|
Bir «dəli cəsarət» və paradoksal-intuitiv mahiyyətə «bağ»lı deyilmi dünyanın dərk edilməsi yolundakı hər addım?
Amma yaşadığımız sxolastik ehkamların, doqmaların meydan suladığı ortamda, elm-mədəniyyətin, sadəcə, adı qaldığı dövrümüzdə, müasir dünyada, şübhəsiz, inkaredilməz, oturuşmuş, təsdiqlənmiş, sübut olunmuş, insanların beynində kök salmış ehkamları yıxmaq, yenilərini qurmaq üçün lazımdır «dəlicəsinə» bir cəsarət.
Antidoqmatik paradoksların yaranması o «dəli» addımı atmağa «bağ»lıdır. Elə deyilmi? Çünki, sözün əsl mənasında, «dəli» adlandırılmaq qorxusu hər an insanı təqib edir.
Varlığın, kainatın, insanın fərqli olması, onlara münasibətin yeni, orijinal tərzi, artıq köhnəlib yıxılmalı olanlardan bərk yapışanlara, yenini anlamaq üçün yetəri qədər idrakı olmayanlara acıq gəlir. Onlar etiraz edir, maneələr törədir, cəmiyyətdə neqativ rəy yaradırlar. Dəridən-qabıqdan çıxırlar onu cəfəngiyyat kimi qəbul etmək üçün.
Lakin nə qədər maneələr törədilsə də, haqq yerini tapır. Hətta Eynşteyn belə, özünün yeni nəzəriyyəsinin (nisbilik nəzəriyyəsi) də dəyişməz olmadığını təsdiqləyir.Əsrlərlə elmin ümumi mənzərəsinə və ayrı - ayrı elmlərin inkişafına inanılmaz təkan verən nəzəriyyə də, nəhayət, yeni və həqiqəti daha düzgün və daha obyektiv əks etdirən bir kəşf gerçəkləşəndə yerini tərk edəcək. Və beləliklə, insanın həqiqətə çatması üçün bir-birini əvəz edən yeni kəşflər, icadlar, nəzəriyyələr sonsuza qədər bitmək bilməyəcək, deyilmi?
Bax, budur İsa Muğanna həqiqətini ucalara qaldıran. Bəlkə də, İsa Muğannanın Uca Saf Ağ İnsanı yer üzərində gerçəkləşib bərqərar olsaydı, «mütləq həqiqətə» çatardı insanlıq.
Yeri gəlmişkən, bir dəfə onunla söhbət zamanı mən kosmik fəzanın fəth edilməsində qazanılan nailiyyətlərin çox irəli getdiyini söylədim. Yəni kosmik gəmilər, fəzada qurulan planetlərarası stansiyalar (dayanacaqlar), yeni ulduzların, ayın fəth olunması... Sakitcə qımışdı və bütün bunların otdan-ota hoppanan bir çəyirtkə təsiri bağışladığını və dünyanın sirlərinə vaqif olan Uca Saf Ağ İnsanla heç bir yaxınlığı olmadığını qeyd etdi. Mən utandım. Onun Saf Ağ Uca İnsanına, onun kəşf etdiyi həqiqətə olan cılız münasibətimə görə, anlamadığıma görə utandım.
Qəribə bir kitabla rastlaşdım. Kitabın adı məni cəlb etdi və onunla maraqlandım: «Biz kimdən törəmişik» - «Ot koqo mı proizoşli?». Himalay elmi ekspedisiyasının sensasiyalı nəticələrinə həsr olunmuş kitabın müəllifi gözün və başqa orqanların plastik əməliyyatında istifadə olunan toxumaların əldə edilməsi sahəsində elmi araşdırmalar aparan professor Ernst Rifqatoviç Muldaşevdir. O, həm də Ümumrusiya Göz və Plastik Gərrahiyyə Mərkəzinin direktorudur. ABŞ - da Luisvill Universitetinin konsultantıdır, Amerika Oftalmologiya Akademiyasının üzvüdür və s. İnsanın mənşəyinə göstərdiyi maraq da təsadüfi deyil. O, insanın energetikasının tibbi problemini fəlsəfi və ümumbəşəri planda (aspektdə) araşdırmağa başlayır və bu onu son nəticədə insan mənşəyinin sirli problemlərinin elmi axtarışlarına gətirib çıxarır. Hər şey «Nədən insanlar bir-birinin gözünə baxırlar?» sualından başlamış, müəyyən situasiyalarda «Gözümün içinə bax!» ifadəsindəki möcüzə və nəhayət, gözün geometrik formasından gələn ümumiləşmiş nəticələr onu Tibet mağaralarına aparır.
