|
İÇI QURUMUŞ ADAM
Lap cavanca ağacın içinin quruduğunu görmüşdü; görmüşdü ki, yamyaşıl şivləri bomboz olub, yarpaqları büzüşüb, əl vuranda tökülür. Təəssüflənmişdi. Axı, bu cavanca ağac hələ neçə il də yaşaya bilərdi,qol-budaq atıb böyüyə bilərdi; amma ömrü yarımçıq qalmışdı.Yarımçıq qalmış mahnı kimi. Nə o ağac böyümüşdü, nə də qol-qanad atmışdı. Deməli, mahnı tamalanmamışdı; heç kəs onu oxumayacaqdı. Və birdən ona elə gəldi ki, onun da içi quruyub; o cavanca ağac kimi. Gülmək istəyirdi, gülə bilmirdi, ağlamaq istəyirdi, ağlaya bilmirdi. Sevmək istəyirdi, sevə bilmirdi, nifrət etmək istəyirdi, nifrət edə bilmirdi. Nə vaxtsa o gülmüşdü, ağlamışdı, nifrət etmişdi, İndisə o bunların heç birini edə bilmirdi. Bu necə olmuşdu, görəsən? Sualın cavabını tapmağa çalışdı. ... Onu ayıltmağa çalışırdılar. -Ayıl, ayıl, ey! - deyirdilər, -gör nə vaxtdan yatmısan?! Adamları inandırmağa çalışırdı ki, yatmayıb, sadəcə olaraq, olub-keçənləri yadına salır... Kim idi ona qulaq asan?! İçi qurumuş adam ətrafındakılarla mübahisə etməyi əbəs saydı, gözlərini yumdu, özünə verdiyi sualın cavabını tapmağa girişdi: «Niyə içim quruyub? Niyə?». Olub-keçənləri xatırladı. Guya qabiliyyəti yox idi, guya işi yarıda bilmirdi. O isə susurdu, dönüb deyə bilmirdi ki, bu, ağ yalandır, qabiliyyəti də var, işi də yarıdır. Amma deyəmmirdi; deyəcəyi sözlər ağzından çıxa bilmirdi, çabalaya-çabalaya ölürdü və ürəyinin hansısa ağrıyan yerində dəfn olunurdu. Ömrünün çoxunu beləcə yaşamışdı. İçi qurumuş adam qəfildən qışqırdı: -Mən qabiliyyətsiz deyiləm, mən işimi yarıdıram. Sən qabiliyyətsizsən, sən yarıtmazsan... -Sonra hönkürüb ağladı. Adamlar bir-birinə baxdılar. -Deyəsən,özünə gəldi. -Şükür,üzü bu yanadır. İçi qurumuş adam gözlərini açdı. Dünya indi onun üçün başqa dünya idi; qurumaqda olan çavanca bir ağac deyildi. Hər yan gül-çiçək idi. Gül-çiçək arasından qalxan ağ işığa bələnmiş yaşıl yarpaqlar görünürdü.
