüksələn qəzəbli mexanikin fiquru elə zahiri biçiminə görə gülüş və təəssüf hissi doğurur ki, bu da müəllifin məqsədinə nail olduğunu bir daha təsdiqləyir.
"Həmişə hazırdırlar" adlı digər bir karikaturada isə rəssamın qınaq obyekti təcili yardım stansiyasında vəzifələrinin mahiyyətini unudan həkimlərdir. Karikaturada telefon vasitəsi ilə həkim soraqlayan vətəndaşla təcili yardım stansiyasında iş vaxtı yuxulayan və zəngləri cavabsız qoyan növbətçi təsvir olunmuşdur. Karikaturada narahatçılıqla arxayınçılıq cizgilərinin təzadı qabarıq göstərildiyindən tamaşaçı-oxucu üçün təqdim olunan süjet kifayət qədər yaddaqalandır.
Gəncə deposundakı özbaşınalıqlar, bəzi rayonlarda müəllimələrə qarşı yönəlmiş qeyri-qanuni inzibatçılıq meylləri, dəmiryolunda təbii sərvətlərin vaxtlı-vaxtında ünvanlara çatdırılmaması, planı yerinə yetirməyən söz pəhləvanları, Zəngilan kolxoz bazarında milisin özünəməxsus metodlarla intizam yaratması, bəzi rayon ictimai iaşə müəssisələrində əmək adamlarına göstərilən laqeydlik dənizin çirkləndirilməsinə etiraz və bu kimi digər neqativ halları işıqlandıra biləcək karikaturalarda Səttar Bəhlulzadənin bədii təxəyyülü, uğurlu və yaddaqalan satirik görkəm almışdır.
1933-cü il rəssamın "Kommunist" qəzetindəki yaradıcılığı çox qısa olmuşdur. Moskvada təhsil almağa getməyə hazırlaşan gənc rəssamın çəkdiyi son rəsm elə ali məktəblər üçün xas olan, kadr probleminə həsr olunmuşdur. İctimai-iqtisad institutunda tədris işlərinin dağınıq vəziyyətinə, üzərinə düşən vəzifənin öhdəsindən gəlməyən institut müdirinin və onun müavininin yarıtmaz fəaliyyətinə münasibət bildirən rəssam təsvirdə institut rəhbərlərini qoşalaşdırmaqla yaranmış acınacaqlı vəziyyətə düşündürücü bir bədii aydınlıq gətirmişdir. Tədris müəssisəsində yaranmış vəziyyətdən narahat olan müəllimlərin və tələbələrin başı üzərində ucalan yelləncəkdə arxayınlıqla dincələn direktoru və onun müavinini təsvir edən rəssam əslində institutda yaranan, kənardan hamının gördüyü, daxildə isə rəhbərliyin görmək istəmədiyi situasiyaya cəlbedici satirik görkəm verməklə, onu kifayət qədər düşündürücü etmişdir...
Bütünlükdə rəssamın tuş-pero texnikasında, satirik istehza üslubunda həll edilmiş əsərlərinin onun qrafik irsində özünəməxsus yer tutduğunu qeyd etməklə, küll halında Azərbaycan qrafika sənətinə önəmli töhfə olduğunu vurğulamalıyıq. Çünki, bu satirik nümunələrdə gənc Səttar Bəhlulzadənin inamlı rəsmçəkmə bacarığı, bədii ümumiləşdirmə istedadı, təsviri təbəssümə, həm də düşündürücü obyektə çevirmək potensialı duyulan və qibtəedicidir.
Əgər biz Səttar Bəhlulzadənin 1931-1933-cü illərdə "Kommunist" qəzetindəki fəaliyyətini yaşadığı həmin dövrün yaradıcılıq proseslərinə dövlət səviyyəsində münasibət kontekstində dəyərləndirsək, onda deməliyik ki, onun rəsmlərindəki realistik tənqidi ruh Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin "Yaradıcı təşkilatların yenidən qurulması haqqında" qərarının tələb və müddəaları ilə səsləşirdi. Sonrakı bütün yaradıcılığı boyu əslində gördüklərinə heç kimin duya bilmədiyi bir gözəllik örpəyi çəkməyi bacaran Səttar Bəhlulzadə otuzuncu illərdə öz əyintilərini və nöqsanlarını bu pərdənin altında gizlədən mənfi ünsürlərin, cəmiyyətin normal inkişafına mane olan antipodların üzərindən götürməklə cəmiyyətdəki neqativ hallara ifşaedici və yaddaqalan bir görkəm verə bilmişdi. Təbii ki, hər iki hal Səttar sənətinin böyüklüyünü və əbədiyaşarlığının bədii görüntüsüdür. Məhz buna görə, həmin əsərlər bu gün də özündə duyğulandırıcı bədii məziyyətləri hifz etdiklərinə görə müasir, aktual və cəlbedicidirlər.
|
|