Araşdırmaların nəticəsi olaraq, Ali İdrak, Nostradamus və zəmanəmizin ən möhtəşəm görücülərindən biri sayılan Blavatskayanın (1831 -1891) «Gizli doktrina» əsərinə, eləcə də Tibet ekspedisiyasının araşdırmalarına əsaslanaraq yer üzündə bir neçə sivilizasiyanın bir-birini əvəz etməsi qənaətinə gəlirik. Bir-birinin ardınca indi qalın sirr pərdəsinə bürünmüş səbəblər üzündən məhv olmuş dünyalar təsvir olunur. Blavatskayanın qənaətinə görə, 700000 il bundan əvvəl yaşamış lemurlar adlanan insanlar, onların lemur-atlant adlanan qolu ən yüksək inkişaf etmiş insan cəmiyyətiymiş. Superintellektual idrak sahibi sayılan bu insanlar da öz aralarında yaranan konfliktin qurbanı olmuşlar. Onlardan öz uçan obyektlərində uçub yeri tərk edənlərin taleyi necə olmuşdur? Sonrakı inkişaf, növbəti insan cəmiyyəti atlantların yaranmasına gətirib çıxarır. Böyük şəhərlər salan, gözlərindəki enerjinin gücü ilə piramidalar tikənlərin atlantlar olduğu zənn edilir.
Ən zəif, xəstə, ən geri zəkalı bizim indi yaşadığımız insan cəmiyyəti sayılır.
Bu barədə çox danışmağa imkan yoxdur. Amma, görəsən, Saf Ağlar hansı dövrə təsadüf edirmiş? Müqayisə edərkən, görürük, insan cəmiyyəti, onun mənşəyi, onun fəlakəti haqqında ən mükəmməl nəzəriyyələrdən biri də İsa Muğannaya məxsus deyilmi? Ən inandırıcı «həqiqət»lərdən biri onunku deyilmi?
Amma mən qorxuram ki, bir gün biri İsa Muğannanın «həqiqət» kəşfini oğurlayıb dünyaya özününkü kimi təqdim edəcək. O zaman «o, bizimki idi», «bizdə yetişib», «bizdə yazılıb-yaradılıb, kəşf olunub», deyə haray salanda, hər zaman olduğu kimi, əlimiz bir yana çatmayacaq. Sübut etmə çabaları uzandıqca-uzanacaq, hər məsələdə olduğu kimi. Ömrünün gənclik çağlarından artıq formalaşmış və xalq tərəfindən istedadlı yazıçı kimi qəbul olunmuş bir yazıçı dövrü, ömrünün uca ideallar haqqında yazmaq dövrü üçün hazırlanırmış, sən demə: sevə-sevə oxuduğum «Yanar ürək», «Doğma və yad adamlar» və s. əsərlərindən imtina edəcəkmiş, sən demə. Uca insan idealı uğrunda ömrünün ən enerjili çağlarında yazdığı və xalqın sevdiyi əsərlərinə arxa çevirəcəkmiş, demə...
Amma onun bu gələcək hadisələrdən hələ xəbəri olmadığını özü də təsdiqləyir və günlərin birində, İlahi qüvvənin təsiri və təkidi ilə qələmi alıb, öz ilahi idealı uğrunda çətin yola başladı. Bir gün kainatın ənginliyindən süzülüb gələn, məkan və zaman həddi tanımayan ÜN onun varlığına, beyninə nüfuz etdi. ÜN sahibi o varlıqda məhsuldar, fədakar bir hücrə, bir mənbə , bir yuva tapdı. ÜN, ÜN-ün sahibi ona inandı, ona güvəndi, özünü ona, onu özünə həvalə etdi. Çünki onun şəxsi maraqları fövqünə ucala biləcəyinə, şəxsiyyətüstü bir fədakarlıq göstərəcəyinə əmin idi. Bu, doğrudan da, belə oldu: gözlərimiz qarşısında İsa Muğanna dəyişdi, başqalaşdı, əvvəl tutduğu yoldan ayrılmağa qərar verdi. Tamam başqa, yeni, keçilməmiş, təptəzə hər şeyiylə yeni bir yola qədəm qoydu.