QƏZƏLXAN
Dostum kinorejissor Yusif Əlizadəyə Adamlar balaca bir otağa yığışmışdılar. Qəzəlxanı gözləyirdilər. Qəzəlxansa gəlib çıxmaq bilmirdi. Görünməmiş bir iş idi. Qəzəlxan həmişə elan olunan vaxtda gəlirdi. Əvvəl-əvvəl adamlara nəzər salırdı; ondan sonra qəzəl deməyə başlayırdı... Qəzəl dedikcə cuşa gəlirdi; Nizami, Füzuli, Nəsimi, Xətai əbədi dünyalarından bu balaca otağa qonaq gəlirdilər; dinləyənlərin ürəklərində yaşayırdılar... Sonra xeyli vaxt Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Xətainin... qəzəllərinin əfsunundan söz açılırdı. Təbii ki, qəzəlxan yaddan çıxmırdı. Onun qabiliyyətini xüsusi qeyd edirdilər, xoş sözlər deyirdilər. Və günlər ötürdü. Və yenidən adamlar Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Xətainin... qəzəlləri üçün darıxırdılar, qəzəlxanın yolunu gözləyirdilər. Qəzəlxan da gəlirdi; yenidən Nizami, Füzuli, Nəsimi, Xətai ... öz dünyalarından bu balaca otağa gəlirdilər; ürəklərdə, qəlblərdə yaşayırdılar... ... Nəhayət, qəzəlxan gəlib çıxdı. Ətrafına göz gəzdirdi. Ha çalışdısa, otaqdakı adamların ruhunu tuta bilmədi... Çaşqın-çaşqın Nizamidən bir beyt dedi: Ay üzlü nigarım, kimə mehman olacaqsan?! Bir söylə, kimin şəninə şayan olacaqsan?! Adamların üzündə heç bir dəyişiklik görmədi. Bu dəfə Füzulidən dedi: Qəmim pünhan tutardım mən, dedilər , yarə qıl rövşən, Desəm, ol bivəfa bilməm, inanarmı, inanmazmı?! Yenə adamlara baxdı. Gözlərində heç bir dəyişiklik görmədi. Onların gözləri şüşə kimi parıldayırdı... Susdu. Bir xeyli susdu. Adamlardan soruşdu: -Deyin görüm, sizə nədən deyim, kimdən deyim? Adamlar dilbir imiş kimi birdən dilləndilər: -Öz qəzəllərindən bizə de. Öz qəzəllərindən... Qəzəlxan təəccübləndi. Onun qəzəl yazdığını bunlar hardan bilirdilər? Heç kəsə deməmişdi, axı. Gecələr gizlicə yazmışdı onları. Arvadı da bilmirdi onun qəzəl yazdığını. Yazdıqlarını da heç kəsə göstərməmişdi... Yalnız tənha vaxtlarında öz-özünə demişdi. Bir sözlə, onun qəzəl yazdığını bir özü bilirdi, bir də o bir Yaradan. Adamlar yenə dedilər: -Öz qəzəllərindən de. Öz qəzəllərindən. Bu, xahişdən çox, tələbə bənzəyirdi: «Öz qəzəllərindən de. Öz qəzəllərindən. Görək, bu günün ab-havası necədir? Sən nə deyirsən?» Mən, mən nə deyirəm? Mən deyirəm ki: Günəşi, təbiəti təmsil edirsə kiçik bir quş, Qorxma, Yusif, Tanrı ona həmişə mərhəmət eylər. Son beyti deyəndən sonra qəzəlxan qəzəli əvvəldən deməyə başladı. Qəzəli alqışlayanlar da oldu, ona dodaq büzənlər də. Qəzəlxan öz dünyasında idi. Bütün bunlardan xəbəri olmadı. Adamlar hərəkətə gəldilər... Hər kəs öz qayğısı, dərdi, kədəri, sevinci ilə yaşamağa başladı... Nəsib kişi üzü dənizə oturmuşdu. Başını köhnə qarmonuna söykəyib çalırdı. Bir havadan o biri havaya keçirdi... Vaxt, zaman ölçüsü daha onun üçün yox idi... adicə bir sözə çevrilmişdi: zaman sözünə... - Getdik! - Bu, Ağacəfərin səsi idi. - Məni də gözləyin. -Bu da Qədeş Zülfünün səsi idi. - Mən hazır. -Bu da qoltuğunda qarmon olan Nəsibin səsi idi. ...Heç on beş dəqiqə çəkmədi ki, onlar dənizkənarı bulvara çatdılar. Gediş-gəlişdən kənar bir yer tapıb oturdular, yerlərini rahatladılar. - Nəsib, qədeşimsən, bir «Nazeləmə» çal. - Qədeş Zülfü idi bu ismarışı verən. «Nazeləmə»nin səsi ətrafa yayıldı... Və onun son akkordlarını çalanda Qədeş Zülfü yenə ismarış verdi: - Qədeş, bir «Qoçəli» çal. - Xərci var. - Qədeş , «xərclə» məni qorxudursan? O «xərc» məndə... - Ordan iki pivə al!Sonra gəl çalım səninçün «Qoçəli»-ni... - Gözlərim üstə! Daha nə alım? - Sağlığın. Qədeş Zülfü getmək istəyəndə Nəsib ona dedi: - Ayaq saxla bir, - Qarmonu kənara qoyub qalxdı, qəribə tərzdə gülümsədi. Sonra şalvarının cibini qurdalayıb bir qırmızı onluq çıxartdı. - Tut bunu!Dörd pivə də əlavə al, -dedi. - Arağı, kolbasanı, çörəyi də mən alacağam. - Bunu Ağacəfər dedi. ...Bir azdan Qədeş Zülfü ilə Ağacəfər, əllərində pivə butulkaları, bir şüşə araq, kolbasa-çörək, gəldilər. Nəsib də qarmonu sinəsinə sıxıb şövqlə «Köçəri» çaldı. Qədeş Zülfü ortaya düşüb sındıra-sındıra oynadı. Ağacəfər də ona qoşuldu. Sonra... Sonra göy otun üstündə ədəb-ərkanla «süfrə» açdılar... ...Gecə idi. Gilavar əsirdi. Ağacların yarpaqları asta-asta tərpənirdi. Arabir gilavar tamam dayanırdı, dənizdən gələn külək özünü hiss etdirirdi. Bu o demək idi ki, xəzri başlayacaq. Xəzri başladısa, deməli, bulvarda oturmağın da bir dadı-duzu olmayacaq. Nəsib və dostları xəzrinin başlamasını gözləmədilər, evlərinə döndülər. ...Nəsibin evlənməli vaxtı idi. Amma necə evlənəcəyini bilmirdi. Hansısa qıza yaxınlaşmalı idi, ona ürəyini açmalı idi. Qız da ya «hə» deməli idi, ya da «yox». Onda nə o dil var dı, nə də o cəsarət. Ümidi qalmışdı anasına... ...Anası hansı qapıya getdisə, əli qoynunda qayıtdı. Heç kəs Nəsibə qız vermək istəmədi. Sözləri də bu oldu: - İşi yox, gücü yox. Ailəsini nə ilə dolandıracaq? Bir nəverim qarmonu var! Vəssəlam! İki özü kimi avaranı axşamçağı salıb yanına gedir bulvara: özü üçün, dostları üçün çalır... Pul da əlinə düşəndə verir o zəhrimara - arağa, pivəyə, tökür özünün, dostlarının qarnına. Gecənin bir vədəsində də yıxıla-yıxıla evlərinə dönür... Bizim Nəsibə veriləsi qızımız yoxdur... Necə demişdilər anası da eləcə Nəsibə dedi. Bu sözləri anası Nəsibə deyəndə, Nəsib bilmədi ayıqdı, ya kefli, gündüzdü, ya gecə... Bircə onu bildi ki, həmişə baxdığı bu aləmə başqa bir gözlə baxdı. Onda bu aləm onun gözündə necə vardısa , o cür də göründü... Gördü ki, Nəsib dul, kasıb bir arvadın oğludur: işi, gücü olmayan avaranın biridir... Xərclədiyi pullar da anasının pensiya pulu, bir də ona-buna ev süpürməklə , paltar yumaqla... qazandığı pullardır. Nəsib qarmonunu qutusuna yerləşdirdi. Qaldırıb köhnə şkafın üstünə qoydu. O qoymaqla da bir daha ona yaxın düşmədi. Və qaynaqçılıq peşəsinin dalınca getdi... Sonra da ailə-uşaq sahibi oldu... Daha sonra? Sonra anası, həyat yoldaşı dünyasını dəyişdi. İçərişəhərdəki yarıqaranlıq, kif iyi verən o darısqal evdə də qızları onu rahat buraxmadılar; ona göz verdilər, işıq vermədilər... Hər ikisi istəyirdi ki, atasının yaşadığı evi öz uşaqlarının adına keçirtsin. Nəsib kişi də iki ayağını bir başmağa dirəyib razı olmurdu: - Yox, bala, bunu eləyə bilmərəm, -deyirdi, -qardaşının adına keçirəcəyəm. Nə olsun ki, uzaqdadır. Bir gün qəribsəyəcək, vətən, torpaq həsrəti çəkib