Taleyin hökmü ilə bütün bunlara şahid olurduq. Müşahidə edirdik. Onun həyatının bizə məlum olan səhifələri : əsərlərinə, şəxsi həyatının müxtəlif rəngarəngliyinə qapanır, keyfiyyətcə yeni bir səhifə açılırdı. Sakit tövrü, bir az təcrid olunmuş halını yaxından müşahidə edə bilirdik. Göz önündə dəyişir, başqalaşırdı. Onun cismən bizimlə olub, ruhən, fikrən, xəyalən başqa aləmlərdə pərvaz etdiyini hiss edirdik. Çox qəribə, sirli, sehrli görkəmilə bir müddər beləcə davam etdi. Daha sonralar kəşf etdiyi aləmi, «həqiqət» adlı həm çox adi, əlçatan, həm də çox əlçatmaz görünən dünyasını bizə də anlatmağa başladı. Bizlər, onunla ünsiyyətdə olanlar bir fenomenin, fövqəladə insanın bu müqəddəs, möcüzəli anlarını heyranlıqla izləyirdik.
Bəli, söhbətlərini eşitdiyimiz, ünsiyyətdə olduğumuz, adi həyat fəaliyyətini gördüyümüz bu insan gözümüz önündə, lap yanımızda Tanrının seçdiyi fövqəladə, qeyri-adi bir insan oldu. Bəli, şəksiz, şübhəsiz, Tanrı tərəfindən seçilmiş insan.
Heç də təəccüblü deyil. Və bir təsadüf də deyil, məncə. Mənə elə gəlir ki, yazılan hər bir əsər, hekayə, roman insan həyatının qiymətli anlarını alırsa, əgər insana ağrı, acı verərək, onun acı çəkərək varlığından, qəlbindən ağrı ilə süzülüb gəlmirsə, o, bir qəpiyə dəyməz. İsa Muğannanın hər hansı kiçik bir hekayəsini belə oxuyarkən, onun qəlbindən, varlığından süzülüb axan bu əsərlər sanki ağrını damla-damla oxucunun da varlığına süzür, hopdurur: «Saz»da oğlunun ölüm xəbərini aldıqdan sonra belə yol gözləyən atanın dəhşətli iztirabları, onu əhatə edən cəmiyyətin əzabla dolu «Tütək səsi»ndə Cümrünün fəlakəti - tütəyinin qəmli hekayətilə insanları ağladan, hüznlə, kədərlə dolu tütək səsi. Bir vaxt xoşbəxt, sevgi ilə dolu bir aləmdə böyüyüb boy atan Cümrü. Birdən-birə evdən xoşbəxtlik, sevinc, sevgi, əbədi görünən hüzur yoxa çıxmış, onun yerinə Ana gözlərinə çökmüş qəm, kədər, dağılmış bir yuvanın faciəsi, yoxa çıxmış ümidlər, ümidsizlik, narahatlıq, müharibənin gətirdiyi başqa fəlakətlər. Cümrünün dağılan dünyası və qəmli tütək səsi.
Əslində, top-tüfəng səslərindən çox uzaq olan bir məkanda müharibənin gətirdiyi acılar seli.
Və yaxud «Yanar ürək»də təsvir olunan cəmiyyət - Azərbaycan həqiqətlərini, insanın özünün yaratdığı cəmiyyət bataqlığında çapalayan insan taleləri, insan faciələri, bunları törədən insan məhdudluğu, cahilliyi. Nəhayətsiz və ümidsiz kimi görünən, həllini tapa bilməyən problemlər, qırılan talelər, məhv olan insanlar, ehtiyac, kasıblıq içində çapalayan talesizlər.
Bu ağrı-acılar, əzablar içində yaşayan insanların ağrı-acıları, problemləri sanki böyük çayın kiçik qollarından şırıltıyla axaraq böyüyür, nəhayət, nəhəng bir nəhrdə birləşərək okeanlar yaradır - bütün dünyanın qlobal problemləri şəklində ümumiləşib ümumbəşəri problemə çevrilərək dünyanı məhvə sürükləyən bir qüvvə halını alır.
Ona görədir ki, Cümrü qəmli tütəyinə sarılıb sonsuz bir nəğmə başlayır. Elə bir qüvvə yoxdur ki, onu bu nəğmələrdən ayırsın...
* * *
Ulu Tanrının sevdiyi İnsan - Uca Saf Ağ İnsan gündəlik, məişət həqiqəti deyil, fəlsəfi cərəyanların təməl obyekti olan gerçəkliyin, dünyanın dərk edilməsinin, onun ümumiləşmiş mənzərəsinin və insanın oradakı yerinin mümkün olan qədər obyektiv «həqiqəti» deyil, itirilmiş, insanın kainatda fövqəladə imkanlarını bərqərar edən «həqiqəti» öyrənən, kəşf edən, aşkarlayan bir insandır. Bu həqiqət həm də əbədiyyət haqqında olan, ölməzlik haqqında olan bir gerçəklik, reallıqdır.
Stereotiplərdən, məişət qayğılarını təsvir edən melodramlardan, cahil insan həyatını gülüş obyektinə çevirən ucuz, mənalardan məhrum, dolub-daşan yazılar bataqlığından qoparaq, cazibə qüvvəsinə üstün gəlib, yerdən bir kosmik varlıq kimi ayrılan, ayrıca, tək, uca bir zirvə kimi dayanan bir qüvvədir, varlıqdır İsa Muğanna.
Çox maraqlı məlumatlarla zəngin olan «Ot koqo mı proizoşli?» kitabını hamıya oxumağı tövsiyə edərdim. O zaman İsa Muğanna fenomenimizin nə səviyyədə durduğunu görərdiniz.
Daha bir maraqlı əsər müasir Amerika fiziklərinin yazdığı «Ölməzliyin fizikası» və yaxud «Əbədiyyətin fizikası» dır. Bir qrup Amerika fiziki, professor Frank J. Qiplerin rəhbərliyi altında əbədiyyətin reallıq olduğunu sübut edən formulu tapmışlar. Kitabın adı ingilis dilində «The physics of immortality»dir. «Modern cosmolody. Qod and resurrection of the dead». 2000-ci ildə çap olunmuş bu kitab çox yüksək qiymət almışdır. İngilis dilinə və bəzi təməl orta məktəb biliklərinə sahib hər bir insan onu oxuya bilər. Demək ki, dünyanın hər yerində insan idrakı, onun hüdudsuzluğu, əbədiyyətin mümkünlüyü araşdırılır, öyrənilir. Bütün bunlar haqda daha mükəmməl İsa Muğanna yazır. Çox səthi bir araşdırmadan donra mən bu nəticəyə gəlir və daha böyük araşdırmaların aparılmamasına təəssüf edirəm.
Son illərdə tez - tez belə suallar eşidilir: dil və düşüncə, bəlkə, əksinə, düşüncə, şüur və dil? Hansı əvvəldir? Hansı sonradır? İdrakın, şüurun əvvəl gəldiyinə heç vaxt şübhə etmirik, sonra isə bu idrakla, şüurla aldığımız informasiyanı dillə ifadə olunduğuna da heç bir şübhə yeri qalmır ilk baxışda. Buna tam əminliklə inanınırq. Ya bəlkə əksinədir? Bəlkə dil əvvəl yaranmışdır? Və dil böyük dəyişikliyə uğramışdır? Fəlakətlərəmi məruz qalmışdır? Ola bilməz? Niyə ki? Nəyə görə belə düşünməməliyik? Bizdə bu inam hardandır? Və oxucu, indi yaşadığımız dövrün insanı öz dilinin gerçəkliyi əks etdirdiyini hardan bilə bilər?
Kaş insanlar Ünlə anlaşa biləydilər. O zaman insan öz dilinin necəliyinə şübhə ilə yanaşmazdı. İnsanlar bir-birini ÜN-lə sona qədər anlayardılar. Niyə biz cəzalandırılmışıq, görəsən? Niyə Odər məkanının sakinləri bağlarını, ünlərini, dillərini itirdilər, görəsən?