gətirəcək. - Vətən, torpaq həsrəti!Nə vətən, nə torpaq, ay ata!Daha bunlar boş sözlərdir. Nə vətəndə vətənlik qalıb, nə də torpaqda torpaqlıq. Hər kəs indi özünü düşünür. O şeylərin hamısı qaldı keçmişdə... Güləli Kiyev kimi gözəl şəhərdəki mənzilini, işini qoyub sənin «yamangünlü» daxmana dönəcək? - Bunu böyük qızı Kiçikxanım deyirdi . - Ay rəhmətliyin oğlu, indi o, Parisə, Londona, Nyu-Yorka... getməyə can atır. -Bunu da kiçik qızı Böyükxanım deyirdi. Nəsib kişisə dediyindən dönmürdü: - Yox, ay bala! Hara gedir-getsin, günlərin bir günü bu torpaq, lap elə bu «yamangünlü» daxma üçün burnunun ucu göynəyəcək. - Və başlayırdı «Bülbülün nağılı»nı danışmağa: - Biri vardı, biri yoxdu. Bir padşah vardı. Onun qızıl qəfəsdə bir bülbülü vardı... Qızları onu dinləmirdilər. Bu nağıla qulaq asmırdılar. Bu nağıl onlar üçün boş söz yığımından başqabir şey deyildi... Hərəsi çıxıb öz işinin dalınca gedirdi. Nəsib kişi də susurdu, öz aləminə qapılırdı... ... Nəsib kişi bu dünyada qazandığını qazanmışdı, itirdiyini də itirmişdi. Dünya malından iki şey qalmışdı ona:bir «yamangünlü» daxma, bir də «min ilin» köhnə qarmonu. O qarmon ki, cavanlığından onu əlinə almırdı, barmaqları onun üzərində gəzmirdi!... «Nazeləmə», «Köçəri»... çalmırdı. Dostları-Qədeş Zülfü, Ağacəfər... başına yığışmırdı. (Allah onlara qəni-qəni rəhmət eləsin!Daha indi onların ölüb-ölmədiyinin Nəsib kişi üçün heç bir fərqi yox idi... Onun ürəyində bir hava çalınırdı... Hər havadan bir not vardı bu havada. Bu hava idi onu yerindən qaldıran, onu dingildədən... ) Nəsib kişi qarmonu şkafın üstündən götürüb dəniz kənarına - bulvara yollandı. Gəlib cavanlığında qarmon çaldığı yerə çatdı. Burada hər şey təzəydi, başqaydı. Gözəl skamya qoyulmuşdu cavanlıqda oturub qarmon çaldığı yerdə. Bəxtindən heç kim orada oturmamışdı... Keçib oturdu. Qarmonu dilə gəldi... ...Nəsib kişi nə çaldığını bilmirdi. Havaların hamısı qarışmışdı bir-birinə: «Nazeləmə», «Köçəri»... ...Hər şeyi unutmuşdu. Çalır, çalırdı. Qarşısından keçənlərin bəziləri bir anlığa dayanır, oturacaqda qoyulmuş papağının içinə pul atırdılar. ...Nəsib kişi çalmağında idi. Yorulmaq bilmirdi. Çalıb, çalıb birdən dayandı. Qarmonu dizlərinin üstündən sürüşüb düşdü. ... Səhər idi. Narın yağış yağırdı. Yenicə başlayan xəzri yağış damlalarını sağa-sola sovururdu. Yerdə kiçik gölməçələr yaranırdı. Ləpələr yırğalana-yırğalana sahilə yayılırdılar... Qağayılar sahilə yayılan sulara hücum çəkir, tapdıqlarını acgözlüklə udurdular. Hiss edirdilər ki, xəzri güclənəndən sonra yeməyə bir şey tapa bilməyəcəklər. Zöhrə arvad dəniz kənarındakı sürahiyə söykənib bu mənzərəyə baxırdı. Elə bil bulvara ilk dəfə gəlmişdi, dənizi ilk dəfə görmüşdü. Amma o, qırx ildən çox idi ki, bulvarda işləyirdi:silib-süpürürdü, yaşıllıqları qoruyurdu. Zöhrə arvad birdən sürahidən aralandı: - Elə bil gəzməyə gəlmişəm. Yer-yurddan kağız-kuğuzu yığışdırım, zibil qutularını boşaldım... Ağaclardan birinin altında kiminsə qeyri-adi oturuşu diqqətini cəlb etdi. Onu kiməsə bənzətdi. Skamyaya yaxınlaşdı. Yox, zənni onu aldatmamışdı. Bu, o idi: Nəsib kişi. Onların qonşusu... Oturduğu yerdəcə keçinmişdi...
|
|