Bəlkə gerçəkliyin ifadə vasitəsi olan dilimizdən, ÜNümüzdən məhrum olduğumuza görə dil haqqında yazılan qalaq-qalaq fəlsəfi fikirlər bir yana çıxa bilmir? Postmodern münasibətin də, yeni tərzdə araşdırmaların da bir nəticəsi görünmür. İnsan ilk olaraq dilinə qovuşmalıdır ki, «həqiqətinə» qovuşa bilsin. Rus tarixçi-etnoloqu, filosofu, tarixi hadisənin orijinal konseptinin müəllifi L.N.Qumilyov Azərbaycan gənclərinə «Öz xalqınızı ucaltmağa çalışmayın. O, onsuz da böyük xalqdır. Gözəl olanın tərifə ehtiyacı yoxdur» demişdir. Qumilyov - türk dünyasının yorulmaz araşdırıcısı olan bu insan Azərbaycanın hansı cəhətinə görə onu böyük adlandırır? Onun da «əbədiyyət karvanından» xəbəri varmış, deyəsən. Köklərin Azərbaycana aid olduğunu bilirmiş. Vernadskinin kəşf etdiyi və Qumilyovun etnosun qalan kütləsindən fərqlənən ayrı-ayrı insana aid etdiyi kosmik bioenerji axını həll edirmiş seçilmiş insanları. Bu kosmik bioenerjinin təsirinə məruz qalan insanlar daşıyır öz xalqının, öz regionunun və hətta bütün insanlığın problemlərini, onların həllini Qumilyova görə, Vernadskiyə görə planetimizdən kənar, kosmik bioenerji axını - «ekstremal enerji» bu kosmik enerjini alan insanlar özlərini ideal məqsədlərə həsr edirlər. Bu «kosmik enerji» onları öz idealı yolunda hər şeydən keçməyə sövq edir. Burada da kosmik enerji - ÜN oxşarlığı vardır sanki. Görünür, Qumilyov və qəbildən başqa belə alimlər də insana təsir edən planetdənxaric kosmik enerjinin olduğunu araşdırarkən, insanın, sadəcə, Yer planetinə aid olmadığını, onun daha çox uca səviyyələrə aid olduğunu dərk etməyə cəhd göstərmişlər. Lakin bütün bunlar Nəimi - Nəsimi - Muğanna, onların Odər məkanı, Bağ, ÜN, Uca Saf Ağ İnsan haqqındakı həqiqətləri yanında gücsüz qalır. Elə də olmalıdır. Çünki onların ÜN-dən xəbərləri yox idi. Həm də onların «həqiqət» axtarışları İsa Muğannanın «həqiqət» aləmindən çox-çox məhduddur.
Bəlkə də bu ərazinin bağrından qopmalıydı İsa Muğanna karvanının dövrümüzdəki hissəsi. Bir mahnı sözlərini xatırladım:
Anadolu, Anadolu
Dörd bir yanı sevda dolu.
Veysəl dolu, Yunus dolu,
Abdal dolu, Rumi dolu,
Haqq «eşqinə» könül verən
Aşiq dolu Anadolu.
Təkcə Anadolu ərazisi deyil, Azərbaycana yaxın olan bu torpaqlar sirlər məkanı kimi gəlir insana. İsa Muğannanın burada doğulub, burada püxtələşməsi təəccüblü deyil. İnsanın ucalığı, insan üzünün məna çalarlarını oxumaq, mənalı üzün, kamil insan üzünün sirlərini öyrənmək cəhdlərilə doludur bir parçası da Azərbaycan olan bu torpaqlar. Kainatın hüdudsuzluğundan da geniş, əhatəli olan Saf Ağ İnsan idrakı teoriyası maqnit kimi çəkir insanı.
Azərbaycan da bütün regionu çulğamış və geniş yayılmış haqq, ilahi eşq, onu vəsf edən çox geniş əhatəli, irili-xırdalı haqq aşiqləri, Kainat, onun hüdudsuzluğu, insanın uca varlıq kimi qəbul edən mütəfəkkir yazıçımız İsa Muğanna qədim karvan yolçularının sırasına daxil olub, onların «həqiqət» həsrətinə şərik olması bir yana, qaranlıq pərdələrlə örtülmüş Nəimi, Nəsimi və s.-lərin həqiqət haqqında əfsanələşmiş, əlçatmaz doktrinasını bizlər üçün əlçatan, sübuta ehtiyacı olmayan bir hala gətirir. Onlar uğrunda özlərini qurban verdikləri həqiqət haqda fikirləri açıqlığa çıxarır, anlaşıqlı edir. Daha irəli, daha dərinə gedib bizlərə təqdim edir. Özündən əvvəl gələn eşq fədailərini, haqq aşiqlərini fəhm edərək, daha ucalara yüksəlir.
Yenə də xəyal məni bir mövzu ətrafında gedən söhbətə aparır. Özü danışır və köksünü ötürür, sözünə ara verir, düşüncələrə dalır və yenə davam edir və biz qulaq kəsilirik: «Hekayə yazdığımdan xəbər tutan atam məni dostu M.Hüseynin yanına gətirdi. Söhbətdən sonra M. Hüseyn də yazmağı davam etdirməyimə qərar verib dedi: «Heç vaxt çörək qazanmaq üçün yazma». Bəli, çörək qazanmaq üçün yazma demək asandır. Bəs, əgər iki bacının yetim qalmış (ataları müharibədə həlak olmuşdular) balalarına dayaq durmalı olursansa, onları böyüdüb, oxudub, bir yana çıxarırsansa - onda necə?! Yenə də sakit, abırlı görünüş altında qaynar, təlatümlü, həyəcanlı bir ürəyin gizlənməsi, paradoks təsiri yaradan bu mənzərə bizi mat qoyur. İrili-xırdalı 20 nəfərlik bir ailəni əhatə edə bilmək qüdrəti hardandır? Az bir qazancla.
Təəssüratlarım yenə məni keçmişlərə aparır. Uşaqkən arabir kənar gözlərdən yayınaraq yaxınlarındakı meşədə - Qarayazı meşəsində, adamlar onu tapana qədər, uzaq ulduzların seyrinə dalıb, dünyanı dərk etməyə çalışarkən əxz etmişdi o ürəyi. Yoxsa bu qədər yükü qaldırmaq adi insan gücü xaricində idi.
O, yazmaqla qazanmamalıydı. Lakin 2 bacının övladlarının yeganə qayğıkeşi olmalıydı.
O, bəlli dövrə qədər yazdığı əsərlərindən imtina etməli, yeni bir yola qədəm qoymalı idi. Hamı tərəfindən qəbul edilməmiş, dövrün insanlarının fikir dünyasında təməl prinsiplərini kökündən sarsıdan yeni həqiqətləri araşdırmalı idi.
O, diqqətsizlik, laqeydlik, ürəkyaxan biganəlik sükutu ilə qarşılaşmalı idi.
O, çap olunma hüququna tabu qoyulan qalaq-qalaq əsərləri arasında təklənmiş vəziyyətdə, intizar gözü yollarda, dözməli, gözləməliydi. Bütün bunlar bir insanın daşıya biləcəyi yük olmayıb, ondan fövqəladə dəyanət istər.
O, bunu edə bildi.
Çünki o, seçilirdi. Tanrı tərəfindən seçildiyi kimi, ətrafındakılardan seçilirdi və seçilir. Mənə görə, bu seçilmiş insanlar həyəcan təbili çalmaq üçün göndərilirlər. Deyirlər ki, Allah insanların işlərinə qarışmır. Amma yer üzərində və beyinlərdə dəhşətli fəlakətlər baş verə biləcəyini, getdikləri yolun yanlış olduğunu göstərmək üçün seçilir bu insanlar. Fəlakət törədə biləcək hadisələrin son həddindən, uçurumun lap bir addımından “geri dönməyin zamanıdır” - deməyə göndərilir bu insanlar.
Fəlakətlər törədə biləcək hadisələrdən geri dönmək hələ gec deyil. Ən qorxulu fəlakətlərdən ən işıqlı ümidlərə çevrilmək hələ gec deyil.
Və bu insanlar xilası ancaq insanın öz idrakında, özünüdərkdə, öz qüvvələrini, imkanlarını kəşf edib, cahillik bataqlığından çıxmaqda, kamilliyə ucalmaqda görürlər. İsa Muğannanın dediyi Saf Ağ İnsan, onun «həqiqəti» əldə olunmasa, «elmi» kəşflərin gətirdiyi dağıdıcı silahlar, cahillər əlində öz-özünü məhv edən sistem işə düşər.
Bütün bunlar mənim varlığıma hopmuş, ruhuma nüfuz etmiş yeganə həqiqət bildiyim dəyərlərdir. İsa Muğannanı oxuyub öyrənərək və buradan yola çıxıb həqiqət, onun insan beynində inikası, kainat, insanın kainatda yeri haqqında çox - çox mütəfəkkirlərin, alimlərin yazdıqlarını oxuyub, bu yolda nələr əldə olunduğunu öyrənməyə çalışdım. Və bu qənaətə, bu nəticəyə gəldim ki, dünyanın heç bir yerində, nə Qərbdə, nə Şərqdə, onun mahiyyətininə İsa Muğanna qədər yaxınlaşan ikinci bir fikir sahibi yoxdur.
Heç bir nəzəriyyə insanı, kainatı, insan idrakını İsa Muğannanın istinad etdiyi «həqiqət»i Saf Ağ Uca İnsan idrakı kimi ucalara, zirvələrə qaldıra bilmədi. Əlbəttə, bu mənim subyektiv fikrimdir.
Azərbaycan da daxil olmaqla, onu əhatə edən regionda yaranıb inkişaf edən, Cəlaləddin Rumi, Mənsuri, Nəimi, Nəsimi kimi zirvələrin arasında özü də bir zirvə olaraq ucalan İsa Muğanna «həqiqət»inə eşq olsun!
Harda bir ucalıq varsa, yanında onu öz dərin, qara boşluğuna, dibinə çəkən bir çökəklik var. Bu, ağrılı bir reallıqdır-gerçəkdir.
Əslində, İsa Muğannanın problemi onun içərisində cismən yaşadığı, müşahidə etdiyi təbəqələr, qruplar deyil. Bu konflikt İsa Muğanna ilə hələ gəlib yerinə oturmalı olan, amma hələ də görünməyən uca olmalılar arasındadır. Gözləri yolda, könlü xəstə - harda qaldılar, niyə gəlməz oldular? Bu pislik nə qədər davam edəcək? Olanları müşahidə edərkən, seyr edərkən ölüb-dirilən, məşəqqət, əzab çarxına bağlı bu... Nə isə.
Russo, Nizami, Nəsimi ədalət sələtənəti həsrətilə yanaraq getmişlər dünyadan.
İnsanın ucalacağına varmaq, insanın üzünün məna çalarlarını oxumaq, insan varlığının, mahiyyətinin kainat varlığından geniş, əhatəli olmasına fəhm edənlər bugünkü çılpaq cahillik məngənəsində - qısqacında çapalayan buşların, yazovların, primakovların törətdikləri qanlı cinayətlər dünyanı ağzına alıb apırır.
Bilavasitə yanında olan, İsa Muğannanın məruz qaldığı sarsıntıları və bu sarsıntıların öz həyat tərzinə, görkəminə, ətrafına, ən yaxın və əzizlərinə göstərdiyi təsiri görənlər üçün bu, çox ağır, ağrılı-acılı bir proses idi. Həm də uzun bir zamanı əhatə edirdi. İlk baxışda sözdə çox asan anlaşılan bu hadisə müxtəlif insanların (onların səviyyə, savad, intellektindən başqa, bir də niyyətlərindən asılı olaraq) müxtəlif traktovkalarına yol açırdı. Təəssüf hissilə qeyd etməliyəm ki, o dövrdə çox böyük mənəvi dəstəyə ehtiyacı olan qüdrətli yazıçı onu almadı. Nə yaxınlarından, nə də ədəbi mühitdən. Acıverici bir faktdır bu. Bu gözəgörünməz fırtınalı dövrdə ədibin yanında bulunan çox az canıyanan vardı.
* * *
Marksizm-leninizmin və hökm sürən qəddar rejimin ateizm tələbləri ilə əsrlərlə həyatlarına, beyinlərinə, təhsillərinə sirayət edən əlifbaları əlindən alınmış, varlıqlarına zorla və cahilcəsinə hopdurulmuş yeni həyat - keçmişlə əlaqəsi olmayan, təməli uçurulmuş və süni, dayanıqsız təməllər üzərində qurulmuş yeni həyat nəğməkarı olmalı idi özü də.
Amma seçilmiş insanlar (Allah tərəfindən və ya fövqəlbəşər qüvvələr tərəfindən), cahillər kütləsindən ucada duran insanlar olmalıdır ki, bunun belə olmadığını anlaya bilsin. Bunlar yuxusuz gecələr, gündəlik zövqlərdən imtina, əzablar, özünəqapanma, təcrid olunma və s. hesabına bunun belə olmadığını, qan yaddaşını, əsrlərlə, min illərlə yığılmış, toplanmış, harada olmasından asılı olmayaraq, toz basmış, qalaq-qalaq bir-birinin üzərinə yığılmış irsimizi araşdırmaq - HƏQİQƏTİ üzə çıxarmaq kimi, ağrılı, əzablı, məşəqqətli işlə məşğul olmaq.
Sadəcə, yaşadıqları həyatı qələmə alan, keçmişini isə indiki tələblər prizmasından vəsf edən o qədər yazarımız, şairimiz var. Amma onların arasında, keçmişi də, indiki həyatı da qana-qana, yana-yana qələmə alanlarımız çox azdır. Onların gözlərinin dərinliyinə, üzlərinin qırışlarına hopmuş silinməz kədəri, hüznü görmək lazımdır!
* * *
İsa Muğanna haqqında danışarkən onun aşkar etdiyi, mən deyərdim, pərdəsini götürdüyü, inandığı, boya-başa çatdırdığı, ayaq üstə qoyduğu HƏQİQƏT “doktrinasını”, ortasından götürüb və yaxud əsərlərindən yola çıxaraq izah etmək mümkün olmaz. Çünki ən əvvəl onun öz şəxsiyyəti, öz mahiyyəti, varlığı anlaşılmazdır.
Mənə elə gəlir ki, İsa Muğanna daxilində yer üzündə həyat sürən insan cəmiyyətindəki ədalətsizliklərə qarşı həmişə bir etiraz olmuşdur. Ona Etiraz da demək olar - Üsyan da. Sakit, düşüncəli tövründən üsyankara bənzəmir. Amma əsərlərini oxuduqca, araşdırdıqca, bu üsyanın nə qədər alovlu, yaxıcı olduğu aşkar olur. Ətraf mühitdə baş verənlərin faciəli məzmunu insanı vahiməyə salır. Hadisələr seli, xarakterlər seli, talelər seli sanki məhvetmə aparatının ağzına gurultu ilə daxil olub əzilir, fəlakətə uğrayır, məhv olur.
Bu, əvvəlki idealın qlobal, yekun və bütöv mənzərəsidir. Bu başqalıqda heç kimsəyə xilas yoxdu. Hər kəs bu terror mexanizminin qurbanıdır. Hər kəs, hər tale, hər bir şəxsiyyət açılmadan gömülür, üfunətli cəmiyyət qanunlarının bataqlığına gömülür. “Tütək səsi”ndə bu ümumi axara müharibənin fəlakətindən doğan faciələr, vahimələr çökür və xilas yoxmuş kimi görünür. Vergi hadisəsindən sonramı, Nəsiminin aləmini araşdırarkənmi İsa Muğanna idrakı aydınlaşan üfüqlərdə, nəhayət, axtardığı meydana çıxır: Saf Ağ, Bağ.
Bağ həqiqəti kəşf olunduğundanmı borcluyuq biz bu İsa Muğanna fenomeninə? Çox ehtimal ki, elədir.
Stereotiplərdən, şərtiliklərdən uzaq, yeni, fərqli münasibət, fərqli baxış İsa Muğannaya çox fərqli müstəvidən baxmaq imkanı vermişdir.
Bizim üçün, yəni əsrlərlə qəbul olunmuş çərçivələrdə düşünənlər üçün bu məsələləri sona qədər əhatə etmək, məsələni mücərrədlik tərəzisindən çıxarmaq mümkün deyil. Bu cazibəli mövzu, insanın idrakı, kainat, əbədiyyət, dünyanın idarə olunması, gələcəyi ortaya gəlincə, mücərəddlik aləmi bürüyür və biz onun sehrindən yaxa qurtara bilmirik.
Heç bir ağırlıq, təzyiq, mücərəddlik olmadan Kainatın əsl qanunauyğunluqları və insanın orada yeri çox adi anlaşılan izahı ilə beynə həkk olunur. Və biz deyirik: Doğrudur. Belə də olmalıdır.
Artıq çürümüş fikirlərin, ideyaların mütləqiyyətini qəbul edən insan toplumu - insan cəmiyyətinə təhqirdir. Bundan geri çəkilmək, bunu inkar etməksə, qat-qat çətindir. İndiki zamanda, bəlkə də, qeyri-mümkündür. Təəssüflər olsun ki, bunlar çox-çox gələcək zamanların həqiqətidir. Bu həqiqət öz zamanına aid deyil. İsa Muğanna yalnız tarixin qaranlığına gömülmüş Saf Ağ İnsan həqiqətini nəinki təkmilləşdirdi və inkişaf etdirdi, həm də onun binasını tamamladı. Bu yolda çox inkaredilməz ehkamları təməlindən sarsıtdı.
|
|
